Mục tiêu đưa trà Shan Tuyết Suối Giàng phát triển xứng tầm tiềm năng

Định hướng phát triển trà Shan Tuyết

Chiều ngày 21/11/2025, trong khuôn khổ chương trình xây dựng thương hiệu nông sản quốc gia của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với UBND xã Văn Chấn tổ chức Hội thảo “Phát triển và nâng tầm giá trị Trà Shan Tuyết” tại không gian thiên nhiên Suối Giàng, vùng rừng chè cổ thụ mang đậm bản sắc văn hóa của đồng bào Mông và đã được công nhận chỉ dẫn địa lý “Suối Giàng - Văn Chấn”, tỉnh Lào Cai.

Sự kiện có sự góp mặt của bà Hoàng Thị Hạnh, nguyên Thứ trưởng, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; bà Vũ Thị Mai Oanh, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai; nhà sử học Dương Trung Quốc; TS. Đào Xuân Hưng, Tổng Biên tập Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường cùng nhiều chuyên gia đầu ngành về nông nghiệp, văn hóa và trà.

Hội thảo được tổ chức nhân dịp kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống ngành Nông nghiệp và Môi trường (1945–2025), đồng thời là hoạt động hưởng ứng Lễ hội trà Shan Tuyết tỉnh Lào Cai và Festival Sông Hồng 2025. Đây là diễn đàn quan trọng để đánh giá toàn diện tiềm năng, hiện trạng và đề xuất các giải pháp chiến lược nhằm phát triển bền vững vùng chè Shan Tuyết, đồng thời thúc đẩy xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường và gia tăng giá trị cho sản phẩm đặc hữu của Suối Giàng.

Trong 9 tháng năm 2025, tổng giá trị xuất khẩu nông, lâm, thủy sản của Việt Nam đạt hơn 52 tỷ USD, tăng 14% so với cùng kỳ năm trước, phản ánh sự phục hồi ấn tượng của ngành nông nghiệp. Cán cân thương mại đạt thặng dư gần 16 tỷ USD, tăng 17,6% và tiến gần mục tiêu 70 tỷ USD của năm 2025. Riêng ngành chè, năm 2024 đạt hơn 1,1 triệu tấn, xuất khẩu 147 tấn, kim ngạch 257 triệu USD. 10 tháng năm 2025, xuất khẩu trà đạt 109 tấn với kim ngạch 188 triệu USD, cho thấy dư địa phát triển rất lớn, trong đó có trà Shan Tuyết Suối Giàng.

Phát biểu tại hội thảo, TS. Đào Xuân Hưng chia sẻ: “Ngành chè, đặc biệt là trà Shan Tuyết Suối Giàng đang sở hữu tiềm năng lớn để vươn tầm quốc gia và quốc tế nhờ quần thể hơn 40.000 cây chè cổ thụ quý hiếm, nhiều cây từ 100 đến hơn 500 năm tuổi, phân bố trên 400 ha rừng tự nhiên ở độ cao khoảng 1.400m. Đây là tài nguyên sinh thái, văn hóa đặc biệt hiếm có, gắn bó mật thiết với đời sống và ký ức của cộng đồng dân tộc nơi đây. Tuy nhiên, giá trị sản phẩm vẫn chưa tương xứng, thương hiệu chưa được định vị rõ ràng, chuỗi liên kết còn yếu và ứng dụng khoa học công nghệ chưa đồng bộ”.

“Việc xây dựng vùng nguyên liệu bền vững, bảo tồn cây chè cổ thụ, phát triển canh tác hữu cơ, đẩy mạnh chế biến sâu, tiêu chuẩn hóa sản phẩm, truy xuất nguồn gốc và tăng cường truyền thông nhằm đưa trà Shan Tuyết trở thành biểu tượng xanh của Tây Bắc trên bản đồ thế giới là điều rất cần thiết”, ông Đào Xuân Hưng nhấn mạnh.

Bà Vũ Thị Mai Oanh, Phó Giám đốc sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai, chia sẻ: “Hội thảo là dịp kết nối hết sức ý nghĩa mà địa phương đã mong đợi từ lâu, nhằm tạo nên “trục định hướng” cho sự phát triển xứng tầm của vùng Trà Shan Tuyết. Bên cạnh đó, điều địa phương còn thiếu chính là những cuộc gặp gỡ chuyên môn để hình thành bước đi chiến lược, phát triển sản phẩm nổi bật, gắn kết giá trị trà cổ thụ với con người, văn hóa và du lịch nông nghiệp bền vững. Đây là thời điểm quan trọng trong quy hoạch nhiệm kỳ mới, cần sự đồng bộ giữa các ngành để đưa Trà Shan Tuyết Lào Cai khẳng định vị thế trên bản đồ quốc gia và quốc tế”.

Để trà Shan Tuyết vươn tầm quốc gia và quốc tế

Nhiều tham luận tại hội thảo thống nhất rằng trà Shan Tuyết cần được phát triển theo hướng bền vững, vừa bảo tồn giá trị nguyên bản của rừng chè cổ thụ vừa tăng cường ứng dụng khoa học, công nghệ để nâng cao giá trị kinh tế. Các giải pháp trọng tâm gồm: Xây dựng vùng nguyên liệu hữu cơ; đẩy mạnh chế biến sâu và tiêu chuẩn chất lượng; phát triển sản phẩm cao cấp có giá trị gia tăng; liên kết chặt chẽ giữa nhà quản lý, doanh nghiệp, hợp tác xã, người dân và lan tỏa thương hiệu thông qua truyền thông hiện đại.

Nhà sử học Dương Trung Quốc, chia sẻ: "Việt Nam là vùng nguyên sản quan trọng của cây chè, nhưng giá trị trà Shan Tuyết lâu nay chưa được nhận diện đúng mức. Suối Giàng sở hữu nguồn trà cổ thụ đặc hữu, được các nhà khoa học quốc tế đánh giá có khả năng là điểm khởi nguyên của chè thế giới. Việc chậm trễ xây dựng thương hiệu Quốc gia cho trà Shan Tuyết bắt nguồn từ lịch sử tự cung tự cấp và thiếu động lực thị trường. Việc cần thiết là vai trò tiên phong của doanh nghiệp cùng sự điều phối của Nhà nước để định vị sản phẩm trên bản đồ trà quốc tế. Đã đến lúc khởi động chiến lược quốc gia nhằm đưa trà Shan Tuyết Việt Nam vươn tầm tương xứng với giá trị lịch sử, văn hóa của nó".

Từ góc độ sinh thái và văn hóa, mỗi cây chè cổ thụ được xem như “thông điệp của đất trời”, kết tinh khí hậu và linh khí của núi rừng. Mỗi sản phẩm trà là bản sắc địa phương được truyền qua bao thế hệ. Việc bảo tồn và phát huy giá trị trà Shan Tuyết vì thế đòi hỏi sự đồng hành của Nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp và cộng đồng.

Chuyên gia, PGS. TS Phạm Anh Tuấn, Viện trưởng Viện Cơ điện nông nghiệp và Công nghệ sau thu hoạch cho biết: "Trà Shan Tuyết Việt Nam khẳng định giá trị khoa học nổi bật với quần thể hơn 40.000 cây, chiếm khoảng 30% chè cổ thụ cả nước, giàu polyphenol (25-35%), cafein và axit amin tự do, mang đến hoạt tính sinh học và hương vị đặc trưng mà các giống chè khác không có.

Việc chuẩn hóa quy trình chế biến 5 bước từ thu hái, sơ chế, sấy, chiết xuất đến tạo hình được đánh giá là then chốt để phát triển sản phẩm giá trị cao như cao chiết, matcha, trà túi lọc giữ hoạt chất và trà tẩm hương chất lượng cao. Các công nghệ chế biến hiện đại như diệt men vi sóng, sấy lạnh, sấy thăng hoa, sấy phun và hệ thống chiết xuất, thu nhận hoạt chất giúp bảo toàn màu, mùi và dược chất, hướng tới sản phẩm cao cấp xuất khẩu. Bên cạnh đó, công tác bảo quản cũng được tối ưu bằng tiệt trùng, chống oxy hóa và sử dụng khí trơ quy mô lớn, đảm bảo chất lượng và độ ổn định cho trà Shan Tuyết".

Kết thúc hội thảo, các chuyên gia thống nhất rằng trà Shan Tuyết Suối Giàng hội tụ đủ điều kiện để trở thành thương hiệu đặc trưng của Tây Bắc, góp phần thúc đẩy kinh tế xanh, nông nghiệp sinh thái, nâng cao thu nhập cho đồng bào vùng cao và giữ gìn di sản quý báu cho các thế hệ mai sau.

Theo cuốn "Cẩm nang trà Việt" của bác sĩ Nguyễn Công Hân, rừng chè Suối Giàng đã được người Pháp khảo sát và đo vẽ từ năm 1898. Năm 1976, đoàn khoa học Liên Xô nghiên cứu và khẳng định đây là quần thể chè nguyên sinh đa tầng, đa lớp, đa thế hệ, hoàn toàn không lai tạp gen. Năm 2015, người Pháp tiếp tục tài trợ xây dựng nhà máy chế biến chè, đặt nền móng cho thương hiệu Dragon Tea Suối Giàng hiện nay.