Khai phá tiềm năng cà phê Việt: Hành trình từ canh tác thông minh

Từ thâm canh chạy theo sản lượng đến chuyển đổi bền vững cho ngành cà phê

Cà phê được người Pháp đưa vào Việt Nam từ năm 1857. Tuy nhiên, chỉ sau ngày đất nước thống nhất, với quy hoạch bài bản và sự đầu tư của Nhà nước, cà phê mới thực sự trở thành một trong những ngành hàng nông sản chủ lực, giữ vị trí thứ hai thế giới về sản xuất và xuất khẩu. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu cà phê đạt 5,48 tỷ USD mức cao nhất từ trước tới nay, chiếm 16,7% trong tổng giá trị 32,78 tỷ USD xuất khẩu nông sản (sản phẩm trồng trọt), chỉ đứng sau rau quả và lúa gạo.

50 năm qua, diện tích, năng suất và sản lượng cà phê Việt Nam tăng trưởng mạnh mẽ. Từ mức 13.400 ha với 6.100 tấn năm 1975, đến năm 2024 diện tích đã đạt 716.600 ha, sản lượng xấp xỉ 1,95 triệu tấn, năng suất 2,95 tấn/ha mức cao nhất thế giới. Diện tích tăng 54 lần, năng suất gấp 6,4 lần và sản lượng gấp hơn 320 lần so với thời điểm khởi đầu.

Tuy nhiên, sản xuất cà phê vẫn phụ thuộc lớn vào biến động thị trường khi hơn 95% sản lượng phục vụ xuất khẩu. Giá cà phê tăng, nông dân ồ ạt mở rộng diện tích, thâm canh vượt quy hoạch; giá giảm, đầu tư bị cắt giảm, vườn cây suy kiệt buộc phải tái canh hoặc phá bỏ.

Theo Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), ngay từ năm 2013 đã có khoảng 90 nghìn ha cà phê trên 20 năm tuổi già cỗi, năng suất thấp và 50 nghìn ha dưới 20 năm tuổi nhưng sinh trưởng kém, năng suất dưới 1,5 tấn/ha. Nguyên nhân xuất phát từ việc mở rộng diện tích ngoài quy hoạch, giống không phù hợp, quy trình đầu tư chưa chuẩn mực; thâm canh quá mức, bỏ cây che bóng, đất thoái hóa và nhiễm bệnh. Tình trạng này dẫn tới chua hóa đất, giảm hữu cơ và suy giảm độ phì những thách thức lớn với phát triển bền vững của ngành cà phê hiện nay.

Bình Điền và chiến lược “xanh hóa” canh tác, giảm phát thải cho cà phê Việt

Từ định hướng chuyển đổi sản xuất nông nghiệp theo hướng “đa giá trị” bền vững, năm 2023, Công ty Cổ phần Phân bón Bình Điền đã khởi động Chương trình canh tác cà phê thông minh tại Tây Nguyên. Đây là bước tiếp nối thành công của Chương trình canh tác lúa thông minh giai đoạn 2017 – 2022 ở Đồng bằng sông Cửu Long, hiện đang được nhân rộng trong Đề án phát triển 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh đến năm 2030.

Điểm khác biệt của chương trình canh tác cà phê thông minh là hướng tới nâng cao hiệu quả sản xuất thông qua các dòng sản phẩm phân bón Đầu Trâu được thiết kế chuyên biệt theo từng loại đất, giống và mô hình canh tác. Đồng thời, chương trình áp dụng đồng bộ các giải pháp canh tác tiên tiến, chú trọng tiết kiệm chi phí đầu vào, đặc biệt là phân bón và nước tưới, gắn với bảo vệ sức khỏe đất, phục hồi độ phì nhiêu. Quan trọng hơn cả, mục tiêu là giúp nông dân tăng thu nhập, ổn định sản xuất, giảm thiểu rủi ro từ thị trường.

Bên cạnh đó, chương trình còn góp phần hiện thực hóa chiến lược “Xanh hóa từ sản xuất đến cánh đồng, trang trại” của Bình Điền, giảm phát thải khí nhà kính trong toàn bộ chuỗi sản xuất – kinh doanh, hướng tới mục tiêu phát triển cà phê Việt Nam bền vững, chất lượng cao và thân thiện môi trường.