Gỡ “điểm nghẽn” để hàng nông sản, trái cây vươn xa

Trong những nỗ lực để “giải cứu” nông sản, trái cây… Việt Nam xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc theo đường biên mậu bị ách tắc do tác động từ công tác chống dịch Covid-19, Bộ Công Thương đã khuyến nghị các doanh nghiệp chuyển hướng từ xuất khẩu biên mậu sang xuất khẩu chính ngạch, nhằm giảm thiểu các rủi ro. Đây là hình thức giao thương quốc tế hiện đại, văn minh, tuân thủ đầy đủ các tiêu chuẩn, qui chuẩn về chất lượng, an toàn, truy xuất nguồn gốc, kiểm dịch… phù hợp với xu thế hội nhập quốc tế, giúp cho các mặt hàng nông sản, trái cây Việt Nam nâng tầm thương hiệu, xuất khẩu ổn định, bền vững hơn.

Ngoài khuyến nghị xuất khẩu theo đường chính ngạch sang thị trường Trung Quốc, Bộ Công Thương cũng đã chỉ đạo toàn hệ thống Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài vào cuộc tìm kiếm, khai thác tiềm năng các thị trường mới cho nông sản Việt Nam nói chung, hàng rau quả, trái cây nói riêng.

Tuy nhiên, đến thời điểm này, tỷ trọng khối lượng nông sản, nhất là trái cây tươi của Việt Nam xuất khẩu theo đường chính ngạch vẫn còn rất hạn chế, đặc biệt là xuất khẩu đi các thị trường ngoài Trung Quốc (thị trường Trung Quốc hiện chiếm 70% kim ngạch xuất khẩu nhóm hàng rau quả Việt Nam).

Thu hoạch thanh long. Ảnh minh họa

Câu hỏi đặt ra hiện nay là, tại sao nông sản, trái cây Việt Nam xuất khẩu vẫn phụ thuộc quá nhiều vào thị trường Trung Quốc và chủ yếu xuất theo đường biên mậu, mà chưa chú trọng tập trung vào xuất khẩu chính ngạch cũng như vươn xa hơn?

Ngoài lợi thế về khoảng cách địa lý, nhu cầu lớn và các điều kiện xâm nhập thị trường được coi là dễ tính, Trung Quốc vẫn đã, đang, sẽ là thị trường xuất khẩu tiềm năng cho các mặt hàng nông sản, trái cây Việt Nam. Tuy nhiên, hàng hóa nông sản vào thị trường Trung Quốc hiện nay cũng đã không còn dễ tính như trước đây, mà nước này từ năm 2018 cũng đã bắt đầu siết chặt quản lý các yêu cầu liên quan đến chất lượng, bao bì, nhãn mác, kiểm dịch, truy xuất nguồn gốc cũng như chất lượng, vệ sinh an toàn thực phẩm... Trong khi đó, tại hội nghị bàn giải pháp thúc đẩy, chế biến, xuất khẩu nông sản, trái cây… trước tác động của dịch Covid-19, do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chủ trì tổ chức cách đây ít ngày, một số đại biểu đã chỉ ra rằng, chuỗi giá trị nông sản rau quả của Việt Nam hiện vẫn còn thiếu các cơ sở hạ tầng cần thiết phục vụ thu gom, bảo quản, chế biến, vận chuyển, xuất khẩu, khó đáp ứng được đầy đủ các tiêu chuẩn cao ở các thị trường lớn và khó tính.

Theo nghiên cứu, khảo sát của CEL Consulting, ngành rau quả Việt Nam chưa có quy trình thu hoạch, thu gom thống nhất sản phẩm giữa các vùng. Sản phẩm rau quả, trái cây Việt Nam được trồng chủ yếu vẫn ở qui mô các hộ nông dân nhỏ lẻ, sau đó được các thương nhân, doanh nghiệp thu mua gom cũng mang tính chất nhỏ, lẻ, thiếu qui mô tập trung lớn để đóng gói, sơ chế..., làm gián đoạn quá trình vận chuyển tới các điểm cung ứng, tiêu thụ nội địa cũng như xuất khẩu.

Xuất khẩu nông sản chính ngạch qua Cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị - Lạng Sơn

Ngoài ra, sản phẩm rau quả, trái cây tươi có đặc thù chu kỳ sử dụng ngắn, dễ hư hỏng, khó bảo quản, tính thời vụ cao và theo mùa, cần được bảo quản ở những nhiệt độ thấp khác nhau tùy loại, qui cách nhãn mác, bao bì, truy xuất nguồn gốc và các tiêu chuẩn về chất lượng, vệ sinh an toàn thực phẩm… luôn phải đảm bảo cao nhất mới đáp ứng được điều kiện xuất khẩu tới các thị trường lớn, khó tính. Trong khi đó, chuỗi dịch vụ logistics phục vụ các mặt hàng này xuất khẩu còn thiếu đồng bộ từ sản xuất, thu hoạch, chế biến, đóng gói, lưu trữ, vận chuyển... Dù mở thêm được những thị trường tiềm năng mới, thì khi xuất khẩu vận chuyển tới các thị trường lớn và khó tính ngoài Trung Quốc (như EU, Mỹ…) với hành trình dài ngày, để đảm bảo được các qui chuẩn, tiêu chuẩn và chất lượng hàng hóa cao, an toàn, sẽ vẫn còn rất nhiều nan giải.

Thậm chí, ngay với thị trường Trung Quốc, để tháo gỡ ách tắc xuất khẩu nông sản qua các cửa khẩu phụ do Trung Quốc phong tỏa trao đổi hàng hóa biên mậu để dập dịch Covid-19, tỉnh Lạng Sơn đang phối hợp với tỉnh Quảng Tây (Trung Quốc) lần đầu tiên triển khai thí điểm cho thông quan thanh long xuất khẩu qua cửa khẩu đường sắt Ga quốc tế Đồng Đăng theo đường chính ngạch. Điều này không chỉ giúp giải quyết vấn đề ùn ứ hàng nông sản xuất khẩu ở các cửa khẩu khác đang gặp khó, mà còn giảm chi phí vận tải cho doanh nghiệp, thời gian thông quan hàng hóa nhanh hơn do thực hiện thủ tục được ngay trong nội địa... Tuy nhiên, ngành vận tải đường sắt Việt Nam lại không có toa xe chạy đông lạnh để phục vụ xuất khẩu thanh long, các bên liên quan đã phải thuê toa xe chạy đông lạnh của Trung Quốc đưa sang Việt Nam trung chuyển.

Để nông sản, rau quả, trái cây của Việt Nam xuất khẩu chính ngạch, ổn định và ngày càng vươn tới những thị trường xa hơn ngoài Trung Quốc, việc phát triển và hoàn thiện hệ thống thu gom, bảo quản, chế biến và tăng cường năng lực dịch vụ loggistics, là bài toán cấp bách trước mắt doanh nghiệp và cơ quan chức năng cần đặc biệt quan tâm.