Hành trình khai mở nghề mỹ nghệ kim hoàn

Ở nước ta, nghề mỹ nghệ kim hoàn đã có từ hàng ngàn năm đã trở thành nghề cổ truyền cùng với bao nghề thủ công khác. Theo sử sách lưu lại, người có công khai sáng nghề kim hoàn là vị Đệ nhất Tổ sư Cao Đình Độ, sinh năm Giáp Thìn (1744), tại làng Cẩm Tú, huyện Cẩm Thủy, tỉnh Thanh Hóa.

Xuất thân từ một gia đình nông dân, thuở thiếu thời Tổ sư Cao Đình Độ là người rất ham học và được truyền thụ nền giáo dục của đạo Nho. Lớn lên ông làm nghề bịt đồng. Thế nhưng, niềm đam mê lớn trong ông là trở thành một người thợ Kim Hoàn xuất sắc. Ước mơ mãnh liệt ấy ngày đêm luôn thôi thúc, buộc ông lên đường "tầm sư học đạo". Để học được nghề, ông phải cải trang người Hoa xin vào giúp việc cho một chủ tiệm vàng ở Thăng Long (Hà Nội). Bởi thời kỳ này chỉ có người Trung Hoa mới nắm được cách chế tác và độc quyền sản xuất, buôn bán vàng bạc.

1841-1147-img-6855
Nghề mỹ nghệ kim hoàn đã có từ hàng ngàn năm

Tính hiếu học và lòng trung thực của ông khiến chủ tiệm Kim Hoàn người Hoa cảm động, quý mến và truyền nghề cho ông. Mặc dù người Hoa có tiếng là giữ nghề, không truyền cho người ngoài, nhưng với tư chất thông minh, lanh lợi sẵn có, ông quan sát tìm hiểu và nắm bắt được bí quyết nghề kim hoàn của người Hoa. Với ý chí phải học cho thành tài, ông học cả cách chế tạo dụng cụ cần thiết của nghề chạm trổ vàng bạc và không từ chối bất cứ việc gì chủ sai bảo. Công sức của ông đã được đền đáp xứng đáng, tay nghề ông ngày càng thành thạo và đạt trình độ kỹ thuật tinh xảo đủ sức tranh tài với những thợ Kim Hoàn người Hoa khác tại đất Thăng Long thời bấy giờ.

Năm 1783, ông Cao Đình Độ đưa vợ con vào làng Kế Môn, huyện Phong Điền, Thuận Hóa (nay thuộc xã Điền Môn, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế) lập nghiệp và truyền nghề cho con. Thừa hưởng đức tính thông minh của cha, con trai ông - Cao Đình Hương tiếp thu nghề kim hoàn một cách nhanh chóng và trở thành một nghệ nhân thành thục trong nghề. Tại Thuận Hóa, ông có thu nhận đệ tử, truyền nghề cho họ. Làng Kế Môn trở thành làng nghề kim hoàn từ đó…

1843-0211201004gold
Mỹ nghệ Kim hoàn trở thành nghề cổ truyền cùng với bao nghề thủ công khác

Năm 1810, ông Cao Đình Độ qua đời, hưởng thọ 66 tuổi. Mặc dù còn được kế tục sự nghiệp của cha trong triều với chức quan Lãnh Binh, nhưng bằng cách nhìn nhạy bén của người trong nghề, Cao Đình Hương nhìn thấy hoài bão của cha mình sẽ bị mai một theo thời gian, không những thế, nghề Kim Hoàn sẽ bị thất truyền nếu ông chỉ quanh quẩn phục vụ trong cung vua. Cao Đình Hương quyết định từ quan về nhà để tìm người nối nghiệp gia đình. Nghề kim hoàn ở miền Trung từ đó mà được nhân rộng.

Cảm phục tài nghệ và danh tiếng Cao Đình Hương, quan Thượng thư bộ Lại lúc bấy giờ là Trần Minh, cùng vợ là Huỳnh Thị Ngọc (dưới thi Gia Long) mời ông về dinh phủ dạy nghề kim hoàn cho ba người con trai: Trần Hòa, Trần Điện, Trần Điền và ba người cháu: Huỳnh Quang, Huỳnh Bảo, Huỳnh Nhật. Ròng rã suốt 11 năm truyền dạy cho các học trò, năm 1821, Ông Cao Đình Hương qua đời. Trước khi mất, tâm huyết sau cùng của ông là mong muốn học trò của mình đem nghề Kim Hoàn truyền bá rộng rãi trong dân gian.

Theo di chúc của thầy, ba anh em Trần Hòa, Trần Điện, Trần Điền ngược ra Thăng Long (Hà Nội) mở lò thu nhận đệ tử. Riêng anh em họ Huỳnh theo dòng người lập nghiệp xuôi vào phương Nam, đến Phan Thiết thì dừng chân, vừa thu nhận đệ tử truyền nghề, vừa để tưởng nhớ một người anh em của mình đã qua đời tại đây. Nghề kim hoàn ở Phan Thiết được khai sinh từ đó.

Ở miền Nam, nghề kim hoàn lúc ấy vẫn chưa được phổ biến rộng rãi. Theo ước nguyện của thầy, từ Thăng Long, anh em họ Trần bắt đầu cuộc hành trình xuôi vào Phương Nam. "Đất lành chim đậu", điểm dừng chân của họ là Gia Định - Chợ Lớn, nơi có thương cảng sầm uất, hội tụ thương hồ từ các tỉnh lân cận, kể từ Cao Miên (Campuchia), Xiêm La (Thái Lan), đến buôn bán náo nhiệt. Ba ông chọn địa điểm cách Chợ Lớn khoảng một dặm (cảng Bình Đông ngày nay) mở lò thợ bạc tại đây lại có điều kiện phát triển rộng khắp.

1845-anh-duc-dang-huong-dan-hoc-vien
Cả nước hiện còn có nhiều làng nghề mỹ nghệ kim hoàn nổi tiếng

Sau khi truyền nghề cho 36 lò thợ bạc ở Chợ Lớn, anh em họ Trần lại tiếp tục hành trình đến các tỉnh miền Tây, ngược qua Campuchia, Thái Lan… rồi qua đời ở đâu không ai biết. Nếu như tiền tổ họ Cao có công khai sáng nghề kim hoàn, thì họ Trần, Huỳnh chính là những người có công phổ biến nghề kim hoàn trên khắp đất nước, suốt từ Bắc vào Nam. Họ được người trong nghề tôn vinh là tổ sư đời thứ hai của ngành kim hoàn Việt Nam.

Mấy trăm năm qua, hàng ngàn người làng Kế Môn đã rời làng ra đi và có mặt, trước tiên là ở Kinh thành Huế (để làm trong Cơ vệ Ngân Tượng của Triều đình), sau đó là ở hầu hết các đô thị, thị tứ, chợ lớn của cả nước và sau này vươn ra thế giới. Hiện ngoài làng nghề Kế Môn (Huế) cả nước còn có nhiều làng nghề nổi tiếng như: Làng nghề vàng bạc Châu Khê (Hải Dương); Làng nghề dát vàng Kiêu Kỵ (Gia Lâm - Hà Nội); Làng nghề kim hoàn ở Định Công (Hà Nội); Làng nghề dây chuyền Bình Chánh (TP. Hồ Chí Minh); Làng nghề chạm bạc Đồng Xâm (Thái Bình);… tại tiểu bang Texas (Mỹ) cũng có 40 cơ sở cầm vàng của người Kế Môn.

Tại Huế các sản phẩm kim hoàn được trưng bày tại "Tịnh Tâm Kim Cổ", trong các đợt Festival nghề truyền thống của Huế người làng Kế Môn đều tham dự. Làng Kế Môn có nhiều nhà thờ họ với tất cả 16 nhà thờ, đây là những họ đã có công mở làng cũng như phát triển nghề kim hoàn.

Để tưởng nhớ công lao to lớn của hai vị Tổ nghiệp, hằng năm, các thợ kim hoàn miền Trung (Huế) tổ chức lễ giỗ Tổ ông Cao Đình Độ vào ngày 27/2 (âm lịch). Tại làng Định Công (Hà Nội), giỗ Tổ sư họ Trần, Phan Thiết giỗ Tổ sư họ Huỳnh.

Quang Dương
Bạn thấy bài viết này thế nào?
Kém Bình thường ★ ★ Hứa hẹn ★★★ Tốt ★★★★ Rất tốt ★★★★★

Có thể bạn quan tâm

Tin mới nhất

Thái Bình: Hồi sinh làng nghề dệt đũi Nam Cao

Thái Bình: Hồi sinh làng nghề dệt đũi Nam Cao

Làng nghề dệt đũi Nam Cao sau giai đoạn “ngủ đông” nay đã chuyển mình và những tấm lụa không chỉ xuất ngoại mà còn kéo du khách về với đất lúa Thái Bình.
Vinh danh 90 sản phẩm đạt giải Cuộc thi Thiết kế mẫu sản phẩm thủ công mỹ nghệ Hà Nội năm 2023

Vinh danh 90 sản phẩm đạt giải Cuộc thi Thiết kế mẫu sản phẩm thủ công mỹ nghệ Hà Nội năm 2023

Chiều 1/10, Sở Công Thương Hà Nội tổ chức Lễ trao giải Cuộc thi Thiết kế mẫu sản phẩm thủ công mỹ nghệ Hà Nội năm 2023 với 90 sản phẩm đã được vinh danh.
3 sự kiện chính sẽ diễn ra tại Festival Bảo tồn và Phát triển làng nghề Việt Nam năm 2023

3 sự kiện chính sẽ diễn ra tại Festival Bảo tồn và Phát triển làng nghề Việt Nam năm 2023

Diễn ra từ ngày 9 - 12/11/2023, Festival Bảo tồn và Phát triển làng nghề Việt Nam năm 2023 sẽ diễn ra với 3 sự kiện chính.
Nghệ nhân Nguyễn Văn Quyền: Thắp lửa hồi sinh đồ chơi Trung thu truyền thống

Nghệ nhân Nguyễn Văn Quyền: Thắp lửa hồi sinh đồ chơi Trung thu truyền thống

Trong dòng đời sôi động, tràn lan những đồ chơi ngoại nhập, Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Văn Quyền vẫn thầm lặng giữ lửa nghề, hồi sinh đồ chơi Trung thu truyền thống
Khai mạc Hội chợ Hanoi Gift Show 2021

Khai mạc Hội chợ Hanoi Gift Show 2021

Tối ngày 9/12, tại Hà Nội đã diễn ra Lễ Khai mạc Hội chợ quốc tế Quà tặng hàng thủ công mỹ nghệ (TCMN) Hà Nội lần thứ 10 năm 2021 (Hanoi Gift Show 2021) và Hội chợ Hàng lưu niệm chất lượng cao Thủ đô năm 2021 (Hanoi Great Souvernirs 2021).

Tin cùng chuyên mục

Sản phẩm thủ công mỹ nghệ từ lũy tre làng vươn ra thế giới

Sản phẩm thủ công mỹ nghệ từ lũy tre làng vươn ra thế giới

Không còn là những tạo hình đơn giản, thô sơ, các sản phẩm thủ công mỹ nghệ (TCMN) của làng nghề Việt Nam đang dần “lột xác” với dáng vẻ bắt mắt và trở thành những món đồ sáng tạo có giá trị cao, xuất hiện ở nhiều quốc gia trên thế giới.
Độc đáo nghề "chăm" trâu gỗ Thượng Cung

Độc đáo nghề "chăm" trâu gỗ Thượng Cung

Trong những ngày Tết Nguyên đán Tân Sửu 2021 cận kề, thôn Thượng Cung, xã Tiền Phong (huyện Thường Tín, Hà Nội) lại rộn ràng hơn bởi tiếng đục đẽo, tiếng máy tiện, máy phun sơn để kịp cho ra sản phẩm trâu gỗ cõng chuột, trâu đàn, trâu gia đình… phục vụ người dân đón Tết. Người dân ở đây thường bảo, “chăm” trâu gỗ cũng lắm công phu.
Về làng Thụy Ứng xem nghệ nhân chế tác lược sừng trâu

Về làng Thụy Ứng xem nghệ nhân chế tác lược sừng trâu

Đến làng mỹ nghệ sừng trâu, bò Thụy Ứng (xã Hòa Bình, huyện Thường Tín, Hà Nội) những ngày giáp Tết, tiếng máy mài, máy cắt sừng, máy khoan… kêu vang khắp làng, tiếng ô tô, xe máy ra vào làng lấy và trả hàng thường xuyên hứa hẹn một năm vô cùng sôi động.
Nghệ nhân Phạm Văn Đạt: Khôi phục dòng gốm men rạn tinh xảo

Nghệ nhân Phạm Văn Đạt: Khôi phục dòng gốm men rạn tinh xảo

Nghệ nhân Phạm Văn Đạt sinh năm 1976, là cháu nội cố nghệ nhân Phạm Văn Huỳnh, tức cụ Cửu Huỳnh - nghệ nhân bậc thầy tại làng gốm Bát Tràng (Hà Nội). Ông cũng là người khởi xướng khôi phục dòng gốm men rạn từ xa xưa, cho ra đời hàng trăm dòng gốm cao cấp tinh xảo đậm đà bản sắc dân tộc và thổi hồn vào các sản phẩm tâm linh Việt.
Nghệ nhân Vũ Mạnh Hải: Tâm huyết với nghề kim hoàn

Nghệ nhân Vũ Mạnh Hải: Tâm huyết với nghề kim hoàn

Sinh trưởng trong một gia đình có nghề truyền thống kim hoàn, nghệ nhân Vũ Mạnh Hải là "người con ưu tú" thuộc đại gia đình Bảo Tín. Ông cũng thường xuyên được nhắc tới trong giới kim hoàn với tròn 25 năm hoạt động trong nghề cùng chuỗi cửa hàng Bảo Tín Mạnh Hải nổi tiếng đất Hà Thành.
Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Thị Tuyết Huệ - Vẹn nguyên niềm đam mê điêu khắc gỗ

Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Thị Tuyết Huệ - Vẹn nguyên niềm đam mê điêu khắc gỗ

Với niềm đam mê nghệ thuật điêu khắc, nghệ nhân ưu tú Nguyễn Thị Tuyết Huệ (ngụ phường 9, TP. Mỹ Tho) không ngừng tìm tòi học hỏi, nghiên cứu để cho ra đời những tác phẩm chạm khắc gỗ có giá trị nghệ thuật cao.
Người giữ lửa nghề sơn mài Hạ Thái

Người giữ lửa nghề sơn mài Hạ Thái

Đến làng tranh sơn mài Hạ Thái (xã Duyên Thái, Thường Tín, Hà Nội), vào thăm xưởng sản xuất của nghệ nhân Nguyễn Thị Hồi, khách hàng như lạc vào phòng triển lãm nghệ thuật độc đáo với hàng trăm sản phẩm đa dạng. Mỗi sản phẩm đều thấm đẫm hồn cốt truyền thống hàng trăm năm được người nghệ nhân một lòng gìn giữ.
Nghệ nhân Nguyễn Tấn Đích: Thành thạo kỹ thuật truyền thống

Nghệ nhân Nguyễn Tấn Đích: Thành thạo kỹ thuật truyền thống

Sinh năm 1954, nghệ nhân Nguyễn Tấn Đích, có tới trên 50 năm làm nghề đúc đồng tại Bắc Ninh. Ông có tay nghề rất điêu luyện, sử dụng thành thạo mọi kỹ thuật truyền thống của nghề đúc đồng và được mọi người trong nghề nể trọng bởi nắm giữ các kỹ năng, bí quyết với những kỹ thuật, mỹ thuật cao.
Nghệ nhân Lê Đức Ngọc: Người thổi hồn tranh ghép gỗ

Nghệ nhân Lê Đức Ngọc: Người thổi hồn tranh ghép gỗ

Ở Việt Nam, tranh ghép gỗ là một tài sản vô giá đối với các nhà sưu tập và nghiên cứu. Xuất hiện từ xa xưa và trải qua nhiều thăng trầm thời gian, tranh ghép gỗ đã trở thành một ngôn ngữ nghệ thuật có giá trị mãi trường tồn. Trong suốt 40 năm gắn bó với nghề tranh ghép gỗ nghệ nhân ưu tú Lê Đức Ngọc ở Tiền Giang đã tạo ra nhiều tác phẩm tiêu biểu thể hiện được tình yêu đối với quê hương đất nước.
Nghệ nhân Nguyễn Viết Thạnh: Ghi dấu ấn trong nghề điêu khắc

Nghệ nhân Nguyễn Viết Thạnh: Ghi dấu ấn trong nghề điêu khắc

Nghệ nhân Nguyễn Viết Thạnh (làng nghề mỹ nghệ Sơn Đồng, huyện Hoài Đức, TP. Hà Nội) được biết đến là người tài hoa trong lĩnh vực điêu khắc, tạc tượng, sơn son thếp vàng, bạc. Ông tham gia làm nghề liên tục từ năm 1981 đến nay, đã sáng tác nhiều tác phẩm mang giá trị cao về nghệ thuật, được ghi nhận với nhiều thành tích.
Nghệ nhân ưu tú Lê Minh Sĩ: Người thổi hồn cho tranh gỗ

Nghệ nhân ưu tú Lê Minh Sĩ: Người thổi hồn cho tranh gỗ

Từ xa xưa, tranh chạm khắc gỗ đã được đánh giá cao bởi kỹ thuật chế tác điêu luyện, bố cục chặt chẽ và nội dung chủ đề nổi bật. Với đôi bàn tay khéo léo nghệ nhân Lê Minh Sĩ đã sáng tạo ra nhiều tác phẩm tranh gỗ độc đáo.
Nghệ nhân Phạm Văn Đạt: Thổi hồn vào gốm tâm linh Việt

Nghệ nhân Phạm Văn Đạt: Thổi hồn vào gốm tâm linh Việt

Nghệ nhân Phạm Đạt là cháu nội Cố nghệ nhân Phạm Văn Huỳnh, tức cụ Cửu Huỳnh nghệ nhân bậc thầy tại làng gốm Bát Tràng. Ngay từ nhỏ, nghệ nhân Phạm Đạt đã lớn lên cùng nghề làm gốm, chứng kiến sự thăng trầm và trực tiếp tham gia vào quá trình làm gốm tại gia đình. Đồng thời, cũng là người khởi xướng khôi phục dòng gốm men rạn từ xa xưa, cho ra đời hàng trăm dòng gốm cao cấp tinh xảo đậm đà bản sắc dân tộc và thổi hồn vào các sản phẩm tâm linh Việt.
Cố nghệ nhân Vũ Đức Thắng: Lan tỏa "hồn"  gốm Việt

Cố nghệ nhân Vũ Đức Thắng: Lan tỏa "hồn" gốm Việt

Theo lời kể của bà Phùng Thị Thịnh - vợ cố nghệ nhân gốm Bát Tràng Vũ Đức Thắng, sinh thời, cố nghệ nhân luôn theo đuổi những thứ bình dị, gần gũi với con người Việt Nam. Đó cũng là “mạch nguồn” xuyên suốt cảm hứng sáng tạo của ông, để cho ra những sản phẩm gốm mang đậm “Hồn đất Việt”.
Nhưng người nối dòng nghệ thuật

Nhưng người nối dòng nghệ thuật

Người Việt Nam trong thời cổ cơ bản là nông dân, nhưng nếu chỉ thuần nông nghiệp thì không thể phát triển đất nước một cách mạnh mẽ. Tổ tiên ta đã tổng kết: “Phi trí bất hưng, Phi thương bất phú, Phi công bất hoạt, Phi nông bất ổn”… Theo đó, nghề thủ công mỹ nghệ là một trong những thành tố quan trọng để người Việt phát triển ổn định, trên con đường tiến về phía trước.
Thổi hồn vào gỗ

Thổi hồn vào gỗ

Điêu khắc gỗ là một nghề mang tính chất cổ truyền có từ lâu đời ở Việt Nam. Sau nhiều giai đoạn hình thành và phát triển khác nhau, đến nay, điêu khắc gỗ đã trở thành một trong những ngành mũi nhọn của ngành gỗ Việt Nam.
Nghệ nhân Chu Mạnh Chấn: Người “truyền lửa” cho các thê hệ nghệ nhân

Nghệ nhân Chu Mạnh Chấn: Người “truyền lửa” cho các thê hệ nghệ nhân

Đến khu tập thể 3 tầng cũ kỹ ở quận Hà Đông (TP. Hà Nội), hỏi thăm nghệ nhân Chu Mạnh Chấn ai cũng biết. Ông nổi tiếng là một họa sỹ tài hoa trong làng họa, đam mê với tranh sơn mài và là một nhà giáo tâm huyết của nhiều thế hệ nghệ nhân.
Nghệ nhân Lý Ngọc Minh: Linh hồn của gốm sứ Minh Long I

Nghệ nhân Lý Ngọc Minh: Linh hồn của gốm sứ Minh Long I

Tìm hiểu về những người thợ thủ công, những nghệ nhân… tôi càng thêm kính phục, bởi họ đã gắn bó cả cuộc đời mình cho nghề, để làm ra sản phẩm có chất lượng cao. Ông Lý Ngọc Minh - Tổng giám đốc Công ty TNHH Minh Long I - là một người như vậy. Ông cũng chính là "tổng công trình sứ" tất cả dòng sản phẩm mới của Minh Long.
Nghệ nhân Nguyễn Quốc Sự: Người "vẽ tranh bằng chỉ"

Nghệ nhân Nguyễn Quốc Sự: Người "vẽ tranh bằng chỉ"

Được mệnh danh là người "vẽ tranh bằng chỉ" nhờ kỹ thuật thêu tay tinh xảo, nghệ nhân Nguyễn Quốc Sự năm nay đã gần 80 tuổi, nhưng vẫn ngày ngày miệt mài bên khung thêu, cho ra đời những bức tranh làm rạng danh hồn quê đất Việt.
Nghệ nhân Trần Duy Mong: Bàn tay vàng nghề kim hoàn xứ Huế

Nghệ nhân Trần Duy Mong: Bàn tay vàng nghề kim hoàn xứ Huế

Trải qua thăng trầm lịch sử hơn 200 năm, nghề kim hoàn xứ Huế có độ những tưởng bị mất đi, may nhờ ơn tổ nghiệp và sự chăm chỉ gây dựng của lớp lớp cháu con, nên nghề xưa không những giữ được mà còn phát triển rạng ngời và vững bền hơn so với trước.
Hỗ trợ xây dựng thương hiệu, kết nối giao thương: Đòn bẩy cho doanh nghiệp thủ công mỹ nghệ

Hỗ trợ xây dựng thương hiệu, kết nối giao thương: Đòn bẩy cho doanh nghiệp thủ công mỹ nghệ

Thời gian qua, Bộ Công Thương đã triển khai hiệu quả nhiều hoạt động xúc tiến thương mại, quảng bá… đã giúp duy trì và tăng số hộ sản xuất, số lao động tại làng nghề, đáp ứng sản lượng, sản phẩm phục vụ nhu cầu tiêu dùng và xuất khẩu.
Xem thêm

Đọc nhiều

Mobile VerionPhiên bản di động