Lời kể về 'dấu mốc' trưởng thành của chàng trai người Dao

Tín nghĩa trước sau như một

Nghi lễ Cấp sắc hay còn gọi là lễ Tự cải, tiếng Dao gọi là “Đào cải” ở thôn Nậm Đăm, huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Gianglà Lễ Cấp sắc mang đậm những giá trị văn hóa độc đáo của người dân miền núi cao phía Bắc. Từ năm 2012, nghi lễ cấp sắc của người Dao thôn Nặm Đăm, xã Quản Bạ, huyện Quản Bạ đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia và đến nay nghi lễ vẫn được cộng đồng người Dao duy trì tổ chức.

Kể về nguồn gốc nghi lễ đặc biệt này, ông Lý Đại Thông (SN 1958) - người có uy tín trong làng Nặm Đăm cho biết, nghi lễ này đã tồn tại từ xa xưa và được người dân địa phương lưu giữ, phát huy cho đến ngày nay. Theo ông Thông, Lễ Cấp sắc đã trở thành một nghi lễ quan trọng và độc đáo của người Dao chàm, thể hiện sự chuyển tiếp từ tuổi thiếu niên sang tuổi trưởng thành và khẳng định vị trí của một cá nhân trong cộng đồng.

Để chuẩn bị cho Lễ Cấp sắc, các gia đình phải lên kế hoạch kỹ lưỡng, chuẩn bị nhiều lễ vật như gà, lợn, trâu, bò và đặc biệt là phải mời họ hàng đến tham dự nhằm thể hiện tinh thần đoàn kết và sự chung tay của cả gia đình và cộng đồng. Một điểm nổi bật của lễ là sự tham gia của 6 thầy cúng, mỗi người có một vai trò, nhiệm vụ cụ thể trong việc thực hiện các nghi lễ.

Các thầy cúng bao gồm Khòi déo, Diền déo, Trềnh mềnh, Sầu píu, Khòi tàn và Sám phát, đều mặc trang phục truyền thống với áo dài màu đỏ, họa tiết trắng, mũ chóp nhọn và sử dụng các nhạc cụ như chuông, chiêng và tù và. Khòi déo được coi là thầy cúng điều hành, người tổ chức chính các trò chơi, điệu múa dân gian và những nghi lễ linh thiêng khác.

"Việc này không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn là dịp để ôn lại những giá trị truyền thống, giáo dục các thế hệ sau về nguồn gốc, lòng biết ơn và đạo làm con" - già làng Thông nói.

Một phần quan trọng khác của lễ là việc ghi lại tiểu sử ba đời của người được cấp sắc và ghi vào gia phả như một cách lưu giữ và truyền đạt lịch sử gia đình. Hai tờ phiếu được thầy cúng ghi chép nội dung này, một tờ được ném lên người được cấp sắc còn một tờ được đốt để gửi lên tổ tiên. Điều này thể hiện sự tôn trọng, sự kết nối giữa thế hệ hiện tại và thế hệ đã qua.

Điệu múa và âm nhạc là phần không thể thiếu trong Lễ Cấp sắc góp phần tạo không khí sôi động và linh thiêng cho buổi lễ. Ngày nay, những điệu múa truyền thống này đã và đang được cải biên để biểu diễn tại các sự kiện văn hóa, góp phần quảng bá và bảo tồn di sản quý báu của người Dao Đỏ. Sau khi các nghi thức được hoàn tất, gia đình và cộng đồng cùng tụ họp trong bữa tiệc chung, thể hiện sự gắn kết và tình thân mật.

Tôn vinh những giá trị văn hóa truyền thống

Đến nay, Lễ Cấp sắc của dân tộc Dao tại thôn Nặm Đăm, xã Quản Bạ, huyện Quản Bạ đã trở thành một nét văn hóa độc đáo với giá trị xã hội, lịch sử và khoa học sâu sắc. Các bậc trưởng lão, thầy cúng và gia đình thường tham gia tích cực vào lễ này để đảm bảo các nghi thức được thực hiện đúng đắn.

Cũng theo già làng Thông: "Sự kiện văn hóa quan trọng này của người Dao chàm thường diễn ra vào những tháng cuối năm hoặc đầu năm mới như tháng 11, tháng 12 hoặc tháng Giêng và được thực hiện với các chàng trai từ 13 tuổi trở lên. Đây là dịp để các chàng trai người Dao bước qua một giai đoạn mới trong cuộc đời, trở thành người lớn với tất cả những trách nhiệm và quyền lợi của người trưởng thành trong xã hội. Người nào chưa làm lễ cấp sắc thì cộng đồng người Dao vẫn coi họ là người chưa trưởng thành và không được tham gia họp bàn các công việc lớn của dòng họ".

Qua các nghi thức công phu, độc đáo trong phần lễ cấp sắc không chỉ gợi nhớ về cội nguồn và truyền thống mà còn là cơ hội để cộng đồng giao lưu, học hỏi lẫn nhau, góp phần củng cố tinh thần đoàn kết giữa các dân tộc, giữ gìn nét đẹp văn hóa truyền thống và tạo nên một di sản văn hóa quý báu cho các thế hệ mai sau.

"Chính vì ý nghĩa tâm linh sâu sắc đó, Lễ Cấp sắc đã, đang và sẽ tiếp tục song hành cùng sự phát triển và tồn tại của cộng đồng người Dao. Dù chỉ diễn ra trong một gia đình, lễ hội vẫn thu hút đông đảo cộng đồng tham dự, bao gồm anh em, họ hàng và láng giềng. Đây cũng chính là cơ hội để củng cố tình đoàn kết, tình anh em và làng xóm, tạo nên sự gắn bó sâu sắc trong cộng đồng" - già làng Thông chia sẻ.

Cùng với giá trị tâm linh truyền đời, Lễ Cấp sắc còn mang giá trị giáo dục quan trọng. Đối với mỗi cá nhân tham gia, nhất là nam giới - những người sẽ là trụ cột trong gia đình, lễ hội là cơ hội để hiểu biết về các giá trị đạo đức và phẩm hạnh. Các nghi lễ thiêng liêng trong Lễ Cấp sắc như cúng tế, những điệu múa kiếm độc đáo và các bài hát dân ca mang đậm bản sắc truyền thống của dân tộc Dao góp phần tạo nên một không gian văn hóa tinh thần lành mạnh trong cộng đồng.

Thông qua Lễ Cấp sắc của cộng đồng người Dao không chỉ giữ gìn và bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống mà còn truyền tải những thông điệp đạo đức, giáo dục cho thế hệ trẻ. Lễ Cấp sắc còn là một nghi thức tôn giáo, một phần quan trọng trong việc xây dựng và duy trì các mối quan hệ xã hội bền vững, góp phần phát triển văn hóa cộng đồng một cách lành mạnh và bền vững.