Hợp tác đa bên hướng tới hệ sinh thái dữ liệu mở

Giá trị của dữ liệu mở

Theo báo cáo của Cổng Dữ liệu châu Âu, quy mô thị trường dữ liệu mở quốc tế hiện nay khoảng 184,45 tỷ Euro, dự kiến có thể đạt khoảng từ 199,5 tỷ đến 334,2 tỷ Euro vào năm 2025. Phần lớn, các chính phủ trên thế giới sử dụng dữ liệu mở để triển khai các giải pháp nhằm cải thiện hoạt động của chính phủ, nâng cao quyền của người dân, tạo ra các cơ hội phát triển, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, góp phần giải quyết các vấn đề xã hội.

Hiện nay, xu hướng khai thác dữ liệu mở mà các nước trên thế giới đang hướng đến là thương mại hóa dữ liệu mở và phát triển ngành công nghiệp dịch vụ dữ liệu; phát triển công nghệ số; hợp tác kinh tế số toàn diện. Đặc biệt, trong 2 năm vừa qua, dưới tác động của đại dịch COVID-19, tầm quan trọng của việc chia sẻ dữ liệu đáng tin cậy càng được nâng cao để củng cố niềm tin của người dân vào năng lực quản trị của chính quyền.

Ông Lê Quang Huy - Chủ nhiệm Uỷ ban Khoa học Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, cho rằng: Dữ liệu số giúp phát triển kinh tế - xã hội, hướng tới thịnh vượng chung, hóa giải những thách thức đang phải đối mặt. Dữ liệu số có thể giúp chăm sóc sức khỏe nhân dân tốt hơn, quản lý dịch bệnh, quản lý tiêm chủng. Trong thời gian qua, các dữ liệu của cộng đồng quốc tế, trong đó có Việt Nam về nghiên cứu, giải trình trình tự gen của virus SARS-CoV-2, kết quả của tiến trình các bước thử nghiệm, ứng tuyển vắc xin phòng COVID-19…, đã giúp Việt Nam nhanh chóng có vắc-xin phù hợp để thực hiện tiêm chủng, góp phần ngăn chặn lây lan của dịch bệnh.

“Trong xu hướng mở, dữ liệu mở có những đặc trưng hết sức quan trọng, đó là: Công khai sử dụng, tái sử dụng và không độc quyền. Điều đó có nghĩa rằng, cộng đồng có thể khai thác, sử dụng các dữ liệu dựa trên giấy phép mở nhưng cũng chính cộng đồng có thể làm gia tăng giá trị của dữ liệu mở. Dữ liệu mở phát huy giá trị của mình trong quá trình đổi mới sáng tạo, có thể nói là không có giới hạn” - ông Lê Quang Huy cho biết.

Định hướng của Việt Nam

Theo ông Nguyễn Minh Hồng - Chủ tịch Hội Truyền thông số Việt Nam, giá trị kinh tế mà các luồng dữ liệu tạo ra cho Việt Nam thông qua áp dụng các công nghệ kỹ thuật số trong thương mại, ước tính đạt khoảng 81.000 tỷ đồng năm 2017, dự báo có thể đạt tới 953.000 tỷ đồng vào năm 2030.

Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông - Nguyễn Huy Dũng, khẳng định: Việt Nam đã sớm nhận thấy tầm quan trọng của dữ liệu và dữ liệu mở. Chiến lược phát triển chính phủ điện tử hướng tới chính phủ số giai đoạn 2021 - 2025, định hướng 2030, đã xác định rất rõ dữ liệu là một loại tài nguyên mới, cơ quan nhà nước mở dữ liệu và cung cấp dữ liệu mở để phát triển chính phủ số, kinh tế số, xã hội số.

Tại Dự thảo Chiến lược dữ liệu phát triển kinh tế số - xã hội số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2025 kinh tế số đóng góp 20% GDP và 100% cơ quan nhà nước cung cấp dữ liệu mở. Để thực hiện được mục tiêu này, kết nối, chia sẻ dữ liệu, đặc biệt là dữ liệu mở, chính là chìa khóa. Cần hoàn thiện pháp luật, chính sách về dữ liệu, quản trị dữ liệu, tạo thuận lợi cho việc tạo dựng kết nối, chia sẻ, khai thác dữ liệu bảo đảm an toàn, an ninh mạng trong nước, tiến tới kết nối với ASEAN và quốc tế.

“Trong tiến trình chuyển đổi số toàn diện, dữ liệu và ứng dụng dữ liệu đang trở thành phương thức phát triển mới, giúp tối ưu hoá các nguồn lực, phát triển bền vững, an toàn, tiện ích hơn cho người dân và phát triển kinh tế xã hội phồn vinh, thịnh vượng” - ông Nguyễn Minh Hồng cho biết.

Những năm gần đây, Việt Nam rất tích cực thúc đẩy cho thay đổi chính sách về đổi mới sáng tạo công nghệ, đặc biệt là công nghệ số. Trong đó, có những chính sách chưa có ‘tiền lệ’ và đang thúc đẩy những sáng kiến thử nghiệm pháp lý (sandbox) cho những lĩnh vực cụ thể như công nghệ tài chính, công nghệ bảo hiểm. Một sáng kiến cụ thể về khai thác dữ liệu, ví dụ dữ liệu y tế, dữ liệu giao thông, thời tiết - hứa hẹn có thể được hình thành “sandbox” như vậy.

Theo ông Nguyễn Huy Dũng, phát triển dữ liệu mở cần hợp tác liên ngành. Bộ Thông tin và Truyền thông với vai trò điều phối chuyển đổi số quốc gia đã và đang xây dựng lộ trình, thiết lập các quy chuẩn, tiêu chuẩn dữ liệu bảo đảm dữ liệu của các bộ, ngành, chính quyền từ trung ương đến địa phương được phân loại và chia sẻ một cách thông suốt, khoa học, đảm bảo an toàn thông tin mạng.

Hợp tác quốc tế dữ liệu mở

Trên bình diện quốc tế, ông Dũng cho rằng, phát triển dữ liệu mở cần có sự hợp tác liên quốc gia, bởi kinh tế số là vấn đề toàn cầu. Nếu coi dữ liệu là mạch máu của nền kinh tế số toàn cầu, thì mạch máu dữ liệu cần được thiết lập dựa trên các khung tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật được chấp nhận rộng rãi.

“Dữ liệu là một nguồn tài nguyên đặc biệt được sinh ra trong quá trình con người sử dụng công nghệ. Dữ liệu càng dùng nhiều càng sinh ra nhiều, càng tạo ra giá trị lớn, càng chia sẻ càng có sự cộng hưởng. Đương nhiên, việc chia sẻ dữ liệu cần thực hiện một cách phù hợp, đảm bảo hài hòa dòng chảy dữ liệu xuyên quốc gia, an toàn thông tin mạng và bảo vệ quyền riêng tư của mỗi cá nhân, phù hợp với pháp luật mỗi quốc gia. Chỉ có như vậy, những chiến lược, những tiêu chuẩn dữ liệu mới thực sự đi vào cuộc sống, dữ liệu mới phục vụ tạo ra giá trị mới cho người dân và doanh nghiệp. Thông qua việc hợp tác khu vực, chúng ta có thể hướng tới xây dựng hệ sinh thái dữ liệu mở toàn diện, thúc đẩy hội nhập kinh tế khu vực và toàn cầu” - ông Nguyễn Huy Dũng, nhấn mạnh.

Khủng hoảng y tế do COVID-19 gây ra trên toàn cầu đã chứng minh cho cả thế giới thấy sự cấp bách của việc khai thác, truy cập, chia sẻ kiến thức, dữ liệu và thông tin khoa học. Ngoài nguồn dữ liệu chính phủ mở, các bên tư nhân cũng có thể tham gia vào quá trình xây dựng cơ sở dữ liệu mở để cùng hướng tới mục tiêu phát triển kinh tế, giải quyết các vấn đề xã hội bằng các giải pháp công nghệ. Cam kết COVID-19 mở (Open COVID Pledge) đã phát động nhiều hãng công nghệ lớn như Amazon, Facebook, HP Enterprise, IBM, Intel, Microsoft.... “mở” công khai khoảng 500.000 bằng sáng chế và nhiều bản quyền để đối phó với COVID-19.

Dựa trên kinh nghiệm quốc tế, để phát triển dữ liệu mở, nhất thiết cần sự hợp tác liên ngành, liên quốc gia. Mỗi quốc gia cần có các chính sách và hành lang pháp lý phù hợp để tạo điều kiện thúc đẩy phát triển của dữ liệu mở, tập trung vào sự tham gia của các bên và nhu cầu sử dụng dữ liệu của họ. Ở cấp độ khu vực, hợp tác dữ liệu mở chính phủ, đổi mới sáng tạo công nghệ dựa trên dữ liệu cũng như quản trị đạo đức công nghệ số (AI, IoT, Blockchain) đang nhận được nhiều sự quan tâm trên các diễn đàn đa phương, trong đó có APEC và các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới. Quan trọng hơn, hợp tác liên quốc gia phát triển dữ liệu mở chính phủ cũng chính là đối thoại về tiêu chuẩn, giải pháp kỹ thuật và khung pháp lý sao cho vừa bảo đảm tự do lưu thông dữ liệu xuyên quốc gia, vừa bảo đảm an toàn, an ninh, bảo vệ quyền riêng tư dữ liệu cá nhân.