Số lượng đơn hàng giảm, giá giảm cộng hưởng với quy định mới về sản xuất tuần hoàn “siêu khó” từ EU khiến xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam sang thị trường này khó chồng khó.

-------

EU là thị trường tiêu thụ hàng dệt may lớn nhất với quy mô lên tới hơn 264 tỷ USD vào 2022, chiếm khoảng 33% tổng kim ngạch nhập khẩu dệt may của thế giới. Theo Thông tin từ Tập đoàn Dệt may Việt Nam (Vinatex), ngày 4/5/2023, Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) đã công bố quyết định tăng lãi suất thêm 0,25%, lên mức 3,25%.

Đây là lần tăng lãi suất thứ 7 liên tiếp của ECB kể từ tháng 7/2022 để ứng phó với lạm phát cao kéo dài. Động thái này tiếp tục gây áp lực lên nhu cầu hàng may mặc, cũng đồng thời khiến tổng cầu dệt may của thị trường EU được dự báo giảm còn 260 tỷ USD trong năm 2023 tương đương mức giảm 1,8% so với năm 2022.

Động thái này cũng đồng thời gây tác động tới các nhà cung ứng như Việt Nam, đơn hàng cũng như kim ngạch tiếp tục giảm sâu trong bối cảnh xuất khẩu không khả quan trước đó.

Ông Phạm Văn Việt - Phó Chủ tịch Hội Dệt- May- Thêu- Đan TP. Hồ Chí Minh (Agtek) Chủ tịch HĐQT Công ty TNHH Việt Thắng Jean, cho biết, 6 tháng năm 2023 kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may Việt Nam vào EU giảm 10,2% so với năm 2022; 7 tháng đạt 1,789 tỷ USD, giảm 10% so với cùng kỳ.

Nhìn vào kim ngạch cho thấy tình hình xuất khẩu “có vẻ” đã khá hơn khi con số giảm đã bớt đi. Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia, con số này chưa phản ánh đúng sức khoẻ doanh nghiệp. Bởi lẽ, bên cạnh thiếu đơn hàng đang là vấn đề nổi cộm, đơn giá cũng rất thấp. Doanh nghiệp phải nhận cả đơn hàng không phải thế mạnh để sản xuất, hậu quả năng suất thấp, không có hiệu quả.

Từ thực tế doanh nghiệp, bà Bùi Thị Hoàn - Chủ tịch HĐQT, Tổng Giám đốc Công ty CP thêu may Mỹ Đức bày tỏ, từ quý IV/2022 đến nay doanh nghiệp hầu như không có đơn hàng xuất khẩu. Thậm chí có những đơn hàng nhỏ lẻ doanh nghiệp tập hợp đủ nguyên phụ liệu cho sản xuất còn bị đối tác huỷ đơn để chuyển sang nhà cung cấp khác có giá thành rẻ hơn. Doanh nghiệp buộc phải sản xuất hàng tiêu thụ nội địa nhằm giữ việc làm cho người lao động, có tháng phải bù lỗ.

Ngoài những nguyên nhân khách quan từ thị trường tiêu thụ, nguyên nhân nội tại cũng là thách thức với thêu may Mỹ Đức nói riêng, doanh nghiệp dệt may trong nước nói chung khi phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu; thuế xuất nhập khẩu cao, chi phí nhân công lớn… nên khó cạnh tranh về giá.

Kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may vào thị trường EU giảm sâu nằm trong bối cảnh chung của các thị trường khác. Theo số liệu từ Vinatex, 7 tháng 2023, xuất khẩu dệt may đạt 22,5 tỷ USD, giảm 15,9% so với cùng kỳ 2022.

Tuy nhiên, tại thị trường EU, điều ông Phạm Văn Việt lo không chỉ là tình trạng đơn hàng giảm mà doanh nghiệp dệt may Việt Nam còn phải đối mặt với những thách thức từ các quy định mới về tiêu chuẩn xanh với sản phẩm dệt may. “Những quy định ngày càng khắt khe và chặt chẽ làm tăng áp lực cho doanh nghiệp dệt may trong bối cảnh đơn hàng của EU giảm sâu hơn 1 năm qua”, ông Phạm Văn Việt nói.

Thông tin cụ thể về những quy định mới của thị trường EU nói chung, khu vực Bắc Âu nói riêng, bà Nguyễn Thị Hoàng Thuý- Thương vụ Việt Nam tại Thuỵ Điển cho hay: Tháng 5 vừa qua, các bộ trưởng của 27 nước thành viên Liên minh châu Âu họp tại Bỉ, đã bày tỏ ủng hộ với đề xuất Quy định thiết kế sinh thái mới. Dệt may là một trong những nhóm sản phẩm đầu tiên phải tuân theo các quy định này.

Chiến lược về hàng dệt may bền vững và tuần hoàn tầm nhìn 2030 và Quy định thiết kế tinh thái bao gồm nhiều yếu tố nhằm tạo ra động lực thay đổi cho ngành dệt may. Chẳng hạn, các sản phẩm phải được thiết kế và sản xuất để có thể sử dụng lâu hơn, có thể sửa chữa và sau đó được tái sử dụng, tức là nằm trong một vòng tuần hoàn.

Quy định này còn bao gồm việc phát triển hộ chiếu sản phẩm số, ngoài thông tin thông thường, còn phải thông báo cho người tiêu dùng biết về hàm lượng hóa chất, khả năng sửa chữa và thành phần sợi. Các yêu cầu thông tin cụ thể về sản phẩm sẽ đảm bảo cho người tiêu dùng biết được tác động của sản phẩm đến môi trường khi mua hàng.

Một yếu tố nữa của Quy định thiết kế sinh thái là tăng cường thực thi việc bài trừ các hành vi quảng cáo sai lệch về thời trang bền vững “greenwashing”. Đây là hành vi mà các thương hiệu thời trang hay sử dụng để tiếp thị sản phẩm là thời trang bền vững nhưng lại không thực thi các qui chuẩn nghiêm ngặt của thời trang bền vững. Đề xuất cũng bao gồm các biện pháp chấm dứt việc tiêu hủy hàng tồn đọng, cũng như mở rộng hoạt động mua sắm công xanh và cung cấp các ưu đãi cho các sản phẩm bền vững.

“Quy định cuối cùng phải được Nghị viện và Hội đồng châu Âu thông qua, dự kiến vào cuối năm 2023, trước khi các tiêu chí đầu tiên cho các nhóm sản phẩm khác được xác định, dự kiến vào năm 2024”, bà Nguyễn Thị Hoàng Thuý cho hay.

Việc EU dần quy định hoá các tiêu chuẩn xanh trong lĩnh vực dệt may tất yếu sẽ làm thay đổi thị trường nhập khẩu hàng dệt may tại thị trường này.

Theo đánh giá của các chuyên gia, đến năm 2030, các sản phẩm dệt may được đưa vào thị trường EU phải có tuổi thọ cao và có thể tái chế, được làm chủ yếu từ sợi tái chế, không chứa các chất độc hại và được sản xuất đáp ứng các quyền về xã hội và môi trường.

Người tiêu dùng được hưởng lợi từ hàng dệt may chất lượng cao với giá cả phải chăng, thời trang nhanh không còn là mốt, các dịch vụ sửa chữa và tái sử dụng được phổ biến rộng rãi. Các nhà sản xuất phải chịu trách nhiệm về sản phẩm của mình trong chuỗi giá trị, kể cả khi chúng trở thành chất thải. Hệ sinh thái hàng dệt may tuần hoàn đang phát triển mạnh, được thúc đẩy bởi năng lực tái chế sợi thành sợi sáng tạo, trong khi việc đốt và chôn lấp hàng dệt may được giảm đến mức tối thiểu.

Một trong những yêu cầu mới nhất là thiết kế để tái chế. Theo đó, để đảm bảo rằng hàng dệt may được thiết kế để tái chế, nhãn sinh thái Bắc Âu đưa ra các yêu cầu nghiêm ngặt đối với các hóa chất không mong muốn và cấm sử dụng các bộ phận bằng nhựa, kim loại chỉ có mục đích trang trí. Bên cạnh đó, để tránh sản xuất thừa, nhãn sinh thái Bắc Âu cấm đốt hoặc chôn lấp quần áo không bán được.

Ngoài ra, các nhà sản xuất phải báo cáo Cơ quan nhãn sinh thái Bắc Âu việc xử lý sản phẩm dư thừa. Các quốc gia Bắc Âu cũng yêu cầu khắt khe hơn đối với sợi tự nhiên và sợi tổng hợp. Sợi dệt phải là sợi hữu cơ, tái chế hoặc có nguồn gốc sinh học. Bông được sử dụng trong quần áo dán nhãn sinh thái Bắc Âu không làm được từ sản phẩm biến đổi gen và phải là 100% hữu cơ hoặc tái chế. Len cũng phải được chứng nhận hữu cơ hoặc tái chế.

Đối với quần áo bảo hộ lao động, các yêu cầu riêng được áp dụng là sợi tổng hợp phải được tái chế hoặc làm từ nguyên liệu thô tái tạo. Sợi cellulose phải được chứng nhận FSC (Hội đồng quản lý rừng) hoặc PEFC (Chứng nhận tiêu chuẩn rừng). Các nước Bắc Âu cũng yêu cầu cao hơn về độ bền, độ đàn hồi, độ co, độ bền màu khi tiếp xúc với ánh sáng, độ vón kết.

Nhãn sinh thái cũng đồng thời yêu cầu thực hiện các kỹ thuật tốt nhất hiện có (BAT). Cụ thể, cần phải chứng minh rằng năng lượng được sử dụng, ví dụ, giặt, sấy, tẩy trắng và bảo dưỡng liên quan đến nhuộm, in và hoàn thiện hàng dệt, được đo và so sánh với mức BAT hoặc các số liệu riêng, trước khi thực hiện các kỹ thuật cải thiện hiệu quả. Điều này có nghĩa là lượng nước tiêu thụ liên quan đến các quy trình ướt, ví dụ như nhuộm, in và hoàn thiện hàng dệt, phải được đo lường.

Ngoài ra, phải có tài liệu chứng minh rằng các cơ sở sản xuất đã thực hiện tối thiểu các kỹ thuật hoặc sáng kiến sử dụng nước và năng lượng hiệu quả BAT hoặc tự sản xuất năng lượng mặt trời. Và còn nhiều qui định khác như yêu cầu đối với vi nhựa, tuân thủ các quy ước về môi trường làm việc… Tất cả những quy định này nhằm tăng chất lượng và tạo điều kiện thuận lợi cho nền kinh tế tuần hoàn trong ngành dệt may.

Theo đại diện Thương vụ Việt Nam tại Thuỵ Điển, EU sẽ cho phép các doanh nghiệp có khoảng thời gian để thích nghi, tối thiểu là 18 tháng, sau khi những quy định mới có hiệu lực. Các quốc gia thành viên EU cũng có 2 năm để điều chỉnh cách thức áp dụng quy định chung và bổ sung thêm các biện pháp riêng đối với mỗi quốc gia, có thể bao gồm những biện pháp giám sát thị trường và xử phạt.

Tuy nhiên, với mức độ “siêu khó” các quy định mới tại thị trường EU đòi hỏi các nhà cung ứng nói chung, doanh nghiệp Việt Nam gần như phải làm một cuộc cách mạng về sản xuất, trong đó đầu tư cho nghiên cứu và công nghệ là không thể thiếu.

Điều này cũng là điều kiện cần thiết để các nhà cung ứng Việt Nam bắt nhịp và đáp ứng sự thay đổi trên thị trường nhập khẩu hàng dệt may của EU.

(Còn nữa)

Theo dõi bài viết trên Báo Công Thương: Xuất khẩu dệt may sang thị trường EU: Doanh nghiệp cần thêm những trợ lực mới - Bài 2: Vượt thách thức nhờ “cao tốc” EVFTA