Sau sáp nhập địa giới hành chính theo Nghị quyết 60, xã Văn Chấn được biết đến như vùng đất hội tụ nhiều sản phẩm nông nghiệp đặc sắc. Trong số 22 sản phẩm OCOP hiện có, 13 sản phẩm của xã Văn Chấn liên quan trực tiếp đến chè Shan tuyết. Con số này không chỉ phản ánh tiềm năng cây chè đối với kinh tế địa phương mà còn khẳng định vị thế đặc biệt của chè Shan tuyết Suối Giàng trong đời sống văn hóa - sản xuất của bà con đồng bào dân tộc thiểu số.
Người Suối Giàng vẫn tự hào gọi cây chè cổ thụ là “báu vật của trời”, bởi mỗi búp chè Shan tuyết phủ lớp lông trắng mịn, sau khi chế biến cho ra chén nước sóng sánh, hương vị thanh ngọt, dư vị dài lâu. Cây chè ở đây có tuổi đời hàng trăm năm, bám sâu vào sườn núi, tạo nên nét riêng không nơi nào có được. Chính điều này giúp sản phẩm trà Shan tuyết được người tiêu dùng trong và ngoài nước đánh giá cao, trở thành “thương hiệu vàng” của vùng cao.
Khi Suối Giàng trở thành một phần của Văn Chấn, nhiều người lo ngại thương hiệu lâu đời này sẽ bị mờ nhạt trong cơ cấu hành chính mới. Nhưng thực tế, chính quyền địa phương đã xác định rõ: giữ gìn thương hiệu chè Shan tuyết không chỉ là bảo tồn giá trị văn hóa mà còn là động lực phát triển kinh tế. Vì thế, Suối Giàng tiếp tục được định vị là “thủ phủ trà Shan tuyết”, vừa bảo tồn nguyên bản vừa thích ứng với thị trường.
Theo thống kê, trong 13 sản phẩm OCOP chè Shan tuyết của Văn Chấn, có 10 sản phẩm đạt 4 sao, 3 sản phẩm đạt 3 sao. Đây là bước tiến quan trọng, nhưng cũng đặt ra thách thức trong việc nâng cấp chất lượng để đạt chuẩn 5 sao, mở rộng xuất khẩu sang những thị trường khó tính.
Trong số các hợp tác xã chè tại Văn Chấn, HTX Suối Giàng nổi bật như một điểm sáng. Năm 2019, sản phẩm Tuyết Sơn Trà của HTX được công nhận sản phẩm OCOP 4 sao, mở đường cho chuỗi sản phẩm đa dạng sau này. Đến nay, HTX đã phát triển 4 dòng trà chủ lực: Bạch trà, Hồng trà, Diệp trà và Hoàng trà. Giá bán dao động từ 350.000 - 900.000 đồng/kg, thậm chí có dòng cao cấp vượt mốc 3 triệu đồng/kg, chứng minh giá trị khác biệt của chè Shan tuyết cổ thụ.
Từ nhiều năm trước, nhận thấy tiềm năng quý giá của vùng nguyên liệu chè cổ thụ Shan tuyết, Hợp tác xã chè Suối Giàng đã được thành lập, mạnh dạn đầu tư đổi mới công nghệ, kết hợp vừa giữ gìn phương pháp chế biến truyền thống, vừa áp dụng dây chuyền hiện đại để cho ra đời sản phẩm Tuyết Sơn Trà. HTX cũng duy trì việc nguyên liệu được thu hái hoàn toàn thủ công, theo đúng quy trình “một tôm hai lá”, bảo đảm giữ trọn vị đậm chát, dịu ngọt và hương thơm thanh khiết. Việc sản xuất chè kết hợp giữa máy móc hiện đại và kinh nghiệm, cảm nhận trà từ người làm trà.
Toàn bộ quá trình sản xuất đều tuân thủ nghiêm ngặt tiêu chuẩn VietGAP, hữu cơ, từ khâu chăm sóc, thu hái đến chế biến. Bao bì sản phẩm được thiết kế sang trọng, có truy xuất nguồn gốc QR code, nâng tầm hình ảnh chè Shan tuyết Suối Giàng.
Không dừng lại ở thị trường trong nước, HTX Suối Giàng đã mạnh dạn vươn ra quốc tế. Hai sản phẩm OCOP 4 sao là Hồng trà và Diệp trà đã được xuất khẩu sang Anh Quốc với giá trị cao. Đây là thành quả đáng ghi nhận, khẳng định chè Shan tuyết hoàn toàn có thể bước vào sân chơi toàn cầu nếu được đầu tư đúng hướng.
Bà Lâm Thị Kim Thoa, Giám đốc HTX, chia sẻ: “Chúng tôi giữ nguyên quy trình thu hái thủ công ‘một tôm hai lá’, đồng thời áp dụng truy xuất nguồn gốc bằng QR code để đảm bảo chất lượng và niềm tin cho người tiêu dùng”. Sự kết hợp giữa truyền thống và công nghệ hiện đại đã giúp sản phẩm của HTX khẳng định thương hiệu trên thị trường.
HTX Suối Giàng hiện sở hữu nhà xưởng hơn 400 m², cùng dây chuyền chế biến hiện đại trị giá gần 10 tỷ đồng. Nhờ vậy, sản lượng chè chế biến tăng đáng kể, chất lượng ổn định hơn. Bên cạnh đó, HTX còn tổ chức tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật cho nông dân, giúp họ canh tác theo tiêu chuẩn VietGAP và hữu cơ, hạn chế tình trạng sản xuất manh mún, nhỏ lẻ.
Quan trọng hơn, HTX đóng vai trò cầu nối tiêu thụ. Nông dân không còn phụ thuộc vào thương lái mà được tham gia chuỗi giá trị từ khâu trồng trọt, chế biến, đóng gói đến quảng bá. Đây là hướng đi bền vững, giúp nâng thu nhập của bà con dân tộc thiểu số, đồng thời gìn giữ được giá trị nguyên bản của chè Shan tuyết.
Không chỉ HTX Suối Giàng, nhiều hợp tác xã khác ở Văn Chấn cũng đang phát huy thế mạnh chè Shan tuyết. Tại các cụm vùng chè như Suối Bu, Đồng Khê…, người dân đã được hỗ trợ về kỹ thuật, bao bì, nhãn mác, cũng như kết nối tiêu thụ qua sàn thương mại điện tử. Nhờ đó, các sản phẩm chè OCOP ngày càng đa dạng, từ trà khô truyền thống đến trà túi lọc, trà hòa tan, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng hiện đại.
Dù đạt nhiều thành tựu, việc giữ thương hiệu chè Shan tuyết Suối Giàng vẫn còn nhiều thách thức. Cụ thể, do chè có giá trị cao, nếu chạy theo sản lượng, một số hộ dân có thể sử dụng giống chè thường hoặc phân bón hóa học, làm mất đi bản sắc chè cổ thụ.
Bên cạnh đó, việc hái chè Shan tuyết không dễ, đòi hỏi kỹ nghệ trèo cây, chọn từng búp. Đây là công việc vất vả, giá thành cao, lợi nhuận không phải lúc nào cũng ổn định.
Thêm nữa, nguy cơ bị giả mạo thương hiệu cũng sẽ đến nếu không có chỉ dẫn địa lý, chứng nhận bảo hộ nhãn hiệu, chè Shan tuyết dễ bị trà trộn, ảnh hưởng uy tín. Mặt khác, các thị trường cao cấp như EU, Mỹ yêu cầu chứng nhận an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc nghiêm ngặt, đòi hỏi doanh nghiệp và HTX đầu tư bài bản để có thể xuất khẩu đến thị trường này.
Để chè Shan tuyết tiếp tục khẳng định vị thế, xã Văn Chấn đã và đang triển khai nhiều giải pháp. Cụ thể, bảo tồn cây chè cổ thụ bằng cách không mở rộng ồ ạt diện tích, thay vào đó chú trọng cải tạo vườn chè cũ, bảo vệ những cây chè hàng trăm năm tuổi.
Bên cạnh đó, chuẩn hóa sản xuất bằng cách áp dụng đồng bộ VietGAP, hữu cơ, ISO trong toàn bộ chuỗi sản xuất. Xây dựng thương hiệu chung: Hình thành hệ thống nhận diện “Trà Shan tuyết Văn Chấn - Suối Giàng”, thống nhất bao bì, nhãn mác, gắn với câu chuyện văn hóa - du lịch. Đặc biệt, Văn Chấn quan tâm tới việc hỗ trợ hợp tác xã, hộ sản xuất, từ tập huấn kỹ năng bán hàng online, marketing số, đến liên kết mở rộng quy mô, nâng cao sức cạnh tranh. Đây là nền tảng quan trọng để các hợp tác xã như Suối Giàng tiếp tục phát triển sản phẩm chất lượng cao như Tuyết Sơn Trà.
Xã cũng đang đẩy mạnh bán hàng qua sàn thương mại điện tử, ứng dụng QR code truy xuất nguồn gốc, phát triển du lịch trải nghiệm “tour trà”, tổ chức lễ hội chè. Liên kết doanh nghiệp - startup: Hợp tác với các công ty như Dragon Tea Suối Giàng để mở rộng thị trường trà cao cấp.
Văn Chấn cũng đang hướng tới phát triển du lịch trải nghiệm, kết hợp chè Shan tuyết với văn hóa bản địa, tạo sinh kế bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số. Để chè Shan tuyết Suối Giàng thực sự trở thành động lực phát triển, cần đặt sản phẩm này trong chiến lược du lịch xanh - bền vững của Yên Bái nói riêng và vùng Tây Bắc nói chung. Việc xây dựng mô hình du lịch dựa trên nông sản bản địa không chỉ dừng lại ở trải nghiệm hái chè hay thưởng thức chén trà, mà còn hướng đến bảo tồn cảnh quan sinh thái, gìn giữ rừng chè cổ thụ và văn hóa canh tác của đồng bào Mông.
Các tour du lịch sinh thái - cộng đồng có thể kết hợp khám phá thiên nhiên, tìm hiểu tri thức bản địa về cây chè, tham gia lễ hội, văn nghệ truyền thống… để tạo ra chuỗi giá trị toàn diện. Đây chính là xu hướng phát triển du lịch hiện đại: vừa khai thác hiệu quả tài nguyên, vừa bảo đảm sinh kế cho người dân, vừa quảng bá hình ảnh một Việt Nam xanh, thân thiện, có trách nhiệm với môi trường. Nếu được đầu tư bài bản, Suối Giàng hoàn toàn có thể trở thành “thủ phủ chè Shan tuyết” gắn với điểm đến quốc tế về du lịch xanh.
Chè Shan tuyết Suối Giàng không chỉ là sản phẩm nông nghiệp mà còn là “linh hồn” của Văn Chấn. Những gốc chè cổ thụ không chỉ cho ra búp trà quý mà còn là biểu tượng văn hóa, niềm tự hào của bà con dân tộc H’Mông. Du khách đến Suối Giàng không chỉ để thưởng trà, mà còn để cảm nhận không khí mát lành, chiêm ngưỡng cảnh sắc núi rừng và nghe những câu chuyện gắn bó máu thịt giữa con người với cây chè.
Trong tầm nhìn đến 2030, Văn Chấn đặt mục tiêu có ít nhất một sản phẩm trà Shan tuyết đạt OCOP 5 sao. Đây không chỉ là mục tiêu kinh tế mà còn là chiến lược khẳng định thương hiệu chè Shan tuyết trên bản đồ trà thế giới.
Chè Shan tuyết Suối Giàng từ lâu đã vượt qua giá trị hàng hóa, trở thành một di sản sống. Giữ gìn và phát huy thương hiệu này không chỉ là trách nhiệm của riêng Văn Chấn, mà còn là câu chuyện chung của ngành nông nghiệp Việt Nam trong tiến trình hội nhập toàn cầu.
