Logistics TP. Hồ Chí Minh: Nhận diện điểm nghẽn để phát triển xứng tầm

Cơ hội nhiều… nhưng cũng lắm thách thức

Từ ngày 1/7/2025, TP. Hồ Chí Minh được mở rộng địa giới qua hợp nhất với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, hình thành siêu đô thị hơn 6.500 km², hơn 13 triệu dân.

Xét về năng lực hoạt động logistics của tỉnh, theo Báo cáo Chỉ số năng lực cạnh tranh logistics cấp tỉnh (LCI) cho thời gian đánh giá giai đoạn 2022 - 2023, TP. Hồ Chí Minh xếp thứ hạng số 1, Bình Dương xếp thứ hạng số 3, và Bà Rịa - Vũng Tàu xếp thứ hạng số 4. Kết quả này cho thấy, năng lực cạnh tranh logistics rất vượt trội của ba tỉnh trước khi hợp nhất thành TP. Hồ Chí Minh.

TS. Nguyễn Huệ Minh, Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh chia sẻ, sau hợp nhất, TP. Hồ Chí Minh có bờ biển dài 110 km, có số bến cảng chiếm hơn 30% cả nước, tăng 2,5 lần so với địa giới cũ, sở hữu các cụm cảng lớn tiếp cận trực tiếp tuyến hàng hải quốc tế. Theo đó, TP. Hồ Chí Minh hiện đang là trung tâm cảng biển lớn nhất cả nước, đóng vai trò cửa ngõ xuất nhập khẩu chủ lực không chỉ của vùng Đông Nam Bộ mà còn của toàn Việt Nam. Trong đó, nổi bật là Tân cảng Cát Lái và cụm cảng nước sâu Cái Mép - Thị Vải.

TS. Nguyễn Huệ Minh đánh giá, sự kết hợp giữa Tân cảng Cát Lái và cụm cảng Cái Mép - Thị Vải đã tạo nên một “cặp cảng song hành chiến lược” cho khu vực phía Nam. “Nếu như Cát Lái giúp đảm bảo sự thông suốt trong vận tải nội địa và kết nối các khu công nghiệp - đô thị lớn, thì Cái Mép - Thị Vải đóng vai trò cửa ngõ quốc tế, đưa hàng hóa Việt Nam trực tiếp tham gia vào chuỗi logistics toàn cầu”, TS. Nguyễn Huệ Minh phân tích.

Mặc dù vậy, TS. Huệ Minh cho rằng, thuận lợi là vậy nhưng thực trạng hiện nay cũng cho thấy sự mất cân đối trong kết nối hạ tầng. Cát Lái thường xuyên quá tải, gây ùn tắc đường bộ tại TP. Hồ Chí Minh, trong khi Cái Mép - Thị Vải dù có tiềm năng lớn nhưng vẫn chưa khai thác hết công suất do hạn chế về hạ tầng kết nối sau cảng. Điều này đặt ra yêu cầu cấp bách về quy hoạch liên kết vùng nhằm hình thành hệ sinh thái logistics biển đồng bộ, giảm chi phí vận tải và phát huy lợi thế cảng nước sâu.

Nói đến đường bộ, TS. Huệ Minh chỉ rõ, việc kết nối hệ thống đường bộ hiện nay của TP. Hồ Chí Minh mới đóng vai trò xương sống trong kết nối logistics của toàn vùng Đông Nam Bộ. Nhưng việc kết nối giữa TP. Hồ Chí Minh (cũ) và Bình Dương (cũ) đều đi qua nhiều khu công nghiệp và khu dân cư, dẫn đến tình trạng kẹt xe thường xuyên, đặc biệt là vào giờ cao điểm khi mật độ xe tải lớn. Trong khi kết nối giữa TP. Hồ Chí Minh (cũ) và Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ) lại phụ thuộc gần như hoàn toàn vào các tuyến qua địa phận Đồng Nai.

Cùng với đó, việc thiếu hoàn thiện các tuyến vành đai 3 và 4 khiến lưu lượng vận tải chưa được phân luồng hợp lý, một số tuyến giao thông huyết mạch gia tăng rủi ro khi có sự cố hạ tầng.

Đồng quan điểm, ông Lương Quang Thi, Trưởng ban Chính sách pháp chế - Hiệp hội Logistics TP. Hồ Chí Minh - cho hay, hiện nay "siêu đô thị" đang bị cản trở bởi một loạt các thách thức mang tính hệ thống. Mặc dù sở hữu những tài sản logistics trọng yếu như cụm cảng Cái Mép - Thị Vải đã được quốc tế công nhận, nhưng những điểm nghẽn về kết nối nội vùng và sự thiếu đồng bộ trong quy hoạch đang khiến các tài sản này chưa được khai thác hết công suất.

“Cụm cảng Cái Mép - Thị Vải là một trong những cảng biển nước sâu hàng đầu thế giới, có khả năng tiếp nhận các tàu container có trọng tải lớn lên đến 250.000 DWT. Với tổng công suất 117,8 triệu tấn/năm và 6,8 triệu TEU/năm, cảng này được Ngân hàng Thế giới xếp hạng thứ 7 CPPI trên toàn cầu vào năm 2024 nhưng chỉ mới khai thác được khoảng 50% công suất thiết kế. Trung tâm logistics Cái Mép Hạ chưa triển khai đã tạo ra một "khoảng trống" quan trọng trong chuỗi cung ứng, làm giảm hiệu quả khai thác của một tài sản chiến lược tầm cỡ quốc tế”, ông Lương Quang Thi chỉ ra.

Mở lối tiếp cận "mục tiêu"

Để hiện thực hóa tiềm năng to lớn của "siêu đô thị”, ông Lương Quang Thi cho rằng, cần thiết có một lộ trình chiến lược với ba trụ cột. Theo đó, ưu tiên hàng đầu là tạo ra một quy hoạch tổng thể duy nhất và đồng bộ cho toàn bộ siêu vùng. Quy hoạch này phải tích hợp một cách liền mạch các kế hoạch hiện có của TP. Hồ Chí Minh với khu vực Bình Dương (cũ), đặc biệt là các dự án hạ tầng kết nối. Việc phát triển hạ tầng không chỉ là xây dựng các tuyến đường mới mà còn phải tạo ra một mạng lưới giao thông liên kết, đa phương thức. Trong đó, ưu tiên các dự án kết nối trọng điểm, phát triển chiến lược Trung tâm logistics Cái Mép Hạ.

Theo ông Thi, mô hình "cảng thông minh" của Singapore không chỉ là một ý tưởng mà là một lộ trình khả thi cho TP. Hồ Chí Minh. Do đó, chuyển đổi số và vận hành thông minh là trụ cột thứ 2 cần được tính đến.

Cũng theo ông Thi, hiện nay, phát triển bền vững không còn là một lựa chọn mà là một yêu cầu bắt buộc để đáp ứng các tiêu chuẩn toàn cầu và thu hút các dòng vốn đầu tư xanh. Chuyên gia này cho rằng, TP. Hồ Chí Minh cần đón đầu xu hướng logistics xanh và bền vững vì đây là một lợi thế cạnh tranh cốt lõi.

“Nếu được thực thi một cách chiến lược, lộ trình ba trụ cột bao gồm tích hợp hạ tầng, chuyển đổi số và phát triển bền vững cùng với việc ưu tiên các lĩnh vực chuyên sâu, sẽ biến siêu vùng này thành một trung tâm logistics quốc tế đẳng cấp”, ông Lương Quang Thi nhìn nhận.

TS. Nguyễn Huệ Minh, Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh cho rằng, một định hướng cần được tính đến là xây dựng hành lang logistics Cái Mép - Thị Vải - Long Thành - TP. Hồ Chí Minh (nội thành) để phân bổ dòng chảy hàng hóa, giảm áp lực cho cảng Cát Lái. Song song đó, quy hoạch cảng trung tâm mới tại Cần Giờ, kết hợp hậu cần hàng hải với công nghiệp và dịch vụ logistics.

“Khi vận hành đồng bộ với cảng trung tâm và sân bay Long Thành, hệ thống này sẽ định hình cặp cửa ngõ song song (cảng biển - hàng không), đưa vùng Đông Nam Bộ trở thành điểm trung chuyển chiến lược của khu vực”, TS. Nguyễn Huệ Minh nhận định.

Ngoài ra, TP. Hồ Chí Minh nên tạo cơ chế thuận lợi cho việc hình thành Khu thương mại tự do (FreeTrade Zone – FTZ) tại Cái Mép. Cùng với đó là những chính sách ưu đãi thuế cho các doanh nghiệp logistics đầu tư công nghệ số, giải pháp tự động hóa và cảng xanh, đầu tư cho phát triển nhân lực logistics.

Theo bà Huỳnh Đinh Thái Linh, Giám đốc Phát triển hệ sinh thái thương mại dịch vụ - Tập đoàn Becamex, trong bối cảnh hậu hợp nhất, TP. Hồ Chí Minh hướng tới trở thành trung tâm dịch vụ cao cấp, hiện đại, thúc đẩy tăng trưởng công nghiệp toàn vùng, tối ưu hiệu quả, tiết kiệm chi phí và thu hút đầu tư trong và ngoài nước. Mô hình đô thị - công nghiệp - dịch vụ tích hợp là giải pháp chiến lược để tối ưu hóa nguồn lực, giảm chi phí hành chính, thúc đẩy công nghiệp và khoa học, công nghệ cao, hướng tới một siêu đô thị bền vững, đóng vai trò trung tâm dịch vụ khu vực Đông Nam Á.