Vào ngày 8/4/2025, tại trụ sở Chính phủ, Bộ Công Thương đã phối hợp với Văn phòng Chính phủ tổ chức Lễ công bố Bộ chỉ số đánh giá kết quả thực hiện các Hiệp định thương mại tự do của các địa phương - FTA Index năm 2024. Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tham dự sự kiện.
Trước đó, tại Quyết định 661/QĐ/BCT, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên đã giao Báo Công Thương phối hợp với Vụ Chính sách thương mại đa biên tổ chức Lễ công bố Bộ chỉ số đánh giá kết quả thực hiện các hiệp định thương mại tự do (FTA Index) của các địa phương năm 2024.
Lễ công bố Bộ chỉ số FTA Index không chỉ đánh dấu một bước tiến quan trọng trong công tác triển khai hội nhập kinh tế quốc tế của đất nước mà còn tạo nền tảng vững chắc để nâng cao hiệu quả thực thi hiệu quả các hiệp định thương mại tự do (FTA); đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp, địa phương tốt hơn trong quá trình tham gia thương mại quốc tế và chuỗi giá trị khu vực và toàn cầu.
Tại sự kiện này, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên đã nhấn mạnh rằng, Bộ chỉ số FTA Index sẽ là công cụ đánh giá định lượng, khách quan, toàn diện về tình hình, mức độ thực thi các FTA tại 63 tỉnh, thành phố trong cả nước.
Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cho biết, thế giới của chúng ta đang thay đổi từng ngày. Điểm rõ nhất là cạnh tranh chiến lược và chiến tranh thương mại giữa các nước lớn ngày càng gay gắt, đặc biệt xu hướng bảo hộ mậu dịch ngày càng mở rộng, gia tăng, cùng với việc Tổng thống Mỹ vừa công bố áp thuế đối ứng từ 10% đến 49% đối với hàng hóa của tất cả các nước khi nhập khẩu vào Hoa Kỳ, tác động bất ổn đến trật tự thương mại quốc tế và nền kinh tế toàn cầu.
Trong bối cảnh đó, các Hiệp định thương mại tự do được xem như là các “xa lộ lớn”, tạo thuận lợi vượt trội thúc đẩy trao đổi thương mại giữa các quốc gia; là “cánh cửa mở” liên thông kinh tế nước ta với thế giới.
Nhận thức đúng tầm quan trọng đó, Đảng và Nhà nước ta đã sớm đề ra chủ trương “chủ động, tích cực hội nhập quốc tế, trong đó hội nhập kinh tế là trung tâm” nhằm tiếp tục khơi thông, từng bước mở rộng quan hệ với các quốc gia và tổ chức quốc tế, tranh thủ nguồn lực bên ngoài và khai thác nguồn lực bên trong cho phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao vai trò, vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.
Thực hiện chủ trương của Đảng, những năm qua, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành nhiều quyết sách quan trọng và chỉ đạo thực hiện, toàn diện, hiệu quả công tác hội nhập kinh tế quốc tế; nổi bật là đã đẩy mạnh đàm phán, ký kết và thực thi 17 FTA với hầu hết các quốc gia, các nền kinh tế lớn trên thế giới, đưa Việt Nam trở thành một trong những nước dẫn đầu khu vực và thế giới về tham gia các khuôn khổ hợp tác kinh tế song phương và đa phương.
Việc thực thi có hiệu quả các FTA trong thời gian qua đã giúp tăng cường đan xen lợi ích, mở rộng, đa dạng thị trường, chuỗi cung ứng và sản phẩm xuất khẩu, tạo điều kiện cho hàng hóa Việt Nam từng bước hội nhập sâu hơn vào chuỗi sản xuất và cung ứng toàn cầu; đồng thời, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kim ngạch xuất nhập khẩu và cải thiện cán cân thương mại theo hướng chuyển từ thâm hụt sang thặng dư liên tục trong nhiều năm (trong đó năm 2024 là năm thứ 9 liên tiếp nước ta xuất siêu với mức thặng dư kỷ lục gần 25 tỷ USD), giúp nâng cao dự trữ ngoại hối, ổn định tỷ giá và các chỉ số kinh tế vĩ mô, đóng góp quan trọng và tích cực vào sự phát triển kinh tế của đất nước.
Tuy nhiên, việc thực thi các FTA thời gian qua còn nhiều tồn tại, hạn chế, đó là: Việc tận dụng cơ hội từ các FTA giữa các địa phương và doanh nghiệp chưa đồng đều, đặc biệt là trong khu vực doanh nghiệp vừa và nhỏ; Nhiều doanh nghiệp chưa quan tâm, cập nhật đầy đủ thông tin, chưa nắm rõ cam kết cụ thể và chưa đủ năng lực để đáp ứng các tiêu chuẩn về xuất xứ, kỹ thuật, môi trường, lao động...; Sự phối hợp giữa các cơ quan Trung ương, cấp ủy, chính quyền địa phương và cộng đồng doanh nghiệp trong triển khai FTA chưa thật sự đồng bộ, hiệu quả, làm giảm tác động lan tỏa của các hiệp định.
Để kịp thời khắc phục những hạn chế nêu trên, Chính phủ đã giao Bộ Công Thương nghiên cứu, xây dựng và công bố Bộ Chỉ số FTA Index hàng năm, nhằm tạo lập, cung cấp cơ sở dữ liệu minh bạch, khách quan, toàn diện về mức độ thực thi các cam kết FTA tại từng địa phương; làm căn cứ quan trọng, giúp Chính phủ và các Bộ, ngành, địa phương hoạch định cơ chế, chính sách điều hành sản xuất, xuất nhập khẩu bảo đảm sát thực, khả thi nhằm thúc đẩy cộng đồng doanh nghiệp chủ động tham gia, khai thác có hiệu quả các Hiệp định thương mại tự do để đẩy mạnh sản xuất kinh doanh, xuất nhập khẩu.
Theo đó, để giúp các địa phương, ngành hàng tận dụng, thực thi tốt FTA, Bộ Công Thương đã khẩn trương chỉ đạo các đơn vị chức năng chủ động phối hợp chặt chẽ với tư vấn, các Bộ, ngành liên quan và các địa phương tập trung khảo sát, đánh giá và xây dựng Bộ Chỉ số FTA Index năm 2024.
Đồng thời, tổ chức nhiều hội nghị, hội thảo tham vấn ý kiến của các nhà khoa học, chuyên gia có uy tín, các tổ chức quốc tế và khu vực, đại sứ quán của nhiều quốc gia để hoàn thiện Bộ Chỉ số.
Sau một thời gian khảo sát, nghiên cứu, với sự chỉ đạo kịp thời, sát sao của Thủ tướng Chính phủ và sự phối hợp hiệu quả, tích cực của các Bộ, ngành, địa phương, các tổ chức quốc tế, Bộ Chỉ số FTA Index năm 2024 đã hoàn thành, bảo đảm khoa học, khách quan, bám sát định hướng, kế hoạch thực thi của Chính phủ và phù hợp với các quy định hiện hành của pháp luật. Bộ Công Thương đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ về kết quả xây dựng Bộ Chỉ số và được Thủ tướng chấp thuận, cho phép công bố kết quả tại buổi Lễ trọng thể hôm nay.
Đây sẽ là công cụ đánh giá định lượng, khách quan, toàn diện, giúp Chính phủ, các cơ quan chức năng đo lường mức độ thực thi và tận dụng các FTA của các địa phương trong cả nước nhằm kịp thời nhận diện những điểm nghẽn trong quá trình thực thi các cam kết và đề xuất các giải pháp cải thiện cụ thể, phục vụ công tác chỉ đạo, điều hành chính sách sản xuất, xuất nhập khẩu của các cấp chính quyền một cách sát thực, hiệu quả.
Việc đánh giá, công bố kết quả thực thi FTA thông qua Bộ Chỉ số này không chỉ để đo đếm, “so sánh” trong cùng mặt bằng, mà còn là động lực thúc đẩy để các địa phương không ngừng đổi mới, đẩy mạnh cải cách hành chính, hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp thực thi có hiệu quả và tối ưu hóa các nguồn lực, các cơ hội từ các FTA để đa dạng hóa thị trường, chuỗi cung ứng và sản phẩm xuất khẩu, góp phần duy trì đà tăng trưởng xuất khẩu bền vững và hiện thực hóa mục tiêu hội nhập kinh tế quốc tế một cách thực chất và hiệu quả.
Cùng chung quan điểm, TS. Nguyễn Minh Phong - chuyên gia kinh tế cũng nhìn nhận, FTA Index là một công cụ thiết yếu để đo lường và thúc đẩy năng lực quản trị hội nhập của chính quyền địa phương trong bối cảnh toàn cầu hóa sâu rộng. Ý nghĩa của bộ chỉ số này không chỉ dừng ở việc xếp hạng hay đánh giá mà nằm ở vai trò định hướng cải cách thể chế, hoàn thiện môi trường kinh doanh và nâng cao sức cạnh tranh thực chất.
Theo TS. Nguyễn Minh Phong, FTA Index giúp chuyển đổi tư duy quản trị địa phương từ hành chính sang kiến tạo phát triển. Thay vì chỉ "quản lý trên giấy", chính quyền địa phương buộc phải nâng cao năng lực điều hành, đồng hành cùng doanh nghiệp, đặc biệt là khu vực tư nhân, trong việc tận dụng các cam kết FTA. Đây là yếu tố sống còn khi cạnh tranh hiện nay không còn là giữa quốc gia với quốc gia mà là giữa các địa phương với nhau.
Không những vậy, chỉ số này đóng vai trò như một tấm gương phản chiếu khách quan năng lực hội nhập của địa phương, từ đó giúp phát hiện điểm nghẽn trong thực thi chính sách: chất lượng nguồn nhân lực, khả năng hỗ trợ doanh nghiệp, hạ tầng logistics, cải cách thủ tục... Qua đó, chính quyền có cơ sở để ban hành các giải pháp trúng và đúng.
Ngoài ra, FTA Index tạo ra cơ chế cạnh tranh lành mạnh giữa các địa phương, khi kết quả chỉ số được công khai, minh bạch và gắn với trách nhiệm giải trình. Đây chính là áp lực tích cực, buộc chính quyền phải cải cách thực chất để cải thiện thứ hạng, vị thế.
Cuối cùng, bộ chỉ số này cũng là công cụ quan trọng để các nhà đầu tư, doanh nghiệp tham khảo khi lựa chọn địa điểm đầu tư, phát triển sản xuất kinh doanh, góp phần nâng cao uy tín và sức hấp dẫn của địa phương trên bản đồ hội nhập quốc tế.
Ghi nhận, tiếp thu những ý kiến của chuyên gia, trong thời gian tới, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục hoàn thiện, triển khai cơ chế đánh giá FTA Index hằng năm, kịp thời phát hiện những điểm nghẽn trong quá trình thực thi và đề xuất các giải pháp cải thiện cụ thể.
Đồng thời tăng cường phối hợp các Bộ, ngành Trung ương, các địa phương, các hiệp hội doanh nghiệp, hiệp hội ngành hàng để không ngừng nâng cao chất lượng hiệu quả thực thi các FTA đã ký kết, nhất là các FTA thế hệ mới.
