Từ mỳ Chũ, vải thiều Lục Ngạn đến chè bản Ven, giò Bình Minh… sản phẩm OCOP Bắc Giang không còn chỉ là những món đặc sản dân dã, mà đang dần trở thành biểu tượng của khát vọng nông nghiệp tử tế, công nghệ cao và thân thiện với môi trường. Những nỗ lực từ làng nghề, hợp tác xã đến doanh nghiệp đang kết lại thành "bản giao hưởng" sống động, nơi mỗi sản phẩm là một nốt nhạc, kể lại câu chuyện của đất, của người và của một tầm nhìn phát triển bền vững.
Giữa những ngày đầu hạ, khi nắng như rót mật lên vùng đồi thị xã Chũ, từng chùm vải thiều Hồng Xuân đỏ thắm đong đưa trong gió, căng mọng, óng ả như những hạt ngọc trời cho. Loại quả ấy không chỉ ngọt thanh từ ruột thịt đất đồi mà còn mang theo câu chuyện dài về một hành trình tử tế - hành trình của một nông sản tươi hiếm hoi trên cả nước được vinh danh chuẩn OCOP 5 sao. Vải thiều Hồng Xuân cũng đang là sản phẩm duy nhất của Bắc Giang đạt chuẩn OCOP 5 sao quốc gia.
Không ồn ào quảng bá, không màu mè hình thức, Hợp tác xã Nông nghiệp sản xuất và kinh doanh dịch vụ tổng hợp Hồng Xuân kiên định với con đường canh tác hữu cơ: nói không với phân bón hóa học, thuốc trừ sâu độc hại; thay vào đó là phân vi sinh, chế phẩm sinh học, là những lối đi giữ đất sống, giữ nước lành. Bao bì của vải cũng là hộp giấy dễ phân hủy, vật liệu thân thiện môi trường để trái ngọt này không chỉ chạm vào vị giác, mà còn chạm đến ý thức tiêu dùng xanh.
Chất lượng ấy không chỉ ở thị trường quê nhà. Để bảo quản quả vải thiều được tươi ngon như lúc vừa hái, HTX Hồng Xuân còn xây dựng kho bảo quản lạnh với công suất thiết kế 150 tấn. Quả vải ngay sau khi thu hoạch được đóng hộp và giữ ở nhiệt độ thích hợp để có thể giữ tươi ngon trong vòng 30 ngày. Nhờ quy trình kiểm soát nghiêm ngặt, minh bạch truy xuất, sản phẩm vải thiều Hồng Xuân đã vươn tới các kệ hàng lớn, từ 800 điểm bán Co.opmart trên cả nước cho đến các thị trường khó tính như Mỹ, Nhật, EU, Úc. Mỗi trái vải vì thế không chỉ là sản phẩm, mà là tấm danh thiếp sống động mang tên “Bắc Giang” - thứ quả làm nên uy tín cho chương trình OCOP, làm nên niềm kiêu hãnh thầm lặng của người nông dân biết trân trọng đất đai, môi trường và giá trị thực phẩm sạch.
Cùng với vải thiều Hồng Xuân, Bắc Giang còn rất nhiều sản phẩm OCOP uy tín khác. Vào làng nghề Thủ Dương những ngày tháng Sáu, nơi nắng như rót mật lên sân phơi mỳ, người dân vẫn cần mẫn bên nồi nước sôi, chiếc tráng mỳ reo lửa, những dây mỳ vàng ruộm trải dài như sóng lúa. Hơn 200 cơ sở sản xuất, mỗi năm cung ứng gần 13.000 tấn mỳ gạo - con số khiến cả thị xã Chũ tự hào. Nhưng điều khiến người làng ngẩng cao đầu lại là chuyện: mỳ Chũ hôm nay có thể đặt hàng trên Shopee, được khách Nhật đặt mua và sẵn sàng lên máy bay xuất khẩu.
Từ những làng nghề bún, bánh đa, mỳ gạo, rượu… đến các HTX ứng dụng công nghệ cao, làn sóng OCOP đã lan đến mọi ngóc ngách nông thôn Bắc Giang. Tại HTX Hiền Phước – Lục Ngạn, 3 tỷ đồng đầu tư cho hệ thống máy tráng, máy sấy đã giúp quy trình sản xuất khép kín, năng suất tăng gấp rưỡi, sản phẩm đồng đều và đẹp hơn rất nhiều. Sản phẩm mỳ trắng, mỳ ngũ sắc, mỳ gấc không chỉ tiêu thụ nội địa mà đang hướng đến xuất khẩu sang Hàn Quốc, Trung Quốc, Nhật Bản.
Không thể không nhắc đến Hợp tác xã Nông nghiệp hữu cơ Bình Minh ở Hiệp Hòa. Giữa vùng đất yên ả ấy, họ xây dựng xưởng giết mổ lạnh, sản xuất xúc xích, giò, chả đạt OCOP 4 sao. Sản phẩm hút chân không, dán tem truy xuất, được đặt mua bởi các siêu thị, bếp ăn trường học, thậm chí có mặt ở Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh. Nông dân nơi đây giờ cũng quen với từ “tỷ lệ đơn hàng hoàn tất”, “điểm chạm khách hàng”, “livestream giới thiệu sản phẩm”.
Điều đặc biệt là các chủ thể OCOP Bắc Giang không chỉ sản xuất, họ học cách bán, cách kể chuyện sản phẩm, và cách giữ chân người mua. Như ở cửa hàng OCOP tỉnh Bắc Giang, chị Nghiêm Thị Hường - người phụ trách bán hàng cùng đội ngũ nhân viên mỗi ngày đều sáng tạo nội dung, chụp ảnh đẹp, đăng bài vào các hội nhóm, livestream tư vấn cách dùng sản phẩm. Có tháng, doanh số tăng 40% nhờ chiến dịch bán hàng online “3 ngày 3 đêm không ngủ”.
Đặc biệt, nhiều doanh nghiệp Bắc Giang đang bước ra thế giới bằng chính “nông sản nhà làm”. Đơn cử như Công ty CP Xuất nhập khẩu thực phẩm Toàn Cầu, nhờ công nghệ đóng gói khí quyển, nước ép vải thiều, vải đông lạnh, đậu tương đóng hộp… đã xuất sang Nhật Bản, Úc, EU. Sản phẩm đạt chuẩn ISO, HACCP, BNC - điều từng là giấc mơ xa xỉ với một tỉnh trung du cách đây chỉ vài năm.
Giữa trập trùng núi rừng Yên Thế, nơi những ngọn gió rì rào qua rừng keo, rừng chè và những dãy nhà sàn ẩn hiện sau màn sương mỏng, bản Ven - xã Xuân Lương dường như đang viết lại câu chuyện mới cho du lịch cộng đồng ở Bắc Giang. Không còn chỉ là điểm dừng chân khám phá, bản Ven đã trở thành sản phẩm OCOP 3 sao đầu tiên trong lĩnh vực du lịch của tỉnh, một sự công nhận đầy tự hào cho hành trình dấn thân của người bản địa.
Hợp tác xã Thân Trường - chủ thể OCOP đặc biệt này đã khéo léo kết hợp lợi thế tự nhiên, văn hóa dân tộc và đặc sản địa phương để kiến tạo trải nghiệm du lịch trọn vẹn. Du khách đến đây không chỉ ngắm cảnh, mà được sống cùng người dân: tham gia hái chè bản Ven, leo núi, câu cá, khám phá rừng nguyên sinh Xuân Lung - Thác Ngà, và thưởng thức các món ăn mang đậm hương vị núi rừng như gà đồi nướng lá chanh, cơm lam, mật ong rừng, chè lá khô thủ công...
Mỗi năm, bản Ven đón hàng chục nghìn lượt khách. Khu nghỉ cộng đồng với các dãy nhà sàn truyền thống, sân vườn sạch sẽ, đầy hoa trái… vừa giữ được vẻ mộc mạc nguyên sơ, vừa đáp ứng nhu cầu lưu trú ngày càng cao của khách thành thị. Điều thú vị là trong mỗi trải nghiệm, sản phẩm OCOP đều hiện diện, không chỉ dưới dạng đặc sản mua mang về mà còn là phần linh hồn của hành trình: từ tách trà buổi sáng đến bữa cơm chiều trên nhà sàn.
Việc đưa du lịch cộng đồng thành sản phẩm OCOP là bước đi chiến lược, mở ra hướng phát triển mới cho chương trình “Mỗi xã một sản phẩm”, vượt khỏi khuôn khổ nông sản, thực phẩm, sang cả dịch vụ mang tính bản sắc. Điều này không chỉ giúp định vị bản Ven như một “thương hiệu bản làng” mà còn góp phần thúc đẩy kinh tế nông thôn, tạo việc làm bền vững cho người dân tộc thiểu số, giữ gìn bản sắc văn hóa.
Ở Bắc Giang, không chỉ bản Ven mà nhiều địa phương đang học theo mô hình này. Lục Ngạn, thị xã Chũ, Sơn Động… đã bắt đầu xây dựng tour du lịch vải thiều, chụp ảnh, thi hái quả, giao lưu văn nghệ, trải nghiệm làng nghề, hướng đến tiêu chuẩn OCOP dịch vụ. Khi du lịch gắn với đặc sản, với làng nghề, với con người thật, đất thật, sản phẩm không chỉ “ngon” mà còn gợi cảm xúc, chạm tới trái tim du khách.
Không khí du lịch OCOP cũng rộn ràng tại thị xã Chũ, Lục Ngạn… Các tour “hái vải, chơi game, ăn đặc sản” thu hút hàng nghìn lượt khách mỗi mùa. Từ những khu vườn trái cây, các HTX bày bán mật ong rừng, mỳ Chũ, trà thảo mộc, rượu tỏi đen… khiến du khách phải thốt lên: “Không ngờ Bắc Giang đẹp và ngon thế!”
Nhiều chủ thể đã học cách xây dựng “câu chuyện thương hiệu”. Như HTX Hạnh Phúc in hình chùa Vĩnh Nghiêm, danh thắng Tây Yên Tử lên bao bì chè lam, trà sâm, mỳ gạo, như chiếc postcard du lịch. Mỗi món quà tặng giờ là đại sứ quảng bá văn hóa.
Sở Nông nghiệp và Môi trường Bắc Giang cũng đã chỉ đạo hỗ trợ các đơn vị xây dựng nhận diện thương hiệu, logo, mã QR, hướng dẫn gắn kết sản phẩm OCOP với văn hóa - lịch sử - làng nghề để định vị vùng đất bằng sản phẩm. Tỉnh cũng tổ chức đào tạo cho chủ thể về phát triển du lịch cộng đồng, quản trị truyền thông, xúc tiến thương mại.
Nhờ những chính sách đúng đắn cũng như sự nỗ lực của các chủ thể, tính đến tháng 5/2025, toàn tỉnh Bắc Giang đã có 419 sản phẩm được công nhận sản phẩm OCOP. Trong đó có 01 sản phẩm 5 sao cấp quốc gia, 21 sản phẩm 4 sao, 397 sản phẩm 3 sao. Đặc biệt, Bắc Giang có 04 sản phẩm OCOP du lịch sinh thái và điểm du lịch gồm: sản phẩm du lịch sinh thái, văn hóa Bản Ven của Hợp tác xã Thân Trường (huyện Yên Thế); Điểm du lịch sinh thái Bầu Tiên, HTX Du lịch Đồng Dao và Điểm du lịch làng văn hóa Đông Bắc, HTX Dịch vụ du lịch văn hóa Đông Bắc (Lục Ngạn). Qua đó đưa Bắc Giang trở thành một trong những tỉnh có nhiều sản phẩm OCOP của khu vực miền núi phía Bắc và cả nước.
Có một cuộc cách mạng thầm lặng trong cách sản xuất OCOP ở Bắc Giang: làm sạch, làm xanh, làm có trách nhiệm. Như tại HTX Hồng Xuân, sản phẩm vải thiều 5 sao không dùng thuốc hóa học, dùng bao bì thân thiện môi trường, giữ đất, giữ nước để vùng nguyên liệu luôn khỏe mạnh. Chính cách làm đó giúp vải được các hệ thống siêu thị lớn trong nước và các thị trường khó tính tin dùng.
Tuy nhiên, hiện nay chỉ tiêu “bảo vệ môi trường” mới chiếm 6 điểm trong tổng thang điểm OCOP. Nhiều cơ sở nhỏ vẫn loay hoay vì thiếu vốn, thiếu thiết bị xử lý chất thải, chưa có kiến thức tuần hoàn tài nguyên.
Nhận thức rõ điều này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành văn bản hướng dẫn chi tiết tiêu chí môi trường cho 5 nhóm sản phẩm OCOP. Bắc Giang là một trong những địa phương đi đầu triển khai, tổ chức tập huấn kỹ thuật, hướng dẫn làm báo cáo môi trường, cung cấp danh mục vật liệu bao bì sinh học.
Sở cũng kiến nghị Bộ bổ sung “tiêu chí OCOP xanh” làm sao thứ sáu trong hệ đánh giá, bên cạnh hương vị, thiết kế, quy trình, truy xuất và tính cộng đồng. Khi đó, mỗi sản phẩm OCOP sẽ không chỉ đại diện cho tài khéo của người dân, mà còn là cam kết đạo đức với thiên nhiên và cộng đồng.
OCOP xanh chính là thứ sẽ quyết định khả năng “sống lâu dài” của một sản phẩm trong xu thế tiêu dùng có trách nhiệm. Bắc Giang với nền tảng mạnh mẽ từ các làng nghề, HTX, mô hình du lịch sinh thái đang có đầy đủ điều kiện để trở thành “thủ phủ OCOP xanh” của cả nước.
OCOP Bắc Giang không còn là câu chuyện của vài sản phẩm đơn lẻ. Đó là cuộc cách mạng lan tỏa từ nông thôn lên đô thị, từ hộ gia đình sang HTX, từ gian bếp ra thị trường toàn cầu. Là quá trình cộng đồng cùng nhau học hỏi, thích nghi, đầu tư, kể chuyện, bảo vệ đất đai và chinh phục niềm tin của người tiêu dùng.
