Mô hình thông quan tập trung: Còn nhiều ý kiến băn khoăn

Số hóa 100% giấy tờ

Theo cơ quan Hải quan, để thực hiện mục tiêu đến năm 2030, số hóa 100% chứng từ thuộc hồ sơ hải quan được chuyển sang dạng dữ liệu điện tử thì việc xây dựng triển khai mô hình thông quan tập trung thông qua việc hình thành các địa điểm kiểm tra hồ sơ hải quan tập trung tại các hải quan khu vực là rất cần thiết…

Mô hình  thông quan tập trung nhằm hướng đến điện tử hóa toàn bộ quy trình tiếp nhận xử lý hồ sơ hải quan, thực hiện thủ tục hải quan phi giấy tờ, tạo thuận lợi cho hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa, cắt giảm chi phí, thời gian cho doanh nghiệp, việc triển khai thủ tục hải quan đối với hàng hóa xuất nhập khẩu…

Có thể hiểu, mô hình thông quan tập trung hướng đến mục tiêu số hóa hồ sơ hải quan ở dạng dữ liệu điện tử, từ phạm vi hẹp đến định hướng mở rộng toàn quốc. Mô hình thông quan tập trung đảm bảo tính liên kết trong các khâu nghiệp vụ, hoàn chỉnh quy trình theo dõi thu ngân sách đến công tác xử lý vi phạm…

Doanh nghiệp kiến nghị đơn giản hóa quy trình thủ tục hành chính

Mặc dù đánh giá cao chủ trương và mục tiêu của Đề án Mô hình thông quan tập trung trong việc cải cách, hiện đại hóa ngành Hải quan, đặc biệt là mục tiêu tiến tới Hải quan số, Hải quan thông minh, thống nhất hóa nghiệp vụ và giảm tiêu cực…, tuy nhiên, qua ghi nhận, nhiều doanh nghiệp trong lĩnh vực dịch vụ logistics  - các doanh nghiệp trực tiếp thực hiện thủ tục hải quan hằng ngày - đã có những ý kiến chia sẻ, góp ý về mô hình.

Theo ghi nhận của phóng viên, một số doanh nghiệp băn khoăn về việc tổ chức lại qui trình và đơn giản hóa thủ tục. Có ý kiến cho rằng, dự thảo đặt mục tiêu xử lý toàn bộ hoạt động nghiệp vụ, nhưng đồng thời cũng xác định rằng “quy trình thủ tục hải quan… về cơ bản trình tự thực hiện thủ tục không thay đổi so với hiện hành” (!?). Từ góc độ doanh nghiệp, một số doanh nghiệp cho rằng, Đề án chủ yếu tập trung vào việc tái cấu trúc bộ máy của cơ quan Hải quan chứ chưa thực sự ưu tiên đơn giản hóa quy trình thủ tục hành chính.

Theo một số doanh nghiệp, như vậy doanh nghiệp vẫn sẽ phải thực hiện số lượng bước tương tự, cung cấp các chứng từ tương tự, chỉ thay đổi “địa chỉ” tiếp nhận và xử lý hồ sơ của cơ quan Hải quan. Ý kiến doanh nghiệp lo ngại rằng đây là một thay đổi về tổ chức của ngành Hải quan, trong khi gánh  nặng về thủ tục hành chính đối với doanh nghiệp vẫn chưa giảm, có thể tăng thêm do giảm số lượng cơ sở vật chất, số người giải quyết hồ sơ.

Tiếp đến, các doanh nghiệp hoàn toàn ủng hộ về mục tiêu của mô hình liên quan giảm tiếp xúc trực tiếp và xử lý phi giấy tờ đối với tờ khai “luồng Vàng” để hạn chế tiêu cực. Tuy nhiên, các doanh cũng đặt vấn đề lo ngại về việc tập trung hóa toàn bộ hồ sơ nghiệp vụ kiểm tra hồ sơ (bước 2) của nhiều Chi cục về một đầu mối là Đội thông quan, trong bối cảnh nhân sự, biên chế không tăng, qui trình thủ tục không thay đổi, thực tế đáp ứng hệ thống công nghệ thông tin… thì việc tập trung này có nguy cơ tạo ta “nút thắt cổ chai” khi Đội thông quan quá tải.

Theo các doanh nghiệp, mục tiêu “giảm tiếp xúc” có thể đạt được, nhưng cần tính đến rủi ro ách tắc, chậm trễ diện rộng trong thông quan, gây tốn kém chi phí lưu kho, lưu bãi doanh nghiệp.

Ngoài ra, vấn đề hạ tầng công nghệ gắn với thời điểm triển khai cũng còn nhiều ý kiến. Theo các doanh nghiệp nếu chưa có hệ thống, hạ tầng công nghệ đáp ứng tốt khi vận hành thì doanh nghiệp sẽ là đối tượng chịu thiệt hại đầu tiên…

Cùng với đó, ý kiến một số doanh nghiệp cho rằng, với mô hình thông quan tập trung, đề án cần chỉ ra đầu mối rõ ràng để giải quyết khiếu nại, tránh tình trạng doanh nghiệp bị đẩy qua lại giữa các đơn vị khi có vấn đề cần giải quyết.

Qua nghiên cứu dự thảo đề án mô hình thông quan tập trung, doanh nghiệp đã có những kiến nghị với ngành Hải quan như việc xem xét lùi thời gian thí điểm (1/3/2026) đến thời điểm hạ tầng, hệ thống công nghệ thông tin của ngành Hải quan đáp ứng, đảm bảo vận hành ổn định (Hải quan số, Hải quan thông minh, hệ thống tiếp nhận 36 chứng từ số hóa). Làm rõ cơ chế thanh tra, giám sát và qui trình giải quyết khiếu nại tập trung thay vì chỉ tái cấu trúc bộ máy xử lý. Mục tiêu là đơn giản hóa thủ tục, các yêu cầu chứng từ không cần thiết cho doanh nghiệp. Cân nhắc lộ trình thí điểm, phạm vi thi điểm để đo lường tác động thực tế, rút kinh nghiệm trước khi nhân rộng.

Liên quan đến mô hình thông quan tập trung, trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, đại diện lãnh đạo Cục Hải quan cho biết, thực hiện ý kiến của lãnh đạo Bộ Tài chính về Đề án mô hình thông quan tập trung, Cục Hải quan đã hoàn thiện dự tháo đề án. Hiện Cục Hải quan đang báo cáo, lấy ý kiến của UBND các tỉnh/thành phố; doanh nghiệp; hiệp hội doanh nghiệp trên địa bàn quản lý về chủ trương triển khai đề án.

Cục Hải quan sẽ tổng hợp báo cáo Bộ Tài chính ý kiến liên quan thí điểm Mô hình thông quan tập trung trong tháng 12/2025. Theo lãnh đạo Cục Hải quan: Từ nay đến khi báo cáo Bộ Tài chính về nội dung thí điểm mô hình thông quan tập trung, Cục Hải quan sẽ tổ chức nhiều hội thảo trao đổi, ghi nhận ý kiến, đề xuất của các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân quan, các đơn vị quan tâm góp ý đăng ký với Văn phòng Cục Hải quan để tham gia các hội thảo, đóng góp ý kiến trực tiếp. Các ý kiến sẽ được Cục Hải quan tổng hợp báo cáo Bộ Tài chính.