Longform | 5 năm triển khai Quyết định 1719: Ngành Công Thương và hành trình 'thắp lửa' vùng cao: Bài 3

Từ những buổi tuyên truyền đến từng thôn bản, cho đến việc tổ chức triển khai các mô hình kinh tế mới, chính quyền địa phương đã trở thành lực lượng trực tiếp, đồng hành và thúc đẩy mạnh mẽ việc thực hiện Quyết định 1719/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Trong suốt gần 5 năm qua, vai trò “trụ cột” của cấp ủy, chính quyền các địa phương vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi được thể hiện rõ nét, không chỉ ở sự chủ động về hành động mà còn trong tư duy phát triển khi coi Chương trình 1719 là đòn bẩy để thay đổi diện mạo kinh tế - xã hội của địa phương một cách bền vững.

Một số mô hình hiệu quả tiêu biểu như: Chương trình kết nối tiêu thụ sản phẩm Na Võ Nhai và nông sản tỉnh Thái Nguyên (2021 - 2024); Chương trình xúc tiến tiêu thụ Gà đồi Phú Bình và nông sản tỉnh Thái Nguyên (2022 - 2024); Mô hình sản xuất chè VietGAP, trải nghiệm sinh thái vườn chè; Mô hình kết nối tiêu thụ sản phẩm “gian hàng tỉnh Thái Nguyên” trên sàn thương mại điện tử shopee; Mô hình livestream giới thiệu, quảng bá, bán sản phẩm nông sản trực tiếp trên nền tảng tiktok, có sự tham gia của đại diện cơ quan nhà nước và livestream cộng đồng…

“Thông qua các hoạt động nêu trên, chương trình đã góp phần thúc đẩy, hỗ trợ quảng bá, mở rộng thị trường tiêu thụ, nâng cao giá trị sản phẩm nông sản đặc sản, sản phẩm ocop, sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu... của tỉnh Thái Nguyên đến với thị trường trong cả nước, hướng đến xuất khẩu” - ông Nguyễn Bá Chính chia sẻ.

Tại Lào Cai, Chương trình 1719 được lồng ghép hiệu quả với chương trình OCOP, chương trình giảm nghèo bền vững và các dự án phát triển du lịch sinh thái cộng đồng. Nhiều mô hình liên kết giữa HTX với doanh nghiệp được chính quyền hỗ trợ từ khâu tổ chức sản xuất đến truyền thông thương hiệu. Sau hơn 4 năm triển khai Chương trình 1719, tỷ lệ hộ nghèo trong cộng đồng dân tộc thiểu số đã giảm 5,83%, đạt 97,2% mục tiêu Trung ương giao. Đặc biệt, 7/33 xã đã ra khỏi danh sách địa bàn đặc biệt khó khăn, cho thấy nỗ lực mạnh mẽ của tỉnh trong cải thiện đời sống người dân. Cơ sở hạ tầng thiết yếu như đường giao thông, trường học, trạm y tế, nhà văn hóa... tiếp tục được đầu tư, nâng cấp đồng bộ hơn, đặc biệt ở các xã vùng sâu, vùng xa.

Đối với phát triển kinh tế, các mô hình phát triển sinh kế, sản xuất nông nghiệp bền vững, liên kết chuỗi giá trị được triển khai rộng rãi (tổng thực hiện 378 dự án phát triển sản xuất); một số mô hình đã phát huy hiệu quả rõ rệt. Công tác tuyên truyền, vận động người dân tham gia xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo được đẩy mạnh, tạo sự đồng thuận xã hội cao... Không chỉ dừng lại ở các chỉ tiêu hạ tầng và xã hội, chương trình cũng tạo động lực thúc đẩy phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập cho người dân vùng cao, từ đó giảm nghèo bền vững.

Đối với lĩnh vực Công Thương, theo báo cáo Sở Công Thương Lào Cai gửi Bộ Công Thương, giai đoạn 2021 - 2025, tỉnh Lào Cai đã xây mới 03 chợ với tổng vốn 27.750 triệu đồng và cải tạo, nâng cấp 06 chợ với tổng vốn 11.750 triệu đồng. Đây được coi là nền tảng hạ tầng then chốt giúp nông sản vùng cao đến gần hơn với thị trường trong và ngoài tỉnh.

Không chỉ dừng lại ở đầu tư hạ tầng, tỉnh Lào Cai còn tập trung triển khai hàng loạt hoạt động xúc tiến thương mại, quảng bá, kết nối cung cầu với tổng kinh phí hơn 7,1 tỷ đồng trong cả giai đoạn. Riêng trong giai đoạn từ 2022 - 2024, tỉnh đã được giao 4,264 tỷ đồng, trong đó đã thực hiện và phân bổ 3,379 tỷ đồng, đạt 79,2% kế hoạch. Dự kiến đến cuối năm 2025, tỷ lệ giải ngân sẽ đạt 100%.

Tại Quảng Trị - địa phương còn nhiều khó khăn, tổng vốn đầu tư cải tạo, sửa chữa và xây mới chợ từ Chương trình này đạt khoảng 6,6 tỷ đồng, chủ yếu tập trung ở các địa bàn khó khăn như huyện Đakrông và Vĩnh Linh. Cụ thể, đã cải tạo sửa chữa chợ trung tâm huyện Đakrông và chợ Vĩnh Ô. Đồng thời đầu tư xây mới chợ Tà Rụt với tổng kinh phí 5,5 tỷ đồng từ nguồn ngân sách địa phương. Không chỉ dừng lại ở đầu tư hạ tầng, Sở Công Thương Quảng Trị còn tập trung xây dựng mô hình thương mại hai chiều: vừa thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm đặc trưng vùng miền, vừa đưa hàng hóa thiết yếu lên phục vụ bà con vùng núi.

Từ năm 2021 đến nay, tỉnh Quảng Trị đã bố trí hơn 2,2 tỷ đồng từ Chương trình mục tiêu quốc gia để triển khai các hoạt động hỗ trợ tiêu thụ sản phẩm cho doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh miền núi. Kế hoạch này gồm nhiều nội dung như: tư vấn thiết kế bao bì, nhãn mác; in ấn bao bì; xây dựng điểm bán hàng; hỗ trợ đưa sản phẩm vào siêu thị, chuỗi bán lẻ và các điểm giới thiệu sản phẩm OCOP.

Đặc biệt, tại huyện Đakrông - nơi có đông đồng bào dân tộc sinh sống đã hình thành được các sản phẩm đặc trưng gắn với bản sắc địa phương như trà thảo dược, rượu men lá, mật ong ruồi nội địa, dưa hấu Mò Ó, chuối lùn Tà Rụt… Với nguồn lực hỗ trợ gần 265 triệu đồng cho thiết kế, nhãn mác và hơn 160 triệu đồng xây dựng cửa hàng trưng bày, các sản phẩm này từng bước đáp ứng được yêu cầu tiêu chuẩn hàng hóa hiện đại, hướng tới thị trường rộng lớn hơn.

Song song với đó, các kênh phân phối tại địa phương cũng dành ưu tiên cho sản phẩm vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Đơn cử, Siêu thị Co.opmart Quảng Trị dành một khu vực riêng để trưng bày, giới thiệu, bày bán các sản phẩm đặc sản, nông sản đặc trưng của các doanh nghiệp, hợp tác xã (HTX), cơ sở sản xuất vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi trong tỉnh như cà phê Khe Sanh, các loại trà thảo dược, tinh dầu, nước mắm, hạt tiêu, yến sào... Đối tượng hướng đến là khách hàng tiêu dùng hằng ngày và nhóm khách du lịch.

“Đối với các cơ quan như Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường thì khi các địa phương đã có sự vào cuộc như vậy thì chúng tôi cũng sẽ rất thuận lợi trong việc kết hợp cũng như hỗ trợ. Bởi vì có một cái sự kết nối tại chỗ và đem lại hiệu quả cao hơn. Như vậy, sự chủ động của địa phương cùng với sự hỗ trợ nhiệt tình của các cơ quan ở Trung ương là yếu tố vô cùng quan trọng” – ông Trần Thanh Hải nhấn mạnh.

Một trong những điểm nghẽn khi triển khai Chương trình 1719 là năng lực của đội ngũ cán bộ cấp xã, thôn bản còn hạn chế. Tuy nhiên, trong 2 năm gần đây, các địa phương đã chủ động phối hợp với Bộ, ngành tổ chức các lớp đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ làm công tác triển khai chương trình. Một số địa phương như Lạng Sơn, Lai Châu, Kon Tum còn ban hành chính sách riêng để thu hút nhân lực chất lượng cao về làm việc ở vùng khó.

Nhiều cán bộ xã, thôn nay đã có thể tư vấn người dân làm hồ sơ OCOP, hướng dẫn HTX kết nối với sàn thương mại điện tử, nắm bắt nhu cầu thị trường. Chính họ - những người “vừa gần dân, vừa sát dân” đang tạo nên diện mạo mới cho việc chuyển đổi tư duy phát triển ở vùng cao.

Theo TS Nguyễn Minh Phong – chuyên gia kinh tế, sự thành công của Chương trình 1719 phụ thuộc lớn vào khả năng lắng nghe và đồng hành của chính quyền cấp cơ sở. “Nếu chính quyền hiểu dân cần gì, doanh nghiệp cần gì, thị trường đòi hỏi gì thì mới có thể tổ chức thực hiện hiệu quả. Địa phương là nơi gần dân nhất, cũng là nơi biết cách kết nối tốt nhất nếu thực sự vào cuộc”, ông nhấn mạnh.

Thực tế cho thấy, nhiều mô hình thành công đều bắt nguồn từ sự đồng thuận cao giữa chính quyền - doanh nghiệp - người dân. Chính quyền không làm thay nhưng đóng vai trò tổ chức, điều phối và hậu thuẫn chính sách, giúp kết nối các nguồn lực xã hội một cách hiệu quả.

Có thể nói, nếu không có chính quyền địa phương làm “trụ cột”, mọi chính sách dù tốt đến đâu cũng khó đi đến người dân. Vai trò của địa phương không chỉ là “truyền đạt” mà còn là “hành động”, từ xây dựng kế hoạch, phân bổ nguồn lực, giám sát thực hiện, đến kịp thời tháo gỡ các điểm nghẽn phát sinh từ cơ sở.

Trong giai đoạn tiếp theo, để Chương trình 1719 tiếp tục phát huy hiệu quả, cần nâng cao hơn nữa năng lực quản trị địa phương, tăng cường phân cấp đi đôi với kiểm tra giám sát, đẩy mạnh số hóa công tác điều hành và xây dựng cơ chế chính sách đặc thù theo vùng, theo địa phương. Khi địa phương mạnh từ tư duy đến hành động, Chương trình 1719 sẽ không chỉ về đích mà còn để lại những giá trị bền vững, góp phần kiến tạo tương lai phát triển hài hòa, bao trùm và không ai bị bỏ lại phía sau.