Năm 2017 có trên 3.500 đơn khiếu nại về đất đai

Khiếu nại đất đai vẫn còn nóng. Ảnh minh họa

Trước năm 2013, mỗi năm Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN-MT) nhận được từ 6.000 - 10.000 đơn. Sau khi Luật Đất đai năm 2013 có hiệu lực thi hành đến nay, đơn thư gửi đến Bộ giảm dần. Năm 2017 chỉ còn 3.500 đơn, trong đó gần 2% số vụ việc thuộc thẩm quyền của Bộ, hơn 80% đơn đang thuộc thẩm quyền giải quyết của địa phương, gần 18% đơn đã có quyết định giải quyết cuối cùng (hoặc lần 2).

Cụ thể, đơn khiếu nại liên quan đến áp dụng chính sách pháp luật về đất đai chiếm 70% bao gồm: (1) khiếu nại liên quan đến thu hồi đất (khoảng 26%); (2) khiếu nại liên quan đến giá bồi thường (khoảng 21%); khiếu nại liên quan đến cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (khoảng 22%); khiếu nại liên quan đến xử phạt vi phạm hành chính, cho thuê đất...(khoảng 1%). Số còn lại là đơn liên quan đến chanh chấp đất đai chiếm 12%; đơn đòi lại đất cũ chiếm 7%; đơn tố cáo sai phạm về đất đai 11%.

Thống kê của Bộ TN-MT, Hà Nội là địa phương có tỷ lệ người dân gửi đơn khiếu nại, tố cáo tương đối cao với 2.072 đơn, tiếp đến là TP. Hồ Chí Minh 1.125 đơn, Bình Định: 630 đơn,TP. Hải Phòng: 357 đơn... Trong số các thành phố trực thuộc Trung ương có tỷ lệ đơn thấp nhất là Đà Nẵng: 132 đơn, TP. Cần Thơ: 296 đơn.

Theo Bộ trưởng Trần Hồng Hà, nguyên nhân của tình trạng trên là do việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật đất đai còn chậm hơn so với thời điểm Luật Đất đai năm 2013 có hiệu lực thi hành, một số tỉnh, thành phố ban hành chưa đầy đủ văn bản được Luật Đất đai năm 2013 giao; việc giao đất có thu tiền sử dụng đất và cho thuê đất theo hình thức đấu giá quyền sử dụng đất nhằm khai thác nguồn lực đất đai thực hiện còn rất hạn chế, hầu hết là vẫn thực hiện giao, cho thuê trực tiếp cho các nhà đầu tư. Nhiều địa phương đặt nặng thu hút đầu tư hơn là việc tăng thu ngân sách nhà nước thông qua đấu giá quyền sử dụng đất. Bên cạnh đó, cơ chế xin - cho vẫn còn tồn tại trong nhận thức của một số cán bộ, công chức Nhà nước.

Việc thực hiện thủ tục hành chính về đất đai trong đó thủ tục cấp giấy chứng nhận vẫn còn phức tạp, nhiều trường hợp chậm, kéo dài hoặc một số cán bộ, công chức chưa thực hiện đúng trình tự, thủ tục quy định, còn tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực. Tuy nhiên, cũng có trường hợp người dân khiếu nại không đúng quy định của pháp luật nên không thụ lý giải quyết.

Có trường hợp chưa cấp được giấy chứng nhận là do sử dụng đất có vi phạm (lấn, chiếm, giao trái thẩm quyền), hiện trạng không phù hợp với quy hoạch sử dụng đất, tự ý chuyển mục đích sử dụng đất, không thực hiện nghĩa vụ tài chính đối với Nhà nước hoặc thực hiện không đúng, không đủ; một số nơi nhận thức về việc cấp giấy chứng nhận còn hạn chế nên chưa tích cực phối hợp kê khai, lập hồ sơ. Công tác cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho người mua nhà ở trong các dự án phát triển nhà ở, đặc biệt là các thành phố trực thuộc Trung ương vẫn còn tồn đọng do phát sinh diện sai phạm trong quá trình xây dựng hoặc thủ tục pháp lý triển khai dự án của chủ đầu tư.

Bộ trưởng Trần Hồng Hà

Tình trạng dự án được giao đất, cho thuê đất nhưng chậm đưa đất vào sử dụng phải xử lý xuất hiện ở hầu hết các tỉnh, thành phố nói trên, mặc dù các địa phương cũng đã tiến hành xử lý theo quy định. Nguyên nhân là do nhiều trường hợp chủ đầu tư dùng nhiều biện pháp đối phó với cơ quan nhà nước không chịu trả lại khối tài sản lớn là quyền sử dụng đất; bên cạnh đó cũng còn tình trạng tại một số địa phương, tại một số dự án, cơ quan có thẩm quyền xử lý chưa kiên quyết;

Công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư vẫn còn nhiều bất cập, khiếu kiện luôn chiếm tỷ lệ cao (khoảng 70%), chưa đảm bảo sinh kế cho người bị thu hồi, phát sinh nhiều chi phí (như: chuyển đổi chỗ ở, việc làm, học hành, đi lại, thu nhập, y tế, tâm lý, hòa nhập cộng đồng nơi ở mới..), cuộc sống “hậu thu hồi đất, hậu tái định cư của người dân tiềm ẩn nhiều rủi ro trong khi điều kiện đảm bảo về an sinh xã hội chưa cao; trình tự, thủ tục bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cũng như cơ chế phối hợp giữa các cấp, các ngành chưa kịp thời và chặt chẽ;

Việc xác định giá đất bồi thường cho người dân vẫn còn thấp so với giá thực tế trên thị trường dẫn đến tỷ lệ khiếu kiện về thu hồi, bồi thường ở mức khá cao do năng lực đội ngũ cán bộ tại địa phương còn yếu; cơ chế quản lý về thu thuế, phí, lệ phí hiện nay dẫn đến thông tin giá đất thị trường không chính xác (người dân kê khai giá trị hợp đồng giao dịch thấp hơn hoặc bằng với bảng giá nhà nước quy định, vì nếu kê khai giá cao sẽ bị đánh thuế theo giá kê khai trên hợp đồng); quy trình xác định giá đất cụ thể trong một số trường hợp còn chậm, chưa đáp ứng kịp thời về tiến độ thu tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, tính bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất; công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng một số dự án, đặc biệt các dự án trọng điểm còn chậm so với tiến độ.

Việc chấp hành kỷ luật, kỷ cương trong quản lý, sử dụng đất chưa nghiêm. Có không ít những quy định của pháp luật về đất đai và những quyết định của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền liên quan đến đất đai còn hình thức, chế tài xử lý vi phạm pháp luật về đất đai còn thiếu và chưa đủ mạnh để răn đe, ngăn chặn các hành vi vi phạm; chế độ theo dõi, báo cáo trong công tác quản lý nhà nước về đất đai, nhất là việc thực hiện các quyền của người sử dụng đất trên thị trường thứ cấp cũng như trong các giao dịch dân sự có liên quan đến đất đai còn chưa cụ thể về trách nhiệm và cơ chế báo cáo nên khó khăn trong việc thu thập nắm bắt đầy đủ thông tin, số liệu để đáp ứng nhu cầu quản lý của địa phương cũng như góp phần hoạch định chính sách chung cho các cơ quan Trung ương; công tác thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo tuy đã được đẩy mạnh nhưng vẫn còn tình trạng khiếu nại vượt cấp;...

Ngoài những yếu tố khách quan, việc có nhiều đơn thư khiếu nại còn có nguyên nhân do chính quyền ở một số địa phương chưa quan tâm đúng mức, chỉ đạo chưa cụ thể, sát sao; nhận thức về pháp luật đất đai của một bộ phận cán bộ, công chức còn hạn chế; việc đầu tư kinh phí từ ngân sách của các địa phương cho thực hiện các nhiệm vụ quản lý đất đai còn chưa tương xứng với yêu cầu nhiệm vụ được giao; việc thanh tra, kiểm tra quản lý, sử dụng đất đai chưa được triển khai thực hiện đúng mức.

Trả lời các đại biểu Quốc hội về giải pháp trong thời gian tới, Bộ trưởng Trần Hồng Hà cho rằng, cần xem lại các nguyên nhân khiếu nại, trong đó vấn đề quyền lợi các dự án đầu tư. Trong đó có phương pháp tính giá về chính sách phân chia giá trị gia tăng, khi Nhà nước thay đổi quy hoạch sử dụng đất, khi nhà nước tạo ra các hạ tầng. Nghĩa là làm xong hạ tầng, mới bán đấu giá đất đai và trên giá trị gia tăng đó, tính toán để điều tiết lại cho các bên liên quan, tức là nhà đầu tư, người dân và Nhà nước. Nếu thực hiện như hiện nay là giao đất không đấu giá, chỉ định v.v... thì nảy sinh rất nhiều vấn đề thiếu minh bạch.