Hiệp định kinh tế số ASEAN mở đường lưu thông thương mại và dữ liệu số trị giá 2 nghìn tỷ USD

Vòng đàm phán đầu tiên đã bắt đầu vào đầu tháng 12 năm ngoái và mục tiêu là kết thúc đàm phán vào năm 2025. Trong một báo cáo quan điểm mới liệt kê các khuyến nghị của mình đối với Defa, Hội đồng Kinh doanh EU-ASEAN (EU-ABC) nhấn mạnh “sự cấp bách của việc thực hiện Defa”. Thỏa thuận này nhằm mục đích phát triển các quy tắc cho thương mại kỹ thuật số thông suốt và luồng dữ liệu an toàn giữa các quốc gia thành viên.

Hiệp định Defa có tiềm năng thúc đẩy nền kinh tế kỹ thuật số của ASEAN lên 2 nghìn tỷ USD vào năm 2030, tăng gấp đôi quỹ đạo hiện tại nên được hướng tới các kết quả ràng buộc, hữu hình và mang tính đột phá. Khi các cuộc đàm phán đang đi vào giai đoạn sâu hơn, có thể hình dung Defa theo các nguyên tắc chính được các nhà lãnh đạo ASEAN vạch ra và mang lại lợi ích cho khu vực như sau:

Cuộc cách mạng từ các hiệp định thương mại truyền thống

ASEAN đang trở thành một phần của mạng lưới các hiệp định kinh tế và thương mại ngày càng dày đặc với các điều khoản liên quan đến kỹ thuật số, bao gồm Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) và một số DEA song phương như: DEA Singapore-Úc và DEA Anh- Singapore.

Tuy nhiên, Defa thể hiện sự phát triển từ các hiệp định thương mại tự do truyền thống do tập trung độc quyền vào nền kinh tế kỹ thuật số. Các chuyên gia tin rằng Defa sẽ áp dụng và xây dựng dựa trên các điều khoản kỹ thuật số rải rác này để đảm bảo khả năng tương tác và hội nhập vào thị trường toàn cầu.

Vào tháng 2, Viện Iseas-Yusof Ishak cho biết Defa sẽ đưa tất cả các sáng kiến ​​khác nhau này vào một khuôn khổ hoặc phạm vi cơ bản vì nhiều lĩnh vực được nhắm tới bởi các điều khoản khác nhau này được liên kết với nhau. Các cuộc đàm phán đang diễn ra tập trung vào 9 lĩnh vực chính của nền kinh tế kỹ thuật số, bao gồm cả luồng dữ liệu xuyên biên giới, ID kỹ thuật số, di chuyển nhân tài và hợp tác trong các chủ đề mới nổi như trí tuệ nhân tạo.

Cân bằng luồng dữ liệu tự do với quản trị dữ liệu

Mức độ quy định về quản trị dữ liệu giữa các quốc gia thành viên ASEAN sẽ quyết định mức độ dữ liệu có thể được trao đổi xuyên biên giới. Khoảng cách pháp lý hiện tại giữa các thành viên có thể gây khó khăn cho việc phát triển một thỏa thuận toàn diện. Các quy định về an ninh mạng toàn diện nhất ở Philippines, tiếp theo là Việt Nam, Singapore và Lào. Trong khi đó, Indonesia, Malaysia, Philippines, Thái Lan và Việt Nam nằm trong số những quốc gia đã thiết lập quyền sở hữu trí tuệ để quản lý việc chia sẻ dữ liệu phi cá nhân.

Về bảo vệ dữ liệu cá nhân, Singapore, Malaysia và Philippines là những nước sớm áp dụng luật bảo mật dữ liệu. Thái Lan và Indonesia gần đây đã thông qua luật bảo mật dữ liệu của họ vào năm 2022, trong đó Việt Nam dự định thông qua luật vào cuối năm nay.

Các chuyên gia cho biết, những xuất phát điểm khác nhau sẽ là thách thức chính trong việc đàm phán vì một nền tảng chung. Mặt khác, các chính sách địa phương hóa dữ liệu có thể gây ra những điểm tranh chấp bổ sung cho các cuộc đàm phán. Được triển khai ở các mức độ khác nhau ở Campuchia, Indonesia, Malaysia, Singapore và Philippines, những chính sách này hạn chế việc truyền dữ liệu quốc tế do lo ngại về an ninh quốc gia.

Các chính sách nội địa hóa sẽ chỉ gây ra mối đe dọa cho sự phát triển của Defa khi chúng mang tính phân biệt đối xử, bảo hộ, không minh bạch hoặc không thể dự đoán được, thì vẫn có lo ngại rằng việc theo đuổi nội địa hóa dữ liệu của các quốc gia thành viên sẽ hạn chế các luồng dữ liệu xuyên biên giới. Các chuyên gia đã chỉ ra khái niệm “luồng dữ liệu tự do với sự tin cậy” của Nhật Bản, trong đó nhấn mạnh rằng luồng dữ liệu tự do không thể diễn ra trong môi trường chân không có quy định. Thay vào đó, nó phải tuân theo các biện pháp bảo vệ dữ liệu thích hợp và đây phải là nguyên tắc chỉ đạo cho Defa.

Cách tiếp cận dựa trên nguyên tắc

Các nhà phân tích cho biết, mức độ quản trị dữ liệu khác nhau giữa các quốc gia thành viên ASEAN đòi hỏi cách tiếp cận dựa trên nguyên tắc. Thay vì quy định các biện pháp cụ thể, Defa sẽ đưa ra một khuôn khổ hợp tác tập trung vào tác động, với không gian chính sách rộng rãi để các quốc gia thành viên xác định các phương pháp quản trị phù hợp nhất với bối cảnh trong nước.

Các cơ quan quản lý có thể theo đuổi sự liên kết tiến bộ của các quy định. Ví dụ, thương mại điện tử xuyên biên giới đại diện cho một lĩnh vực phát triển hơn của nền kinh tế kỹ thuật số, với nhiều thành viên ASEAN đã áp dụng thương mại không cần giấy tờ. Các cuộc đàm phán Defa đang diễn ra có thể tận dụng luật pháp trong nước hiện có và các hiệp định khu vực như Hiệp định ASEAN về Thương mại điện tử. Ngược lại, cần nhiều thời gian hơn để đàm phán về các chủ đề ít liên kết hơn như hợp tác xuyên biên giới trong các sáng kiến nhận dạng kỹ thuật số và quản trị các công nghệ mới nổi.

Tính linh hoạt của một thỏa thuận dựa trên nguyên tắc cũng sẽ cho phép Defa “có khả năng hoạt động trong tương lai” và vẫn phù hợp khi các công nghệ mới phát triển. Alpana Roy, quan chức kinh tế cấp cao của Singapore tại ASEAN, người giám sát bộ phận ASEAN tại Bộ Thương mại và Công nghiệp Singapore, cho biết nguyên tắc thiết kế quan trọng của Defa là trở thành một thỏa thuận sống động thích ứng với bối cảnh kinh tế xã hội và công nghệ không ngừng phát triển.