Gốm Đất Việt: Hành trình thắp lửa từ đất, gìn giữ tương lai xanh

Khởi nghiệp ở tuổi 61 - kiến tạo công nghiệp xanh từ gian khó

Năm 2012, khi chính thức nghỉ hưu ở tuổi 61, nhiều người chọn nghỉ ngơi sau chặng đường dài cống hiến, tôi lại bắt đầu hành trình mới, hành trình trở về với đất, với lửa và với nghiệp gốm, như một mệnh lệnh từ trái tim. Hơn 40 năm gắn bó với ngành vật liệu xây dựng, tôi không thể ngồi yên khi nghĩ đến những mẻ đất đỏ, những lò nung rực cháy nơi đã hun đúc nên tình yêu và lý tưởng của cả cuộc đời mình.

Trong một đêm, giữa không gian tĩnh lặng của vùng Quảng Ninh, tôi trải tấm bản đồ nguyên liệu Đông Triều trước mặt và lặng lẽ tự hỏi: “Liệu có thể xây dựng một nhà máy sản xuất gạch ngói hiện đại, hiệu quả kinh tế mà vẫn giữ được hồn cốt nghề gốm, bảo vệ được màu xanh của đất, của trời?”

Tôi gọi điện cho người bạn tri kỷ, ông Nguyễn Duy Hưng, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh. Câu trả lời của ông khiến tôi xúc động đến bật khóc: “Anh ơi, anh chưa xong sứ mệnh đâu!”

Từ khoảnh khắc ấy, những người cùng chung lý tưởng, từng gắn bó với mảnh đất Quảng Ninh đã bắt tay gây dựng nên một ước mơ lớn, một tổ hợp sản xuất gạch ngói xanh - sạch - thông minh - giàu bản sắc văn hóa dân tộc, đặt tại vùng đất đỏ Bình Khê, Quảng Ninh. Đó là nơi khởi nguồn của Tổ hợp Công ty cổ phần Gốm Đất Việt, một mô hình công nghiệp hiện đại, nhưng mang trong mình tinh thần thủ công và đạo lý cội nguồn.

Chúng tôi bắt đầu từ con số 0, không có văn phòng, không có bàn họp chỉ có những lán tạm và một niềm tin sắt đá vào con đường mình đã chọn. Bản vẽ sơ đồ nhà máy được phác bằng phấn trên mặt đất, từng chiếc cọc tre được cắm lên như những dấu mốc mở đường cho tương lai. Và trong những ngày đầu đầy gian khó ấy, chúng tôi cùng nhau cam kết một nguyên tắc bất di bất dịch mọi quyết sách phải đặt trên ba trụ cột: Bảo vệ môi trường - phát triển khoa học công nghệ - chăm lo con người.

Nguyên tắc đó không chỉ là định hướng phát triển, mà còn là cách chúng tôi cụ thể hóa tinh thần của Nghị quyết 24-NQ/TW của Đảng, về việc chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường. Chúng tôi không hô hào bằng khẩu hiệu, mà bắt tay hành động từ từng viên gạch, từng thiết kế nhà xưởng, từng bước đi công nghệ.

Bài toán làm sao để vừa sản xuất hiệu quả, vừa bảo vệ môi trường không phải là lời giải có sẵn nó là kết quả của bao đêm thức trắng, là mồ hôi của hàng trăm kỹ sư, công nhân, là khát vọng của những con người không muốn chọn lối đi cũ. Chúng tôi tìm hướng đi riêng tự chủ công nghệ, cải tiến quy trình, giảm phát thải, tiết kiệm tài nguyên và đặt con người làm trung tâm.

Giải bài toán môi trường không bằng khẩu hiệu mà bằng cải tiến 

Chúng tôi biết, ngành sản xuất gạch ngói đất sét nung là con dao hai lưỡi vừa giúp kiến thiết đất nước, vừa tiềm ẩn nguy cơ tàn phá môi trường nếu làm sai cách. Vậy nên, ngay từ ngày đầu, tôi đặt bút ký quyết định thành lập Trung tâm Nghiên cứu Khoa học - Công nghệ, dù lúc đó chúng tôi còn đang chạy ăn từng bữa lương công nhân.

Từng sáng kiến nhỏ giảm tiếng ồn, giảm bụi, cải tiến máy trộn,… đều được ghi nhận, khuyến khích. Không ai bị bỏ lại phía sau. Công nhân giỏi từ tổ đùn gạch được đưa lên làm trợ lý kỹ thuật. Kỹ sư mới ra trường được thử nghiệm công nghệ cùng ban giám đốc. Chúng tôi không thuê chuyên gia nước ngoài. Chúng tôi tin vào trí tuệ Việt.

Và rồi năm 2015, một kỳ tích đã đến Gốm Đất Việt trở thành doanh nghiệp đầu tiên trên thế giới ứng dụng thành công công nghệ nghiền khô đất sét siêu mịn trong sản xuất gạch ngói, giúp giảm tiêu thụ nước, tiết kiệm năng lượng và cắt giảm khí bụi thải. Công nghệ này đã được cấp Bằng độc quyền giải pháp hữu ích số 2084.

Không dừng lại ở đó, chúng tôi triển khai quy trình sản xuất tuần hoàn tái sử dụng phế liệu, tận thu nhiệt dư, xử lý nước thải triệt để, tái tạo đất sau khai thác, tất cả nhằm bảo vệ môi trường sinh thái và cảnh quan địa phương.

Đặc biệt, chúng tôi đã nghiên cứu, cải tiến thiết bị nghiền đứng không chuyên dụng được cải tiến để tận dụng nguyên liệu kém chất lượng, góp phần giảm khai thác đất sét mới. Về năng lượng, chúng tôi đã chuyển đổi từ phương pháp đốt than trực tiếp được thay bằng khí hóa than sạch, kết hợp thu hồi nhiệt thải để sấy sản phẩm, giúp tiết kiệm tới 40% chi phí năng lượng, hạn chế phát thải và loại bỏ sân phơi truyền thống vốn tiêu tốn diện tích.

Song song với ứng dụng công nghệ xanh, chúng tôi còn đẩy mạnh tự động hóa quy trình sản xuất không chỉ nâng cao hiệu quả mà còn đưa người lao động ra khỏi môi trường độc hại, đảm bảo an toàn và nhân văn trong sản xuất.

Đây chính là minh chứng rõ nét cho thấy định hướng đúng đắn trong chiến lược phát triển công nghệ hiện đại, sản xuất tuần hoàn và thân thiện với môi trường mà Gốm Đất Việt kiên định theo đuổi.

Từ nhà máy xanh đến thương hiệu toàn cầu

Chúng tôi không nói suông về “nhà máy xanh”. 40% diện tích nhà máy dành cho cây xanh và cảnh quan. Không gian sản xuất gọn sạch, khu vực sấy gạch tận dụng nhiệt thải, nước thải được xử lý tuần hoàn. Không có mùi, không có khói. Chỉ có mùi đất mới và tiếng chim hót ban mai.

Người lao động của chúng tôi có gần 800 người, tan ca là có nơi tắm xông hơi, ăn tự chọn miễn phí, chơi thể thao, chăm sóc con nhỏ ngay trong khuôn viên nhà máy. Mỗi buổi trưa, khi nắng rọi qua mái ngói đỏ, hàng trăm công nhân ngồi ăn trong khu nhà ăn rợp bóng cây, tôi tin rằng đây chính là “văn hóa công nghiệp Việt Nam” mà tôi từng mơ ước.

Gốm Đất Việt không chỉ là sản phẩm, mà còn là biểu tượng. Những viên gạch đỏ thắm, ngói đa màu tinh xảo đã góp mặt tại những công trình linh thiêng: Nhà 54, K9, phủ Chủ tịch, chùa Yên Tử, đền Xã Tắc, nhà sàn Bác Hồ và bay qua biển lớn đến hơn 56 quốc gia.

Chúng tôi không cạnh tranh bằng giá rẻ, mà bằng giá trị. Mỗi sản phẩm đều mang hồn đất Việt, được kiểm định bằng công nghệ 4.0, livestream bán hàng, ứng dụng AI và vẫn giữ được chất thủ công đậm đà văn hóa dân tộc.

Giờ đây, khi đã bước vào tuổi thất thập, tôi vẫn dành hầu hết thời gian trong phòng nghiên cứu. Không phải để ghi thêm sáng chế mà để truyền lại tinh thần sáng tạo, lòng yêu nghề và trách nhiệm môi trường cho thế hệ sau.

Chúng tôi tự hào vì đã đạt 11 bằng sáng chế, 38 kỷ lục quốc gia, 6 kỷ lục thế giới, Giải thưởng Hồ Chí Minh về Khoa học - Công nghệ và là doanh nghiệp duy nhất trong ngành đạt hai tiêu chí Nhà máy xanh và Sản phẩm xanh.

Nhưng hơn tất cả những con số ấy, điều khiến tôi xúc động nhất là câu nói của một công nhân trẻ: “Làm ở Gốm Đất Việt, em thấy mình có giá trị”.

Chúng tôi không mưu cầu những giấc mơ xa xôi. Chúng tôi chỉ mong giữ lấy sắc nâu của đất, hồn cốt của làng nghề, để mai sau con cháu còn biết rằng đất nước này từng được dựng xây từ những viên gạch mang trong mình giá trị chân - thiện - mỹ. Phát triển kinh tế không thể tách rời trách nhiệm với môi trường và con người. Đó không chỉ là quan điểm, mà là cam kết và niềm tin vững bền mà tôi cùng toàn thể cán bộ, công nhân viên Tổ hợp Công ty cổ phần Gốm Đất Việt sẽ gìn giữ đến tận cùng hành trình.