Nằm giữa dãy Trường Sơn hùng vĩ, thôn Ating thuộc xã Ch'ơm, TP Đà Nẵng là nơi sinh sống của đồng bào Cơ Tu từ bao đời. Ở nơi núi cao gió lộng ấy, cuộc sống của bà con đồng bào dân tộc thiểu số gắn liền với rừng, với những sản vật như măng, lá đẳng sâm, dứa rừng, chuối, ớt xiêm… Tuy nhiên, do sản xuất manh mún, nhỏ lẻ, đầu ra thiếu ổn định, nhiều năm liền bà con vẫn quanh quẩn trong cảnh “được mùa mất giá”.
Vài năm trở lại đây, được sự quan tâm của các cấp chính quyền, địa phương, nhiều hộ nông dân đã đầu tư phát triển các mô hình kinh tế, đặc biệt là mô hình kinh tế tập thể, HTX vươn lên thoát nghèo bền vững. HTX Nông nghiệp sinh thái Rừng Xanh Rau Sạch của cô gái Cơ Tu đã mang đến nhiều điểm sáng, nâng cao giá trị nông sản vùng biên giới và tạo thu nhập tốt cho người dân địa phương.
Xuất phát từ trăn trở đó, chị Coor Thị Nghệ, một phụ nữ trẻ người Cơ Tu, đã ấp ủ ý tưởng thành lập một hợp tác xã để tập hợp bà con, thu mua, chế biến và tìm đầu ra ổn định cho nông sản vùng cao. Với quyết tâm và sự đồng lòng của cộng đồng, Chị Coor Thị Nghệ (xã Ch'ơm, TP Đà Nẵng) là điển hình cho mô hình khởi nghiệp từ nông sản địa phương.
Từ năm 2015, chị Nghệ đã thu mua nông sản của bà con vùng biên giới Gari và các vùng lân cận, sau đó mang xuống đồng bằng bán lại cho các cơ sở chế biến, các chợ và người tiêu dùng. Nhận thấy tiềm năng từ nông sản sạch của đồng bào dân tộc Cơ Tu chất lượng rất tốt, thị trường ưa chuộng, năm 2021, chị Nghệ xin phép thành lập HTX và được sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương. HTX Nông nghiệp sinh thái Rừng Xanh Rau Sạch ra đời.
Khác với lối sản xuất đại trà, HTX Rừng Xanh Rau Sạch chọn con đường khó nhưng bền vững: sản xuất sạch. Điều này có nghĩa là hạn chế tối đa hóa chất độc hại, giữ gìn độ phì nhiêu của đất, bảo vệ môi trường sinh thái. Bà con được hướng dẫn cách canh tác xen canh, trồng rau rừng, dược liệu dưới tán cây lớn để vừa bảo vệ rừng, vừa tạo nguồn thu ổn định.
Giai đoạn đầu, HTX đã đón nhiều đoàn cán bộ, các doanh nghiệp chuyên thực phẩm sạch lên thăm cách trồng trọt, chăm sóc, thu hoạch của bà con. Thời gian đầu, HTX tham gia nhiều hội chợ chủ yếu để quảng bá sản phẩm, có lúc thu không đủ chi nhưng mục đích giới thiệu các mặt hàng cùng văn hóa ẩm thực của đồng bào Cơ Tu vùng biên để có những bước phát triển lâu dài về sau.
Đặc biệt, HTX đã đầu tư máy sấy trị giá hàng trăm triệu đồng, giúp chế biến măng, táo mèo, chuối, ớt… thành sản phẩm khô, bảo quản được lâu mà vẫn giữ hương vị tự nhiên. Cùng với đó, các vườn cây bản địa như đảng sâm, cam rừng, bưởi da xanh, táo mèo cũng được mở rộng, hình thành vùng nguyên liệu tập trung.
Một điểm nhấn thú vị là dự án trồng khoảng 500 ha cây Tr’đin - loài cây đặc hữu của vùng, từ đó chế biến thành nước giải khát, siro, tạo hướng đi mới cho sản phẩm nông nghiệp bản địa. Chính sự lựa chọn khác biệt ấy đã giúp HTX tạo được thương hiệu riêng, được người tiêu dùng tin tưởng.
Không chỉ dừng lại ở sản xuất, HTX đã xây dựng chuỗi liên kết khép kín: sản xuất - thu mua - sơ chế - đóng gói - phân phối. Các thành viên trực tiếp xuống tận từng hộ để thu mua sản phẩm, rồi gom lại phân loại, đóng gói và vận chuyển xuống đồng bằng.
Mỗi tuần, 2-3 chuyến hàng của HTX “hạ sơn” đưa nông sản đến tham gia hội chợ, triển lãm và đưa vào siêu thị, cửa hàng đặc sản. Từ chỗ chỉ bán ở chợ huyện, nay sản phẩm đã xuất hiện ở những không gian sang trọng hơn, có mặt tại nhiều phiên chợ “Hàng Việt về nông thôn”, được người tiêu dùng đón nhận.
Thông qua các hợp đồng bao tiêu, bà con yên tâm sản xuất vì đã có đầu ra ổn định. Sản phẩm của HTX, từ lá đẳng sâm, dưa meo, đậu đỏ cho đến măng sấy, ớt khô, đều mang nhãn hiệu rõ ràng, nâng cao uy tín.
Chỉ sau vài năm, HTX đã giúp nhiều hộ thành viên có thu nhập 7-10 triệu đồng/tháng - con số trước kia khó tưởng tượng với bà con Cơ Tu. Những đồng tiền ấy đã giúp nhiều gia đình sửa lại nhà, mua sắm thêm vật dụng, cho con đi học đầy đủ.
Không chỉ kinh tế, HTX còn tạo ra sự thay đổi trong nhận thức. Người dân hiểu rằng làm nông sản sạch không chỉ bán được giá hơn mà còn giữ được rừng, bảo vệ sức khỏe. Thanh niên Cơ Tu trước kia ngại giao tiếp, nay đã biết đứng quầy ở hội chợ, trò chuyện với khách hàng, tự tin mang sản phẩm quê mình giới thiệu ra thị trường.
Chị Ríah Thị Kép - một thành viên hợp tác xã cho biết trước nay ở thôn chả ai thu được đồng nào từ quả bí mớ rau. Vậy mà giờ cầm được tiền chục, tiền trăm, rồi tiền triệu…quá lớn lao với bà con vùng cao. Như nhà Kép, đợt này bán được mấy chục ký ngô, vậy là cả nhà có thêm bữa cơm ngon, manh áo ấm. Sướng ở chỗ, không phải mòn mỏi chờ đợi xem có người nào vào bản không để nài nỉ.
Một thành viên khác trong HTX cũng từng xúc động chia sẻ: “Có HTX, sản phẩm làm ra không còn cảnh bị bỏ phí. Tôi có tiền mua áo mới cho con, không phải bán đổ bán tháo như trước nữa.”
Năm 2024, sản phẩm táo mèo sấy khô của HTX được công nhận OCOP 3 sao, mở ra cơ hội mới cho việc quảng bá và tiếp cận kênh phân phối hiện đại. Đến năm 2025, sản phẩm đậu đỏ K7 tiếp tục tham gia chương trình OCOP, khẳng định uy tín và chất lượng.
Việc tham gia OCOP giúp HTX chuẩn hóa quy trình sản xuất, đóng gói, truy xuất nguồn gốc, nâng cao giá trị thương hiệu. Đây chính là chìa khóa để nông sản Cơ Tu từng bước bước vào hệ thống siêu thị lớn, thậm chí hướng đến xuất khẩu.
Dẫu đạt được nhiều thành công, HTX Rừng Xanh Rau Sạch vẫn còn đối diện không ít khó khăn. Đó là hạ tầng giao thông còn yếu, việc vận chuyển nông sản xuống đồng bằng tốn kém, dễ hư hỏng. Kho lạnh và cơ sở bảo quản chưa đủ, khiến sản phẩm dễ bị ảnh hưởng bởi thời tiết. Nguồn vốn hạn chế, khó đầu tư thêm máy móc hiện đại để nâng cao chất lượng chế biến. Trình độ quản lý và marketing của thành viên HTX còn thiếu, chưa bắt kịp với xu thế thương mại điện tử và truy xuất nguồn gốc số.
Những nút thắt này đòi hỏi sự hỗ trợ từ Nhà nước, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội để HTX có thể bứt phá.
Để tiếp tục phát triển, HTX xác định sẽ mở rộng vùng nguyên liệu, chú trọng cây đặc hữu bản địa. Xây dựng hệ thống kho, máy sấy, dây chuyền sơ chế hiện đại. Đẩy mạnh thương mại điện tử, bán hàng qua sàn nông sản trực tuyến. Kết hợp với du lịch cộng đồng, tạo mô hình nông nghiệp - du lịch trải nghiệm, vừa bán hàng, vừa quảng bá văn hóa Cơ Tu.
HTX không chỉ đơn thuần là tổ chức kinh tế, mà còn là câu chuyện nhân văn về sự đổi thay nơi vùng cao. Nó chứng minh rằng: chỉ cần có sự đồng lòng, biết chọn con đường bền vững, nông sản của đồng bào dân tộc thiểu số hoàn toàn có thể vươn xa, có thương hiệu, có vị thế.
Giữa rừng núi Tây Giang, HTX Rừng Xanh Rau Sạch đang viết nên câu chuyện đẹp: sản phẩm của đồng bào Cơ Tu không chỉ dừng lại trong bản làng, mà đã và đang trở thành niềm tự hào trên thị trường.
Người Cơ Tu hôm nay không còn chỉ “ăn của rừng”, mà đã biết sống nhờ rừng một cách bền vững, giữ gìn bản sắc, vun đắp sinh kế và gửi gắm khát vọng đổi đời vào từng bó rau, từng cân măng, từng sản phẩm sạch.
Dưới tán rừng Tây Giang xanh thẳm, những luống rau, quả, cây dược liệu của HTX Nông nghiệp Sinh thái Rừng Xanh Rau Sạch không chỉ là sản phẩm phục vụ thị trường, mà còn là kết tinh của niềm tin, khát vọng và tình yêu quê hương của đồng bào Cơ Tu. Từ cách làm nông thuận tự nhiên, giữ hồn núi rừng trong từng sản phẩm, HTX đã và đang khẳng định vai trò tiên phong trong hành trình đưa nông sản sạch vươn xa, nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống bà con. Hơn thế, HTX còn mở ra hướng đi mới cho nông nghiệp miền núi - gắn sản xuất với bảo tồn sinh thái, gìn giữ bản sắc văn hóa và phát triển bền vững.
Con đường ấy còn nhiều thử thách, nhưng với sự đồng lòng của thành viên, sự hỗ trợ từ chính quyền và sự tin yêu của thị trường, HTX Rừng Xanh Rau Sạch chắc chắn sẽ viết tiếp những trang mới đầy tự hào cho đồng bào Cơ Tu.
