Cà phê không chỉ là cây kinh tế chủ lực của Điện Biên mà còn là biểu tượng văn hóa vùng cao, nơi bàn tay người nông dân dân tộc Thái, H’Mông, Khơ Mú gắn bó với đất đỏ bazan, với khí hậu mát lành và những cơn gió khô lạnh đặc trưng của miền Tây Bắc. Từ đầu những năm 1990, Điện Biên đã định hướng phát triển cây cà phê như một trong những sản phẩm nông nghiệp mũi nhọn, với trọng tâm là vùng Mường Ảng - “thủ phủ cà phê” của tỉnh.
Trên hành trình đó, chính quyền địa phương đã tập trung đầu tư mở rộng diện tích, đưa giống Arabica chất lượng cao vào sản xuất, đồng thời khuyến khích hình thành các hợp tác xã, doanh nghiệp chế biến cà phê đặc sản. Đến nay, Điện Biên có gần 5.000 ha cà phê, tập trung chủ yếu tại Mường Ảng, Tủa Chùa và Tuần Giáo; sản lượng hằng năm đạt trên 8.000 tấn.
Năm 2018, cà phê Mường Ảng chính thức được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý, trở thành niềm tự hào của nông dân Điện Biên. Đây là bước ngoặt khẳng định chất lượng và uy tín của sản phẩm vùng cao một minh chứng cho tầm nhìn dài hạn của tỉnh trong chiến lược phát triển nông nghiệp gắn với thương hiệu địa phương.
Từ đó đến nay, thương hiệu Cà phê Mường Ảng - Điện Biên đã từng bước tạo được chỗ đứng trên thị trường, được người tiêu dùng trong và ngoài nước biết đến như một dòng cà phê Arabica thơm nhẹ, chua thanh, có hậu ngọt đặc trưng của đất núi cao.
Không chỉ dừng ở việc mở rộng diện tích hay quảng bá sản phẩm, Điện Biên xác định rằng thương hiệu bền vững phải bắt đầu từ chất lượng, chuỗi giá trị và câu chuyện văn hóa.
Trong giai đoạn 2020-2025, tỉnh đã triển khai hàng loạt chương trình hỗ trợ người trồng cà phê theo tiêu chuẩn VietGAP, hữu cơ, ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất. Các hợp tác xã và doanh nghiệp địa phương như Công ty CP Cà phê Mường Ảng, HTX Cà phê Búng Lao được đầu tư nhà máy chế biến hiện đại, áp dụng công nghệ rang - xay, đóng gói khép kín, nhằm nâng cao giá trị gia tăng và kiểm soát chất lượng đầu ra.
Cùng với đó, Điện Biên đẩy mạnh xúc tiến thương mại, kết nối tiêu thụ sản phẩm tại các hội chợ quốc gia, triển lãm OCOP, tuần hàng Việt Nam ở nước ngoài. Nhiều sản phẩm cà phê của tỉnh đã được công nhận đạt tiêu chuẩn sản phẩm OCOP 4 sao, góp phần đưa cà phê Mường Ảng trở thành “đại sứ” của nông sản vùng Tây Bắc.
Quan trọng hơn, tỉnh đã định hình hướng đi mang tính chiến lược: xây dựng thương hiệu cà phê gắn với du lịch sinh thái – lấy trải nghiệm, văn hóa và câu chuyện vùng đất làm nền tảng lan tỏa thương hiệu. Đây chính là bước chuyển từ sản phẩm thuần túy sang sản phẩm trải nghiệm, từ “hàng hóa” sang “giá trị cảm xúc”.
Nằm trong chuỗi hoạt động phát triển thương hiệu cà phê, Ngày hội Cà phê gắn với Du lịch sinh thái xã Búng Lao được tổ chức vào tháng 10/2025 đã trở thành sự kiện điểm nhấn của tỉnh. Không chỉ là dịp tôn vinh người trồng cà phê, ngày hội còn mở ra không gian kết nối giữa sản xuất, chế biến, thương mại và du lịch.
Sự kiện quy tụ hàng chục hợp tác xã, doanh nghiệp, hộ sản xuất với hơn 50 gian hàng trưng bày sản phẩm cà phê, nông sản và đặc sản địa phương. Du khách được trực tiếp tham gia các hoạt động như: thi hái cà phê, rang xay thủ công, thưởng thức cà phê Arabica nguyên chất, trải nghiệm không gian du lịch sinh thái Đào Viên Sơn, tham quan nhà máy chế biến.
Tại đây, mỗi ly cà phê không chỉ là thức uống mà là một câu chuyện được kể bằng hương vị, bằng mồ hôi và tình yêu của người dân vùng cao. Du khách đến Búng Lao không chỉ để uống cà phê, mà còn để “nghe đất kể chuyện”, để cảm nhận nhịp sống nơi đại ngàn.
Điện Biên đã khéo léo biến ngày hội trở thành “sân khấu truyền thông thương hiệu”, nơi sản phẩm cà phê được tôn vinh trong không gian văn hóa bản địa. Đây là cách làm sáng tạo giúp sản phẩm tiếp cận thị trường qua con đường mềm mại hơn, đó là con đường của cảm xúc và trải nghiệm.
Ông Trương Hồng Bách - Chủ tịch UBND xã Búng Lao cho biết, trong cơ cấu kinh tế của xã, nông nghiệp là ngành sản xuất chủ lực, trong đó cây cà phê giữ vai trò quan trọng hàng đầu trong phát triển kinh tế hộ gia đình, tạo công ăn việc làm ổn định, lâu dài, nâng cao thu nhập cho người dân.
“Đến nay, xã Búng Lao có gần 1.000 ha cây cà phê, với sản lượng hằng năm đạt khoảng 8.500 tấn. Búng Lao cùng với các xã lân cận, là vùng cà phê trọng điểm của tỉnh Điện Biên” - ông Bách thông tin thêm.
Cũng theo lãnh đạo xã Búng Lao, sản phẩm cà phê của xã hiện đã được nhiều doanh nghiệp thu mua, chế biến, khẳng định được giá trị, uy tín trên thị trường.
Đặc biệt, xã có Nhà máy chế biến cà phê Việt Bắc có với quy mô, công suất tiêu thụ từ 250-300 tấn quả tươi/ngày đêm, góp phần bao tiêu sản phẩm, nâng cao giá trị, sức cạnh tranh thị trường và thu nhập ổn định cho người dân trồng cà phê.
Tuy đã có nhiều nỗ lực trong xây dựng thương hiệu cà phê, song để thương hiệu cà phê Điện Biên định danh được trên thị trường cần loạt giải pháp mạnh hơn. Thứ nhất, chất lượng là gốc rễ. Cà phê Mường Ảng được trồng ở độ cao trên 1.000m, khí hậu mát lạnh quanh năm, đất bazan tơi xốp, thích hợp cho giống Arabica chất lượng cao. Tỉnh đã đầu tư các vùng nguyên liệu tập trung, áp dụng quy trình canh tác hữu cơ, thu hái và sơ chế ướt để giữ trọn hương vị. Chính điều đó tạo nên bản sắc riêng biệt, khác hẳn cà phê Tây Nguyên hay miền Trung.
Thứ hai, liên kết chuỗi giá trị. Điện Biên đã xây dựng mối liên kết “4 nhà”: nông dân - hợp tác xã - doanh nghiệp - Nhà nước. Người nông dân được hướng dẫn kỹ thuật, doanh nghiệp đảm nhiệm khâu chế biến và tiêu thụ, còn chính quyền đóng vai trò kết nối, hỗ trợ xúc tiến và bảo hộ thương hiệu. Mô hình này giúp bảo đảm đầu ra ổn định, giá bán cao hơn 20-30% so với trước.
Thứ ba, xây dựng thương hiệu gắn với văn hóa và du lịch. Búng Lao, Mường Ảng không chỉ là vùng cà phê, mà còn là điểm du lịch sinh thái hấp dẫn với cảnh quan đồi núi, rừng nguyên sinh, bản làng dân tộc. Khi du khách tham gia hái cà phê, chụp ảnh, thưởng thức ẩm thực, họ trở thành “đại sứ thương hiệu” – tự nhiên kể lại câu chuyện Điện Biên qua trải nghiệm của mình.
Thành công của Ngày hội Cà phê Búng Lao đã khẳng định hướng đi đúng của Điện Biên trong việc biến nông sản thành sản phẩm du lịch, đưa thương hiệu địa phương vươn xa hơn. Song theo các chuyên gia, để thương hiệu cà phê Điện Biên trở thành biểu tượng tầm quốc gia, cần tiếp tục ba nhóm giải pháp chiến lược: là chuẩn hóa vùng nguyên liệu: mở rộng diện tích cà phê Arabica chất lượng cao, chuyển đổi canh tác sang hữu cơ, kiểm soát quy trình rang - xay - đóng gói theo tiêu chuẩn quốc tế.
Bên cạnh đó, tập trung đầu tư chế biến sâu, hình thành trung tâm chế biến và trải nghiệm cà phê Điện Biên - nơi du khách vừa tham quan, vừa mua sắm, thưởng thức và tìm hiểu lịch sử cà phê vùng cao.
Thêm nữa, đẩy mạnh truyền thông thương hiệu: xây dựng bộ nhận diện chung “Cà phê Mường Ảng - Điện Biên”, phát triển câu chuyện thương hiệu gắn với văn hóa bản địa, sử dụng nền tảng số, mạng xã hội và thương mại điện tử để lan tỏa hình ảnh.
Ngoài ra, việc bảo hộ thương hiệu thông qua chỉ dẫn địa lý và nhãn hiệu chứng nhận cần được duy trì nghiêm ngặt. Đây là “lá chắn” bảo vệ uy tín và ngăn chặn tình trạng pha trộn, làm giả làm nhái trên thị trường.
Câu chuyện xây dựng thương hiệu cà phê Điện Biên không chỉ đơn thuần là làm kinh tế, mà còn là cách giữ gìn và lan tỏa giá trị văn hóa vùng Tây Bắc. Mỗi hạt cà phê là kết tinh của khí hậu, đất đai, công sức và bản sắc của đồng bào dân tộc.
Khi du khách đến Điện Biên, họ không chỉ nhìn thấy đồi cà phê xanh ngát, mà còn cảm nhận được tinh thần cần cù, hiếu khách và niềm tự hào của người dân. Sự kết hợp giữa sản xuất, du lịch và văn hóa đã mở ra một hướng đi bền vững: phát triển kinh tế gắn với bảo tồn thiên nhiên, nâng cao thu nhập cho người dân vùng cao.
Ngày hội Cà phê gắn với du lịch sinh thái Búng Lao vì thế không chỉ là sự kiện mang tính lễ hội, mà là một “điểm nhấn chiến lược” trong hành trình nâng tầm thương hiệu cà phê Điện Biên – hướng tới mục tiêu đến năm 2030, Điện Biên trở thành vùng sản xuất cà phê đặc sản nổi tiếng của cả nước, với sản phẩm đạt chuẩn quốc gia và xuất khẩu ra thị trường quốc tế.
Từ những vườn cà phê đầu tiên ở Mường Ảng hơn ba thập kỷ trước đến chỉ dẫn địa lý được công nhận, rồi đến Ngày hội Cà phê gắn với du lịch sinh thái hôm nay, Điện Biên đã và đang viết tiếp hành trình dài của “hạt nâu vùng cao”.
Nếu như trước đây, cà phê chỉ được biết đến như cây xóa đói giảm nghèo, thì nay, nó đang trở thành “thương hiệu vùng”, mang đậm dấu ấn văn hóa và bản sắc. Từ hương thơm của những ly cà phê Arabica đặc trưng, người ta có thể cảm nhận được cả khí trời, đất đá, nắng gió và tâm hồn người Điện Biên - giản dị mà sâu lắng.
Khi thương hiệu được xây bằng chất lượng, văn hóa và trải nghiệm, cà phê Điện Biên chắc chắn sẽ vượt ra khỏi đồi núi Tây Bắc, vươn tới tầm cao mới - nơi mà mỗi tách cà phê không chỉ là thức uống, mà còn là câu chuyện của một vùng đất kiêu hãnh giữa đại ngàn Tây Bắc.
