Kiểm soát chuỗi cung ứng chip tạo bước ngoặt ngành điện tử 

Nỗ lực đưa sản xuất trở lại trong nước

Một số nền kinh tế lớn đang cân nhắc một loạt biện pháp nhằm tái định hình chuỗi cung ứng toàn cầu đối với các sản phẩm điện tử, đặc biệt là những mặt hàng có hàm lượng chip cao. Dù các kế hoạch cụ thể chưa được công bố và vẫn có thể thay đổi, giới quan sát cho rằng đây là một phần trong chiến lược dài hạn nhằm giảm phụ thuộc vào sản xuất bên ngoài, củng cố an ninh quốc gia và nâng cao khả năng tự chủ công nghệ.

Những động thái này phản ánh sự thay đổi nhận thức sâu sắc. Chip bán dẫn không còn chỉ là một linh kiện kỹ thuật mà đã trở thành tài sản chiến lược trong nền kinh tế hiện đại. Từ bàn chải đánh răng điện, điện thoại thông minh, xe điện cho tới thiết bị quân sự và máy bay, chip hiện diện ở hầu hết mọi sản phẩm. Đại dịch COVID-19 cùng những biến động địa chính trị gần đây đã cho thấy chuỗi cung ứng chip toàn cầu dễ tổn thương như thế nào khi hàng loạt ngành sản xuất bị đình trệ do thiếu linh kiện.

Trong ba thập kỷ qua, phần lớn công đoạn sản xuất công nghiệp chip tiên tiến đã dịch chuyển sang châu Á, đặc biệt là Đài Loan (Trung Quốc) và Hàn Quốc, nơi những tập đoàn như TSMC và Samsung xây dựng hệ thống nhà máy quy mô lớn, công nghệ hàng đầu. 

Trong khi đó, quốc gia này vẫn giữ vai trò dẫn đầu về thiết kế nhưng thị phần sản xuất đã giảm mạnh từ 37% vào năm 1990 xuống chỉ còn khoảng 12% hiện nay. Khoảng cách này làm dấy lên lo ngại sâu sắc về nguy cơ gián đoạn nguồn cung trong trường hợp xảy ra khủng hoảng hoặc xung đột.

Để đảo ngược xu hướng, chính phủ nước này đang nỗ lực kết nối chặt chẽ hơn giữa tiêu dùng trong nước và sản xuất nội địa, với kỳ vọng tạo ra động lực mạnh cho các dự án chế tạo bán dẫn ngay trên lãnh thổ. 

Nhiều nhà máy quy mô lớn đã được khởi công tại các bang trọng điểm, với sự tham gia của những tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới. Giới phân tích cho rằng sự rõ ràng trong định hướng chính sách sẽ đóng vai trò quyết định trong việc duy trì đà đầu tư, bởi ngành chip cần vốn khổng lồ, công nghệ cao và thời gian dài để phát triển hạ tầng.

Doanh nghiệp đứng trước bài toán dịch chuyển sản xuất

Nếu các chính sách khuyến khích sản xuất nội địa được triển khai hiệu quả, nhiều tập đoàn điện tử đa quốc gia sẽ buộc phải rà soát lại toàn bộ cấu trúc chuỗi cung ứng của mình. Trong nhiều năm, họ đã tối ưu hóa sản xuất ở quy mô toàn cầu để giảm chi phí, xây dựng mạng lưới cung ứng trải dài từ châu Á đến châu Âu. Một môi trường chính sách mới sẽ buộc họ phải cân nhắc chuyển dịch một phần sản lượng về nước sở tại hoặc tăng cường liên kết với các nhà cung ứng trong nước.

Tuy nhiên, đây không phải là quá trình ngắn hạn. Việc xây dựng một nhà máy chip tiên tiến đòi hỏi vốn đầu tư hàng chục tỷ USD, công nghệ phức tạp, nhân lực tay nghề cao và hệ sinh thái hỗ trợ hoàn chỉnh. Theo các chuyên gia, cần ít nhất 3–5 năm để một nhà máy mới có thể vận hành ổn định, và thêm vài năm nữa để đạt quy mô cạnh tranh toàn cầu. Chính sách rõ ràng, ổn định sẽ là điều kiện tiên quyết giúp doanh nghiệp giảm rủi ro và đưa ra quyết định đầu tư dài hạn.

Việc tái cấu trúc chuỗi cung ứng cũng kéo theo tác động ngắn hạn. Việc tăng cường sản xuất nội địa có thể khiến chi phí đầu vào và giá thành sản phẩm tăng trong giai đoạn đầu, nhất là khi quốc gia này vẫn đang đối mặt với áp lực lạm phát cao. Tuy vậy, nhiều chuyên gia nhận định đây là cái giá cần thiết để xây dựng một chuỗi cung ứng ổn định, có khả năng chống chịu tốt hơn trước các cú sốc toàn cầu.

Việc đưa các ngành sản xuất trọng yếu trở lại trong nước chắc chắn sẽ phát sinh chi phí ban đầu,” một nhà kinh tế thuộc một viện nghiên cứu chính sách nhận định. Nhưng lợi ích chiến lược của việc kiểm soát chuỗi cung ứng chip là vô cùng to lớn. Đây không chỉ là vấn đề kinh tế, mà còn là vấn đề an ninh và vị thế công nghệ trong tương lai.

Tác động lan tỏa và cuộc đua chính sách toàn cầu

Những thay đổi từ một trung tâm công nghệ lớn được dự báo sẽ tạo ra hiệu ứng dây chuyền đối với các trung tâm sản xuất chip tại châu Á và châu Âu. Các doanh nghiệp đã có sẵn cơ sở sản xuất trong nước sở tại hoặc cam kết đầu tư mạnh có thể tận dụng ưu đãi để mở rộng thị phần. Ngược lại, các công ty vẫn phụ thuộc vào mô hình sản xuất - xuất khẩu truyền thống sẽ chịu áp lực phải điều chỉnh.

Đáng chú ý, nhiều quốc gia khác cũng đang tăng tốc củng cố năng lực sản xuất bán dẫn. Nhật Bản, Đức, Ấn Độ và Liên minh châu Âu đã tung ra những gói hỗ trợ quy mô lớn nhằm thu hút đầu tư. Khi một thị trường tiêu thụ điện tử hàng đầu thế giới chuyển hướng sang tăng cường tự chủ, làn sóng này có thể thúc đẩy các nền kinh tế khác triển khai chính sách tương tự nhằm bảo vệ lợi ích công nghiệp quốc gia.

Một xu hướng quan trọng khác là khả năng hình thành các liên minh công nghệ mới. Thay vì tách rời hoàn toàn, quốc gia này có thể tăng cường hợp tác với các đối tác tin cậy như Nhật Bản, Hàn Quốc hoặc châu Âu để xây dựng một hệ sinh thái sản xuất chip liên kết nhưng an toàn hơn. Các hình thức hợp tác có thể bao gồm đồng đầu tư, hài hòa tiêu chuẩn quản lý và phối hợp nghiên cứu - phát triển. Mô hình “liên minh chuỗi cung ứng” này giúp giảm phụ thuộc vào một khu vực duy nhất, đồng thời tăng khả năng chống chịu trước những biến động chính trị và thiên tai.

Dù mục tiêu chiến lược đã rõ ràng, chính phủ các quốc gia có kế hoach kiểm soát chuỗi cung ứng chip bán dẫn vẫn phải đối mặt với nhiều câu hỏi mở: nhóm sản phẩm nào sẽ được ưu tiên, cơ chế khuyến khích ra sao, và lộ trình thực hiện như thế nào. Doanh nghiệp cần sự minh bạch và ổn định để lập kế hoạch dài hạn trong một ngành có chu kỳ đầu tư dài và mức độ rủi ro cao như bán dẫn.

Thách thức lớn là tìm được điểm cân bằng giữa mục tiêu chiến lược và sức chịu đựng của nền kinh tế. Nếu chính sách quá cứng rắn, nguy cơ gây xáo trộn thị trường và đẩy giá tiêu dùng tăng cao là điều khó tránh. Ngược lại, nếu quá nới lỏng, sẽ khó tạo ra sự dịch chuyển thực chất.

Trong bối cảnh công nghệ trở thành yếu tố then chốt của tăng trưởng và cạnh tranh quốc gia, việc kiểm soát chặt chẽ chuỗi cung ứng bán dẫn cho thấy một sự dịch chuyển chiến lược sâu rộng. Đây không chỉ là câu chuyện của một ngành công nghiệp, mà là bước đi có thể định hình lại bản đồ sản xuất toàn cầu trong nhiều thập kỷ tới.