‘Làm sạch chợ ảo’ khi báo chí không đứng ngoài cuộc

Thương mại điện tử đang bứt tốc ngoạn mục, nhất là từ giai đoạn đại dịch Covid-19 trở lại đây. Từ chỗ còn dè dặt, người dân và doanh nghiệp đã chủ động bước chân vào các “chợ trực tuyến”, hình thành thói quen tiêu dùng số và chiến lược kinh doanh mới. Song hành cùng sự phát triển này là hàng loạt thách thức về quản lý, đặc biệt là tình trạng hàng giả, hàng nhái, gian lận thương mại ngày càng tinh vi.

Trả lời phỏng vấn phóng viên Báo Công Thương, ông Nguyễn Hữu Tuấn - Giám đốc Trung tâm Phát triển thương mại điện tử và công nghệ số (Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công Thương), đã phác thảo rõ bức tranh toàn cảnh, những chính sách quan trọng cũng như vai trò không thể thiếu của báo chí trong cuộc chiến bảo vệ niềm tin người tiêu dùng trên môi trường thương mại điện tử.

Thương mại điện tử tăng trưởng “chóng mặt”

-Thương mại điện tử đang tăng trưởng ấn tượng và ngày càng chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế số, ông đánh giá như thế nào về hiện trạng này?

Ông Nguyễn Hữu Tuấn: Thương mại điện tử đã có bước chuyển mình mạnh mẽ, đặc biệt từ năm 2020 trở lại đây. Dịch Covid-19 thực chất là “cú hích” buộc người dân và doanh nghiệp thay đổi tư duy từ bán hàng truyền thống sang trực tuyến. Đến nay, chúng ta có khoảng 61 triệu người tham gia mua sắm trực tuyến, phần lớn trong số đó thường xuyên tương tác trên các nền tảng số.

Về hạ tầng, Việt Nam đã có hệ sinh thái khá hoàn chỉnh từ nền tảng thương mại điện tử, thanh toán số, logistics tới truyền thông xã hội. Tốc độ phát triển của 5G và mạng Internet rộng khắp tạo điều kiện để thương mại điện tử đi vào từng ngõ ngách của đời sống. Số liệu cho thấy, các công ty chuyển phát nhanh đã xử lý tới 2,5 tỷ kiện hàng mỗi năm, trong đó khoảng 1,84 tỷ kiện hàng, chiếm gần 75% là của thương mại điện tử.

Quan trọng hơn, các sàn nội địa như Tiki, Sendo hay các gian hàng Việt trên Shopee, Lazada… không chỉ phục vụ thị trường trong nước, mà còn đang từng bước tiến ra khu vực ASEAN và thế giới. Nhiều tỉnh, thành phố đã xây dựng gian hàng chất lượng cao, hỗ trợ bán sản phẩm OCOP, thủ công mỹ nghệ, thời trang… trên các nền tảng thương mại điện tử.

-Với sự tăng trưởng nhanh như vậy, hệ thống chính sách có đang theo kịp và công tác quản lý thương mại điện tử hiện đang được xây dựng theo hướng nào, thưa ông?

Ông Nguyễn Hữu Tuấn: Khung khổ pháp lý cho thương mại điện tử tại Việt Nam về cơ bản đã hình thành từ sớm, năm 2013 đã có, nhưng đúng là chưa thể theo kịp tốc độ thay đổi của thực tiễn. Vì vậy, Bộ Công Thương đã trình Chính phủ Dự thảo Luật Thương mại điện tử sửa đổi, hiện đang được Bộ Tư pháp thẩm định và dự kiến sẽ trình Quốc hội vào tháng 10 tới.

Luật mới sẽ giải quyết một loạt vấn đề đang nóng hiện nay: Từ định danh người bán để chống thất thu thuế, đến quản lý các nền tảng đa dịch vụ và giao kết hợp đồng điện tử. Đặc biệt, sẽ có quy định về thương mại điện tử xuyên biên giới, đối tượng có yếu tố nước ngoài, danh mục hàng hóa cấm và cơ chế chia sẻ dữ liệu liên bộ, ngành.

Một điểm mới đáng chú ý là thúc đẩy thương mại điện tử xanh và bền vững, đồng thời áp dụng mô hình “sandbox” để có kiểm soát, khuyến khích đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực này.

Báo chí đồng hành "làm sạch" môi trường thương mại điện tử

-Trong bức tranh sáng đó vẫn tồn tại những “mảng tối” như hàng giả, hàng nhái đang hoành hành trên các nền tảng số, ông nhìn nhận ra sao về thực trạng này?

Ông Nguyễn Hữu Tuấn: Vấn nạn hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng là mối lo không nhỏ. Chúng ta đang chứng kiến sự lợi dụng nền tảng số để che giấu danh tính, che đậy nguồn gốc xuất xứ, thậm chí lập tài khoản ảo để trốn tránh trách nhiệm. Nếu không kiểm soát tốt, thương mại điện tử có thể trở thành “thiên đường” cho hàng giả.

Đây không phải vấn đề riêng của một cơ quan nào. Muốn kiểm soát được, cần có sự chung tay của cả xã hội: Từ nhà quản lý, doanh nghiệp nền tảng, người bán, người tiêu dùng, cho tới các cơ quan truyền thông. Đặc biệt, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Theo đó, người dân và doanh nghiệp đẩy mạnh ứng dụng kinh tế số thông qua việc mua - bán trên các nền tảng số, chuyển đổi từ bán hàng trực tiếp sang trực tuyến sẽ tạo động lực thúc đẩy cho thương mại điện tử phát triển. Đồng thời kiểm soát chặt chẽ các hành vi vi phạm. Bộ Công Thương cũng đang phối hợp với các lực lượng quản lý thị trường, công an, thuế… để tăng cường thanh tra, xử lý các hành vi gian lận thương mại trên nền tảng số.

-Thời gian qua, các cơ quan báo chí đã phát hiện và truyền thông không ít vụ việc vi phạm về hàng gian, hàng giả trên thương mại điện tử, ông có đánh giá gì?

Ông Nguyễn Hữu Tuấn: Có thể nói, báo chí giữ vai trò rất quan trọng, thậm chí là tuyến đầu trong việc phát hiện, cảnh báo và định hướng dư luận. Chúng ta có thể xử lý một vài vụ việc lớn, nhưng không thể quét hết các gian hàng ảo trên môi trường số nếu không có sự vào cuộc mạnh mẽ từ truyền thông.

Một bài điều tra sâu, một phản ánh từ người tiêu dùng trên các trang báo có thể giúp cơ quan chức năng lần ra đường dây buôn bán hàng giả. Trong nhiều vụ việc gần đây, chính báo chí là nơi đầu tiên lên tiếng, đưa vụ việc ra ánh sáng, tạo áp lực để các cơ quan vào cuộc.

Báo chí cũng có vai trò nâng cao nhận thức giúp người tiêu dùng biết cách tự bảo vệ mình, biết khi nào nên tố giác, khi nào nên cảnh giác; giúp người bán hiểu rõ trách nhiệm đối với thương hiệu và giúp nền tảng thương mại điện tử thấy rõ cần minh bạch hơn, sàng lọc kỹ hơn, không tiếp tay cho hàng gian, hàng giả.

Những năm qua, báo chí luôn là bạn đồng hành của các cơ quan chức năng trong phát hiện hàng gian, hàng giả. Cơ quan Nhà nước với số lượng người thực thi công vụ không đủ nhiều để có thể rà soát hết được thị trường thương mại điện tử. Hãy tưởng tượng như này, nếu như quản lý tại một chợ truyền thống, số lượng người bán là hữu hạn nhưng nếu là một chợ trên môi trường trực tuyến thì số lượng người bán vô hạn.

Như vậy, nếu không có sự vào cuộc của cộng đồng, của cơ quan truyền thông thì bản thân các cán bộ làm công tác quản lý Nhà nước, quản lý thị trường cũng không thể làm xuể được. Do vậy, tính cộng đồng trong công tác đấu tranh chống hàng giả trong thương mại tử là rất cao.

Ông Nguyễn Hữu Tuấn - Giám đốc Trung tâm Phát triển thương mại điện tử và công nghệ số (Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công Thương): Trong hành trình xây dựng một môi trường thương mại điện tử minh bạch, an toàn, có trách nhiệm, một mình cơ quan chức năng không làm xuể mà cần đến sự đồng hành của toàn xã hội, đặc biệt là vai trò phản biện, phát hiện và lan tỏa của báo chí.

Trân trọng cảm ơn ông!