Người Dao Cao Bồ đổi đời từ hương trà Shan tuyết trăm tuổi

Cây chè Shan tuyết - “báu vật” trên dải Tây Côn Lĩnh

Ẩn mình dưới chân Tây Côn Lĩnh - “nóc nhà vùng Đông Bắc” tại xã Cao Bồ (tỉnh Tuyên Quang) là nơi có gần 1.000 ha chè Shan tuyết cổ thụ, trong đó hàng trăm cây trên 100 năm tuổi. Những đồi chè phủ sương sớm không chỉ mang vẻ đẹp hoang sơ mà còn là “vàng xanh” giúp đồng bào Dao nơi đây vươn lên thoát nghèo, xây dựng cuộc sống ấm no ngay trên vùng biên viễn.

Cao Bồ có 96% dân số là đồng bào Dao, cuộc sống lâu nay gắn với nương rẫy và những cánh rừng. Trong hành trình tìm hướng thoát nghèo, bà con đã gắn bó và bảo tồn rừng chè Shan tuyết, giống chè cổ thụ sinh trưởng tự nhiên ở độ cao trên 1.000 m, nơi khí hậu mát mẻ quanh năm.

Từ năm 2011, sản phẩm chè Cao Bồ được Liên đoàn quốc tế về phong trào sản xuất nông nghiệp hữu cơ (IFOAM) cấp chứng chỉ hữu cơ. Đến năm 2016, Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam công nhận 220 cây chè cổ thụ trên 100 năm tuổi của xã là cây di sản Việt Nam. Đây không chỉ là sự ghi nhận giá trị kinh tế mà còn khẳng định tầm quan trọng về văn hóa, sinh thái.

Ông Nguyễn Văn Dương, Chủ tịch UBND xã Cao Bồ cho biết, chính quyền địa phương xác định cây chè Shan tuyết là cây trồng mũi nhọn. Các dự án bảo tồn, hỗ trợ sinh kế được triển khai song song với hoạt động quảng bá văn hóa. Hằng năm, xã tổ chức Ngày hội Văn hóa và Hội thi chế biến chè truyền thống, qua đó nâng tầm thương hiệu, thu hút khách du lịch đến trải nghiệm.

Hiện toàn xã có khoảng 820 ha chè Shan tuyết, trong đó 757 ha đang cho thu hoạch, với gần 300 cây cổ thụ có tuổi đời từ 100 đến 400 năm. Đặc biệt, nước chè Shan tuyết Cao Bồ có màu vàng óng, vị ngọt hậu, hương thơm dìu dịu, trở thành sản phẩm đặc hữu của vùng cao Đông Bắc.

Người Dao nơi đây vẫn lưu giữ phương pháp sao chè thủ công. Anh Cháng Văn Cường, người dân xã Cao Bồ cho biết gia đình đã gắn bó nhiều đời với nghề làm chè. Dù đã có máy móc hỗ trợ, nhưng anh vẫn duy trì cách sao chè bằng chảo gang và bếp củi. “Một ấm trà Shan tuyết ngon phải trải qua ít nhất bốn công đoạn khắt khe là hái, sơ chế, sao, vò hương. Chỉ khi đó mới giữ được vị đậm đà và hương thơm đặc trưng của chè Cao Bồ”.

Từ “vàng xanh” đến con đường thoát nghèo bền vững

Những năm gần đây, cùng với sự đồng hành của chính quyền, người Dao Cao Bồ đã biến lợi thế rừng chè thành động lực giảm nghèo. Xã hiện có ba hợp tác xã sản xuất, chế biến chè và 9 cơ sở tư nhân. Nhiều sản phẩm đã đạt chứng nhận OCOP 3 sao, nổi bật là trà Vàng, trà Phổ Nhĩ, bạch trà, hồng trà, trà ống lam gác bếp… Sản lượng chè toàn xã đạt gần 500 tấn mỗi năm, với doanh thu trên 12 tỷ đồng.

Đặc biệt, khoảng 200 tấn chè Shan tuyết Cao Bồ đã được xuất khẩu sang châu Âu và châu Á. Đây là minh chứng rõ nét cho việc nông sản vùng cao hoàn toàn có thể chinh phục được thị trường khó tính, từ đó mang lại nguồn thu ổn định cho bà con.

Ông Nguyễn Đình Tuyên, Bí thư Đảng ủy xã Cao Bồ, khẳng định xã luôn khuyến khích người dân canh tác theo hướng hữu cơ, nâng cao chất lượng sản phẩm và phát triển du lịch cộng đồng gắn với cây chè. Cây chè Shan tuyết không chỉ giúp người dân có thêm thu nhập, thoát nghèo bền vững mà còn gìn giữ văn hóa Dao, bảo vệ môi trường sinh thái và quảng bá hình ảnh quê hương tới du khách.

Song song với sản xuất, du lịch trải nghiệm từ chè Shan tuyết cũng ngày càng phát triển. Lễ hội “Miền trà di sản”, chương trình trekking đồi chè, trải nghiệm sao chè thủ công hay uống trà trong không gian homestay Dao đỏ đã trở thành điểm nhấn văn hóa độc đáo. Mỗi năm, Cao Bồ đón khoảng 5.000 lượt khách đến tham quan, trong đó có nhiều du khách quốc tế yêu thích lối sống xanh và trải nghiệm văn hóa bản địa.

Nhờ sự gắn kết giữa sản xuất chè hữu cơ và du lịch sinh thái, nhiều hộ gia đình đã thoát nghèo. Nếu như trước kia, bà con chỉ trông vào nương ngô, sắn, thu nhập bấp bênh. Giờ đây, mỗi vụ chè có thể đem về vài chục triệu đồng, cộng thêm nguồn thu từ dịch vụ homestay, nhiều hộ đã vươn lên khá giả.

Để khai thác hiệu quả hơn nữa “vàng xanh” này, Cao Bồ đang triển khai dự án "Tăng cường năng lực bảo tồn, phát huy giá trị quần thể chè Shan tuyết cổ thụ gắn với cải thiện sinh kế cho cộng đồng vùng đệm Khu bảo tồn thiên nhiên Tây Côn Lĩnh". Trong đó, trọng tâm là đa dạng hóa sản phẩm, cải tiến bao bì, tăng cường xúc tiến thương mại và mở rộng thị trường quốc tế. Mục tiêu đến năm 2030, chè Shan tuyết Cao Bồ không chỉ là sản phẩm chủ lực của địa phương mà còn là thương hiệu mạnh của Tuyên Quang. Khi đó, mỗi ha chè có thể mang lại giá trị hàng trăm triệu đồng, góp phần hiện thực hóa mục tiêu giảm nghèo bền vững cho đồng bào Dao.

Đối với nhiều người dân Cao Bồ, cây chè Shan tuyết không chỉ là kế sinh nhai mà còn là “linh hồn” của quê hương. Giữa mây ngàn Tây Côn Lĩnh, từng búp chè non vẫn vươn mình trong sương sớm, nuôi dưỡng ước mơ đổi thay của bao thế hệ. Và chính từ những ấm trà thơm đậm vị núi rừng ấy, hành trình thoát nghèo của người Dao Cao Bồ đã và đang viết tiếp những trang mới tươi sáng.