Nghị định số 40/2025/NĐ-CP: Bước ngoặt trong cải cách bộ máy Bộ Công Thương

Trong bối cảnh cải cách hành chính ngày càng được đẩy mạnh nhằm xây dựng một bộ máy nhà nước tinh gọn, hiệu lực và hiệu quả, Chính phủ đã và đang triển khai nhiều biện pháp nhằm tối ưu hóa cơ cấu tổ chức của các bộ, ngành, trong đó có Bộ Công Thương.

Là cơ quan chịu trách nhiệm quản lý và điều hành các lĩnh vực quan trọng như công nghiệp, thương mại, năng lượng và hội nhập kinh tế quốc tế, Bộ Công Thương có vai trò then chốt trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Do đó, việc tinh gọn bộ máy không chỉ giúp nâng cao hiệu năng hoạt động mà còn tạo điều kiện để Bộ Công Thương thích ứng linh hoạt với những yêu cầu phát triển mới.

Nhằm cụ thể hóa chủ trương này, ngày 26/2/2025, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 40/2025/NĐ-CP (Nghị định số 40), có hiệu lực từ ngày 1/3/2025, thay thế Nghị định số 96/2022/NĐ-CP. Nghị định mới không chỉ điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn mà còn tái cơ cấu tổ chức của Bộ Công Thương theo hướng tinh giản, hiệu quả hơn. Đây được xem là bước đi quan trọng, góp phần nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước và tạo động lực phát triển bền vững cho nền kinh tế.

Trụ sở Bộ Công Thương. Ảnh minh họa

Những điểm mới của Nghị định số 40/2025/NĐ-CP

Nghị định số 40 quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Công Thương với nhiều điểm mới. Đó là, tinh gọn bộ máy, tổ chức cắt giảm, sắp xếp lại các đơn vị trực thuộc: Trước đây, cơ cấu tổ chức của Bộ Công Thương bao gồm 28 đơn vị. Tuy nhiên, theo Nghị định số 40, số lượng đơn vị trực thuộc đã được giảm xuống còn 22 đơn vị. Việc giảm từ 28 xuống 22 đơn vị cho thấy nỗ lực tinh gọn bộ máy, cắt giảm và sắp xếp lại các đơn vị trực thuộc để nâng cao hiệu quả hoạt động.

Phân định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các đơn vị: Nghị định số 40 đã xác định rõ chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của từng đơn vị trực thuộc Bộ Công Thương, tránh sự chồng chéo và đảm bảo hiệu quả trong quản lý nhà nước. Cụ thể, 19 đơn vị đầu tiên trong danh sách trên được giao nhiệm vụ giúp Bộ trưởng thực hiện chức năng quản lý nhà nước trong các lĩnh vực tương ứng. Ba đơn vị cuối cùng là các đơn vị sự nghiệp phục vụ chức năng quản lý nhà nước của Bộ.

Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, cải tiến quy trình làm việc: Mặc dù Nghị định số 40 không nêu chi tiết về việc ứng dụng công nghệ số, nhưng trong bối cảnh chuyển đổi số và Cách mạng công nghiệp 4.0, việc tinh gọn bộ máy hành chính thường đi đôi với đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin. Điều này giúp tự động hóa quy trình, giảm thiểu các khâu trung gian và nâng cao hiệu quả quản lý. Chẳng hạn, việc triển khai chính phủ điện tử đã giúp nhiều quốc gia giảm thiểu biên chế và tiết kiệm ngân sách đáng kể.

Nâng cao trách nhiệm cá nhân, tránh chồng chéo trong quản lý: Việc phân định rõ chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của từng đơn vị trong Nghị định 40 góp phần nâng cao trách nhiệm cá nhân, tránh tình trạng chồng chéo trong quản lý. Khi mỗi đơn vị có nhiệm vụ cụ thể, rõ ràng, trách nhiệm của từng cá nhân trong đơn vị cũng được xác định một cách minh bạch, từ đó nâng cao hiệu quả công việc và tránh lãng phí nguồn lực.

Nghị định 40 mang lại những thay đổi quan trọng trong cơ cấu tổ chức và quản lý của Bộ Công Thương, hướng tới một bộ máy tinh gọn, hiệu quả và phù hợp với xu thế phát triển hiện nay.

Năm 2024, sản xuất công nghiệp phục hồi mạnh mẽ với chỉ số sản xuất công nghiệp (IIP) tăng 8,4%. Ảnh: Ngọc Ánh

Tác động của việc tinh gọn bộ máy của Bộ Công Thương

Đối với Bộ Công Thương, việc giảm đầu mối quản lý, nâng cao hiệu quả phối hợp giữa các đơn vị. Theo báo cáo của Bộ Công Thương, giai đoạn 2017 - 2022, Bộ đã cắt giảm 5 tổng cục, 7 cục và 72 phòng thuộc các đơn vị hành chính. Số lượng đơn vị trực thuộc giảm từ 35 xuống còn 30 đơn vị, giúp tinh gọn đầu mối quản lý, giảm tình trạng chồng chéo nhiệm vụ. Theo thống kê từ Bộ Nội vụ, việc sắp xếp lại bộ máy giúp giảm khoảng 10% biên chế công chức của Bộ, góp phần tiết kiệm chi ngân sách hàng trăm tỷ đồng mỗi năm.

Tăng cường trách nhiệm cá nhân, đề cao hiệu suất công việc: Theo báo cáo của Bộ Công Thương, năng suất lao động trung bình của cán bộ, công chức tăng khoảng 15 - 20% sau khi thực hiện tinh gọn bộ máy. Việc sáp nhập các đơn vị đồng nghĩa với việc tinh giản nhân sự cấp trung gian, giúp đề cao vai trò cá nhân và trách nhiệm công vụ. Đánh giá nội bộ cho thấy, thời gian xử lý hồ sơ hành chính giảm trung bình 30%, đặc biệt trong các lĩnh vực cấp phép xuất nhập khẩu và quản lý thị trường.

Ứng dụng công nghệ số giúp xử lý công việc nhanh hơn, chính xác hơn: Bộ Công Thương đã đẩy mạnh chuyển đổi số với hơn 90% thủ tục hành chính được thực hiện trực tuyến, trong đó 60% ở mức độ 4 (hoàn toàn trực tuyến). Việc triển khai hệ thống quản lý văn bản điện tử giúp cắt giảm khoảng 70% giấy tờ hành chính, tiết kiệm hàng chục tỷ đồng chi phí in ấn, lưu trữ. Theo khảo sát nội bộ, trên 80% cán bộ, công chức đánh giá việc ứng dụng công nghệ giúp công việc hiệu quả hơn, giảm thiểu sai sót và nâng cao khả năng phối hợp giữa các đơn vị.

Việc tinh gọn bộ máy tại Bộ Công Thương không chỉ giúp giảm đầu mối quản lý, tối ưu hóa cơ cấu tổ chức mà còn thúc đẩy trách nhiệm cá nhân, tăng hiệu suất làm việc và cải thiện chất lượng dịch vụ công nhờ ứng dụng công nghệ số. Những số liệu trên cho thấy, đây là một bước đi cần thiết và mang lại hiệu quả rõ rệt.

Đối với doanh nghiệp và người dân, cải thiện chất lượng dịch vụ công, giảm thủ tục hành chính. Giảm số lượng đầu mối quản lý Bộ Công Thương đã thực hiện sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy, giảm từ 28 đơn vị xuống còn 22 đơn vị, tương đương giảm 21,4% số đầu mối. Điều này giúp giảm bớt sự chồng chéo trong quản lý và tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp và người dân khi tiếp cận các dịch vụ công. Đơn giản hóa thủ tục hành chính việc hợp nhất và sắp xếp lại các đơn vị chức năng giúp quy trình xử lý hồ sơ được thực hiện nhanh chóng, giảm bớt các bước trung gian không cần thiết, từ đó rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục cho doanh nghiệp và người dân.

Hỗ trợ doanh nghiệp hiệu quả hơn trong môi trường kinh doanh, tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước: Việc tinh gọn bộ máy giúp Bộ Công Thương hoạt động hiệu lực, hiệu quả hơn, tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho doanh nghiệp. Cụ thể, việc hợp nhất các đơn vị như Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo với Cục Điều tiết điện lực thành Cục Điện lực giúp quản lý ngành điện một cách thống nhất và hiệu quả hơn. Phản hồi nhanh chóng và kịp thời với cơ cấu tổ chức gọn nhẹ, Bộ Công Thương có khả năng phản ứng nhanh hơn trước những biến động của thị trường, từ đó hỗ trợ doanh nghiệp kịp thời trong việc điều chỉnh chiến lược kinh doanh.

Minh bạch hóa chính sách, tăng niềm tin của doanh nghiệp và người dân: Công khai, minh bạch trong quản lý việc tinh gọn bộ máy đi đôi với việc công khai hóa các quy trình, thủ tục và chính sách, giúp doanh nghiệp và người dân dễ dàng tiếp cận thông tin và giám sát hoạt động của cơ quan nhà nước. Tăng cường trách nhiệm giải trình: Cơ cấu tổ chức tinh gọn giúp xác định rõ ràng trách nhiệm của từng đơn vị và cá nhân, từ đó nâng cao trách nhiệm giải trình và giảm thiểu tình trạng đùn đẩy trách nhiệm.

Những cải cách này không chỉ nâng cao hiệu quả hoạt động của Bộ Công Thương mà còn tạo ra môi trường kinh doanh minh bạch, thuận lợi, góp phần thúc đẩy sự phát triển của doanh nghiệp và tăng cường niềm tin của người dân vào cơ quan quản lý nhà nước.

Đối với nền kinh tế, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển công nghiệp và thương mại. Năm 2024, sản xuất công nghiệp phục hồi mạnh mẽ với chỉ số sản xuất công nghiệp (IIP) tăng 8,4%, mức tăng cao nhất kể từ năm 2020. Đặc biệt, ngành chế biến chế tạo tăng 9,6%, so với mức tăng 1,5% của năm 2023. Đẩy mạnh xuất khẩu, hỗ trợ sản xuất trong nước tổng kim ngạch xuất nhập khẩu năm 2024 đạt gần 800 tỷ USD, tăng 15,4% so với năm trước.

Trong đó, xuất khẩu đạt 405,53 tỷ USD, tăng 14,3%, vượt hơn hai lần chỉ tiêu đề ra. Thúc đẩy chuyển đổi số trong quản lý ngành Công Thương. Doanh thu thương mại điện tử năm 2024 vượt mốc 25 tỷ USD, tăng trưởng 20% so với năm 2023, chiếm 2/3 giá trị kinh tế số của Việt Nam.

Việc tinh gọn bộ máy đã giúp Bộ Công Thương hoạt động hiệu năng, hiệu lực và hiệu quả hơn, tạo động lực cho phát triển kinh tế và chuyển đổi số quốc gia.

Doanh thu thương mại điện tử năm 2024 vượt mốc 25 tỷ USD. Ảnh: Ngọc Linh

Những thách thức trong tinh gọn bộ máy

Khả năng chống lại sự trì trệ, thói quen làm việc cũ. Việc thay đổi cơ cấu tổ chức và phương thức làm việc đòi hỏi sự thích nghi từ cán bộ, công chức. Tuy nhiên, thói quen và quy trình làm việc cũ có thể tạo ra sự kháng cự, dẫn đến trì trệ trong quá trình chuyển đổi. Cần thời gian để điều chỉnh và ổn định cơ cấu mới. Quá trình sắp xếp lại bộ máy và chức năng các đơn vị không chỉ đơn thuần là giảm số lượng đầu mối, mà còn phải đảm bảo hoạt động hiệu quả sau khi tái cơ cấu.

Việc hợp nhất hoặc giải thể các đơn vị đòi hỏi thời gian để điều chỉnh, phân công lại nhiệm vụ và ổn định hoạt động. Yêu cầu đào tạo nhân sự để đáp ứng phương thức làm việc mới. Sự thay đổi về cơ cấu và chức năng kéo theo nhu cầu nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ, công chức. Việc đào tạo và bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng mới là cần thiết để họ thích ứng với yêu cầu công việc trong bối cảnh mới.

Những thách thức này đòi hỏi Bộ Công Thương phải có chiến lược cụ thể, bao gồm việc quản lý thay đổi hiệu quả, lập kế hoạch chi tiết cho quá trình chuyển đổi và đầu tư vào công tác đào tạo nhân sự, nhằm đảm bảo bộ máy hoạt động hiệu lực, hiệu quả sau khi tinh gọn.

Nghị định số 40 đặt ra các quy định nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và điều hành trong lĩnh vực liên quan. Để thực hiện thành công nghị định này, cần có các giải pháp cụ thể như sau:

Thứ nhất, xây dựng lộ trình cụ thể, giám sát chặt chẽ quá trình chuyển đổi. Việc thực hiện nghị định cần có một lộ trình rõ ràng theo từng giai đoạn để đảm bảo sự thay đổi diễn ra có kế hoạch và tránh gián đoạn. Cần áp dụng hệ thống giám sát và đánh giá (KPI) để đo lường mức độ hoàn thành các mục tiêu đề ra.

Theo báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (năm 2024), 80% các chính sách cải cách hành chính có lộ trình rõ ràng đạt được mục tiêu đúng hạn, trong khi các chính sách không có lộ trình chỉ đạt 50%. Một nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới (2023) cho thấy, những quốc gia có cơ chế giám sát chặt chẽ trong quản lý công có hiệu quả triển khai chính sách cao hơn 30% so với các nước không có cơ chế giám sát rõ ràng.

Thứ hai, nâng cao nhận thức và đào tạo đội ngũ cán bộ. Sự thành công của nghị định phụ thuộc vào đội ngũ cán bộ, nhân viên thực thi. Do đó, cần có các chương trình đào tạo liên tục để nâng cao năng lực và nhận thức về chính sách. Cần triển khai các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ, công nghệ, kỹ năng quản lý và thực thi pháp luật. Theo Báo cáo cải cách hành chính năm 2024, 90% các dự án cải cách hành chính thành công đều có chương trình đào tạo cán bộ rõ ràng. Một nghiên cứu của OECD (2023) cho thấy, các quốc gia chi hơn 1,5% GDP cho đào tạo công chức có hiệu suất thực thi chính sách cao hơn 40% so với các nước chi dưới 0,5% GDP.

Thứ ba, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và điều hành. Công nghệ số giúp tăng cường tính minh bạch, giảm thời gian xử lý thủ tục hành chính và nâng cao hiệu suất công việc.Việc sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), hệ thống quản lý trực tuyến giúp theo dõi và kiểm soát quá trình thực hiện nghị định hiệu quả hơn. Theo Bộ Thông tin và Truyền thông, việc ứng dụng công nghệ thông tin giúp giảm trung bình 30-50% thời gian xử lý công việc hành chính. Chính phủ Singapore (2023) đã tiết kiệm hơn 1 tỷ USD mỗi năm nhờ áp dụng công nghệ số vào quản lý công.

Thứ tư, tăng cường phối hợp với các bộ, ngành và địa phương. Việc phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan giúp đảm bảo tính thống nhất trong thực thi chính sách. Cần có cơ chế điều phối, chia sẻ thông tin giữa các bộ, ngành để tránh chồng chéo và nâng cao hiệu suất quản lý. Một nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới (2022) cho thấy, các chính phủ có hệ thống phối hợp liên ngành hiệu quả thường đạt tỷ lệ thành công trong cải cách hành chính lên đến 75%, so với chỉ 45% ở các nước có sự phối hợp kém. Theo báo cáo của Bộ Nội vụ năm 2024, việc tăng cường phối hợp giữa các bộ, ngành đã giúp giảm 20% các thủ tục hành chính trùng lặp.