Tin Khu Vực 
Năm 2025, Bộ Công Thương cho ra đời Bộ chỉ số FTA Index 2024. Sự kiện đánh dấu lần đầu tiên các địa phương, ngành hàng và doanh nghiệp có một công cụ đánh giá toàn diện, minh bạch năng lực thực thi và tận dụng hiệp định thương mại tự do. Để đưa bộ chỉ số ứng dụng mạnh mẽ vào thực tiễn, Bộ Công Thương đã hành động nhanh chóng, linh hoạt, tạo bước chuyển quan trọng giúp tăng tốc xuất khẩu hàng hóa Việt Nam.
Ông Hoàng Trọng Thuỷ, chuyên gia kinh tế đã chia sẻ thực trạng triển khai hiệp định thương mại tự do (FTA) tại một số địa phương; đồng thời, đề xuất một số giải pháp căn cơ giúp nâng cao tiềm lực doanh nghiệp trước yêu cầu của hiệp định.
Doanh nghiệp chủ động và thích ứng
- Trải qua 7 tháng kể từ thời điểm công bố FTA Index 2024, các tỉnh, thành phố đã có nhiều chuyển biến để nâng cao năng lực thực thi. Ông đánh giá như thế nào về các giải pháp mà các tỉnh, thành đang triển khai?
Ông Hoàng Trọng Thuỷ: Trước hết, tôi xin nhắc lại 4 trụ cột của bộ chỉ số FTA Index bao gồm: Tuyên truyền và phổ biến pháp luật, quy định và thực thi pháp luật, hỗ trợ để nâng cao năng lực, cuối cùng là cam kết về phát triển bền vững. Hiện nay, các Sở Công Thương và các tỉnh đã liên kết với nhau, với các sở, ban, ngành, thậm chí liên kết từ nguồn cung đến xuất khẩu. Sự liên kết đó tạo nên sức mạnh tổng hợp - đó cũng chính là động lực phát triển.
Trong 7 tháng, tiến độ ở các địa phương có phần chậm hơn, vì vậy cần thêm thời gian vận hành và tập trung vào hai điểm then chốt. Điểm thứ nhất là độ đồng đều ở các tỉnh, chúng ta có các tỉnh miền núi, đồng bằng, thủy sản và các đơn vị khó khăn. Việt Nam cũng có các vùng động lực nằm gần như ở phía Nam và khu vực Hà Nội, Bình Dương. Bên cạnh đó, khu vực miền núi, doanh nghiệp vừa và nhỏ chỉ tiếp cận ở mức độ hạn chế.
Song nhìn chung, một số đơn vị xuất khẩu đã bắt đầu có ý tưởng xây dựng bộ phận chuyên nghiệp, cán bộ chuyên trách và lên kế hoạch cho các đường đi dọc theo sản phẩm từ nguồn cung đến xuất khẩu. Tôi cho rằng, đó là thắng lợi đầu tiên về nhận thức, thắng lợi thứ hai là đang từng bước thay đổi hành vi chủ động và thích ứng nhất.
- Theo ông, yếu tố nào giúp doanh nghiệp trong ngành đạt mức độ tận dụng ưu đãi cao nhất, từ đó cải thiện năng lực thực thi các FTA, hướng đến giúp nâng hạng địa phương trong bảng chỉ số FTA Index?
Ông Hoàng Trọng Thuỷ: Tôi nghĩ là có 5 yếu tố cốt lõi để nâng cao năng lực của doanh nghiệp và làm tốt bộ FTA Index này.
Đầu tiên là quy tắc xuất xứ. Muốn tận dụng tốt hiệp định yêu cầu chuỗi cung của doanh nghiệp phải minh bạch. Đây là yếu tố cốt lõi và quan trọng nhất.
Thứ hai, quản trị và chuẩn hóa theo các cái thị trường. Với hạng mục này, doanh nghiệp phải đạt theo các tiêu chuẩn, những điều kiện chuẩn hóa ở các thị trường “khó tính” đòi hỏi các doanh nghiệp tự soát lại mình và tự nâng cấp để đảm bảo được yêu cầu.
Thứ ba, tập trung tiếp cận với lại thông tin và giải hóa mã thông tin. Về khía cạnh này, hầu hết các doanh nghiệp vừa và nhỏ chưa có bộ phận chuyên trách hoặc các luật sư về quốc tế. Tuy nhiên, thực tế yêu cầu tiếp cận thông tin và giải mã, chúng ta cần những cơ quan chuyên trách, nhất tại các tập đoàn lớn; bộ phận pháp chế, bộ phận R&D giàu kinh nghiệm, hiểu thị trường và tư vấn về pháp chế sẽ giúp đơn vị kinh doanh thu thập được kiểm soát ngay từ ban đầu và chống những trường hợp trả lại hoặc vi phạm.
Thứ tư, đầu tư công nghệ và chuyển đổi số. Đầu tư công nghệ và chuyển đổi số phải được tự động hóa, rồi mới tiếp cận được với thị trường châu Âu.
Thứ năm, liên kết và hợp tác, mạng lưới của các doanh nghiệp trong xuất khẩu. Thời gian qua, Bộ Công Thương đã nỗ lực rất nhiều về xây dựng hệ sinh thái cho các doanh nghiệp để tận dụng các lợi thế. Do đó, doanh nghiệp phải chủ động mang tính chất dẫn dắt.
Chuyên gia kinh tế Hoàng Trọng Thuỷ.
- Ngoài ra, ông có nhận định gì về khả năng tiếp cận thông tin, hồ sơ chứng nhận xuất xứ và áp dụng quy tắc của các FTA của doanh nghiệp lớn và doanh nghiệp vừa và nhỏ. Cùng với đó là các địa phương là có sự khác biệt như thế nào,thưa ông?
Ông Hoàng Trọng Thuỷ: Về sự khác biệt giữa doanh nghiệp vừa và doanh nghiệp nhỏ, tôi xin phép tạm so sánh trên ba phương diện như sau:
Thứ nhất, về sự khác nhau về mặt thông tin. Về thông tin, doanh nghiệp lớn có phòng thương mại quốc tế, phòng chế, còn doanh nghiệp nhỏ tiếp cận chủ yếu qua triển miệng hoặc qua thông tin chính thống mà đọc được, hoặc qua câu chuyện trao đổi giữa người cung ứng nguyên liệu với cơ quan xuất khẩu. Như vậy là độ chênh về thông tin để đi đến mức chính xác và ra quyết định còn khá lớn.
Thứ hai, về mặt hồ sơ. Hồ sơ doanh nghiệp lớn làm thường có quy trình, bám sát tiêu chuẩn nhờ có chuyên gia phân tích. Ngược lại, các doanh nghiệp nhỏ còn thiếu nhân lực giỏi, nên nhận diện vấn đề đôi khi còn bị cảm xúc chi phối. Trong khi kinh tế cần chỉ số, tiêu chuẩn làm điều kiện tốt nhất để ra quyết định.
Thứ ba, về tuân thủ nguyên tắc, doanh nghiệp lớn có chiến lược rõ ràng, phân loại vấn đề và cải thiện hiệu quả dựa trên chỉ số. Doanh nghiệp nhỏ chưa có chiến lược “lấp đầy khoảng trống” hay triển khai các công tác tổ chức, nguồn cung, tiêu chuẩn. Vậy nên, xuyên suốt quá trình, tập đoàn lớn mạnh, thương hiệu tạo đã dần tạo được niềm tin. Trong khi đó, doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa làm nổi bật được thương hiệu nên khả năng xuất khẩu gặp nhiều khó khăn.
Thúc đẩy kết nối theo hệ sinh thái
- Quá trình nâng cao năng lực hiểu biết và thực thi FTA của doanh nghiệp, ngành hàng cần bắt đầu từ bước nào? Ngoài ra, các hiệp hội cần có kế hoạch phối hợp như thế nào với Bộ Công Thương trong quá trình xây dựng nền tảng dữ liệu ngành phục vụ báo cáo FTA Index, thưa ông?
Ông Hoàng Trọng Thuỷ: Về trường hợp này, tôi đã chọn ra ba khâu cần phải đột phá, cần phải làm và bắt đầu sớm.
Trước hết, đó là giảm “nghèo” thông tin để chuẩn hóa quy tắc ứng xử trong các FTA. Đối với các đơn vị xuất khẩu, vấn đề này liên quan đến tổ chức sản xuất và vùng nguyên liệu. Sở hữu lượng thông tin đầy đủ đồng nghĩa với việc mở ra điều kiện tốt phát triển tư duy, đưa khoa học và công nghệ vào và cái tiêu chuẩn về mặt kỹ thuật.
Đưa FTA Index vào tiêu chí đánh giá của các Sở Công Thương, không chỉ có doanh nghiệp. Ảnh: Hùng Văn
Thứ hai, đó là xây dựng năng lực của hồ sơ, dữ liệu, đặc biệt là truy xuất nguồn gốc, bởi đây là "phần chìm" của FTA. Nếu không có dữ liệu thì sẽ có hai cái "không": không có dữ liệu, không có ưu đãi.
Thứ ba, là đào tạo bộ máy nhân sự FTA ở các tỉnh. Làm sao phải thật chuyên nghiệp, hiểu biết và linh hoạt với các cái điều kiện. Giải đáp băn khoăn liệu các địa phương có cần phối hợp với Bộ Công Thương, tôi xin gói gọn lại bằng các từ: thứ nhất là cần thiết, thứ hai là bắt buộc, thứ ba là phải làm.
- Thời gian tới, theo ông cần có cơ chế hỗ trợ nào để FTA Index thực sự trở thành kim trì nam cho chiến lược hội nhập của Việt Nam?
Ông Hoàng Trọng Thủy: Mỗi tỉnh nên lập một tổ hoặc một đầu mối để hỗ trợ về FTA hoặc thực hiện nhiệm vụ này, làm sao cho các doanh nghiệp đến được tư vấn, hướng dẫn, lắng nghe và đồng thời cũng nhận thông tin hai chiều. Chúng ta thấy rằng, trong một hệ sinh thái và trong xuất khẩu có quá nhiều chặng và nhiều công đoạn, do vậy thấu hiểu lẫn nhau phải được giải quyết, rồi đắp cho và bớt đi những sự rườm rà.
Bên cạnh đó, các doanh nghiệp kết nối với nhau theo một hệ sinh thái mà Bộ Công Thương đã xây dựng. Tôi cho là hợp tác lẫn nhau và ở đây là bộ quy tắc ứng xử. Ban đầu còn nhiều câu hỏi, nhiều băn khoăn, nhưng vẫn nên đi, đi rồi sẽ thành đường và đến lúc đó chúng ta sẽ thấy tương lai xuất khẩu của chúng ta có cơ hội mở hơn nữa.
Vậy làm thế nào để tạo một cơ chế trở thành "kim chỉ nam", trước hết cần đưa FTA Index vào tiêu chí đánh giá của các Sở Công Thương, không chỉ có doanh nghiệp.
Cùng với đó là tạo nên một cơ chế kết nối. Cơ chế kết nối này liên thông dữ liệu các ngành hàng với Bộ Công Thương và quốc gia, trên cơ sở đó có thể sử dụng chung, ai cũng thấy được, lựa chọn sản phẩm tối ưu hóa, đồng thời đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và đi đôi với đầu tư khoa học và công nghệ.
Chính phủ cần trao quyền cho Bộ Công Thương mạnh hơn nữa. Việc trao quyền này là khung hành động để thực hiện từ giai đoạn 2026-2030, nhằm thực hiện bộ chỉ số Index tốt hơn. Khi được trao quyền, sự hợp tác, liên kết, lắng nghe, chia sẻ, hỗ trợ và cùng một tuyến đường đi sẽ thành công hơn.
- Xin cảm ơn ông!
FTA Index 2024 không đơn thuần là bảng xếp hạng mà phản ánh năng lực nội tại của nền kinh tế giúp mỗi địa phương và doanh nghiệp xác định rõ vị trí của mình trong tiến trình hội nhập. Những chuyển động sau công bố FTA Index khẳng định Việt Nam đang đi đúng hướng nhưng để tạo bứt phá cần sự đồng hành đồng bộ của chính quyền hiệp hội và cộng đồng doanh nghiệp.
