Giới chuyên gia phân tích lý do không mua bán điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu

Tham dự Hội thảo tham vấn kỹ thuật về Dự thảo Nghị định của Chính phủ quy định cơ chế, chính sách khuyến khích điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu có đại diện một số đơn vị thuộc Bộ Công Thương, gồm: Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo, Cục Điều tiết điện lực, Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp, Vụ Tiết kiệm năng lượng, Vụ Pháp chế, Văn phòng Bộ; đại diện Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và các công ty thành viên.

Bên cạnh đó, Hội thảo còn có sự tham gia của các lãnh đạo các Hiệp hội, Viện nghiên cứu chính sách về năng lượng, chuyên gia am hiểu về lĩnh vực điện mặt trời mái nhà.

Quang cảnh Hội thảo tham vấn kỹ thuật về Dự thảo Nghị định của Chính phủ quy định cơ chế, chính sách khuyến khích điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu. Ảnh: Cấn Dũng

Nghiên cứu tiếp thu, giải trình ý kiến góp ý để hoàn thiện Dự thảo

Báo cáo tóm tắt về tình hình xây dựng Nghị định quy định cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu, ông Tô Xuân Bảo, Cục trưởng Cục điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương), cho biết: Thực hiện nhiệm vụ Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ giao tại Thông báo số 165/TB-VPCP ngày 16/4/2024 và Thông báo số 183/TB-VPCP ngày 25/4/2024 về xây dựng nghị định quy định về cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu, Bộ Công Thương đã thành lập Ban soạn thảo, Tổ biên tập xây dựng Nghị định về điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu tại Quyết định số 822/QĐ-BCT.

Ngày 15/4/2024, Bộ Công Thương đã đăng tải toàn văn Dự thảo Nghị định Quy định về cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu trên Cổng thông tin điện tử của Bộ để lấy ý kiến đóng góp rộng rãi.

Tiếp đó, Bộ đã lấy ý kiến các cơ quan, ban, ngành tại Công văn số 2639/BCT-ĐL ngày 19/4/2024 và đôn đốc các cơ quan, tổ chức góp ý kiến tại Văn bản số 2833/BCT-ĐL ngày 26/4/2024.

Ngày 25/4/2024, Bộ Công Thương đã tổ chức họp Ban soạn thảo, Tổ Biên tập xây dựng Nghị định của Chính phủ quy định về cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu. Trước đó, ngày 24/4/2024, Bộ Công Thương đã tổ chức hội thảo về cơ chế DPPA, điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu để tham vấn các tổ chức quốc tế và các tổ chức, chuyên gia về các cơ chế này.

Ông Tô Xuân Bảo, Cục trưởng Cục điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương). Ảnh: Cấn Dũng

Hiện nay, Bộ Công Thương đang nghiên cứu tiếp thu, giải trình ý kến góp ý để hoàn thiện Dự thảo nghị định về điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu. Nghị định này quy định về phát triển điện mặt trời lắp đặt trên mái nhà các công trình xây dựng nhằm mục đích tự sản, tự tiêu, không bán điện cho tổ chức, cá nhân khác.

Về đối tượng áp dụng, các cơ quan, tổ chức, cá nhân quản lý, tham gia phát triển điện mặt trời tại Việt Nam theo hình thức tự sản, tự tiêu và các tổ chức, cá nhân khác có liên quan. Mái nhà của công trình xây dựng hiện hữu gồm: Nhà ở, cơ quan công sở, khu công nghiệp, cụm công nghiệp, cơ sở sản xuất, cơ sở kinh doanh đã được đầu tư, xây dựng theo đúng quy định của pháp luật.

Các trường hợp không thuộc đối tượng của Nghị định này như sau: Điện mặt trời mái nhà thực hiện theo khoản 11 Điều 5 Nghị quyết số 98/2023/QH15 ngày 24/6/2023 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP. Hồ Chí Minh. Điện mặt trời mái nhà thực hiện theo cơ chế mua bán điện trực tiếp.

Đóng góp nhiều ý kiến tâm huyết, trách nhiệm

Tại hội thảo có rất nhiều ý kiến từ các chuyên gia kinh tế, năng lượng, lãnh đạo các Hiệp hội, Viện nghiên cứu chính sách về năng lượng đóng góp cho Dự thảo Nghị định Quy định về cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu.

Đồng tình với quy định trong Dự thảo Nghị định, ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng cho biết, khi chưa tính toán được toàn bộ lợi ích, chi phí và các hệ lụy của việc các hộ điện mặt trời tự sản tự tiêu bán điện vào lưới, EVN đồng tình với Bộ Công Thương về quy định “ghi nhận sản lượng điện với giá 0 đồng”. Quy định đó bao hàm: “Ghi nhận” nghĩa là giá trị tài sản xã hội đó được xác nhận là đóng góp (hoặc tác động bất lợi) đối với bên cung cấp điện, như vậy cần có những tính toán cụ thể về “lợi và hại” của sản lượng điện này.

Ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng. Ảnh: Cấn Dũng

Đơn cử, mặt lợi là giảm đầu tư nguồn mới, giảm được chi phí truyền tải phân phối, giảm phát thải khí nhà kính…. Mặt hại là phải tiết giảm hoặc ngừng các tổ máy phát điện có hiệu quả kinh tế, tăng chi phí điều độ, điều áp dưới tải,… do dư thừa nguồn vào thấp điểm trưa và không phát vào cao điểm chiều. Giá trị ghi nhận này, trước mắt, có thể được Chính phủ cho phép hạch toán vào chi phí đầu tư cung cấp điện cho vùng sâu, vùng xa, không được coi là lợi nhuận của bên cung cấp điện. Cần có những giải thích rõ ràng để tránh suy diễn, kích động đối với chính sách.

“Về “giá 0 đồng” là có tính chất thận trọng, tạm thời, chống trục lợi chính sách trong khi chưa có những kinh nghiệm thực tế áp dụng, vì vậy kiến nghị trong Nghị định cần có quy định về thời gian áp dụng mức giá 0 đồng này (ví dụ: Giai đoạn ba năm 2024-2027)”, ông Tuấn nhấn mạnh.

Ông Tuấn cho biết thêm, Bộ Công Thương nên tiếp tục cho nghiên cứu tính toán, đánh giá đầy đủ lợi ích, chi phí về kỹ thuật, tác động về pháp lý, kinh tế - xã hội để giai đoạn sau có quy định giá hợp lý. Khi đó, Nhà nước có thể quy định mức giá cao, thấp hoặc giá âm, tùy thời điểm, tùy khu vực địa lý.

Hoan nghênh tinh thần cầu thị, công khai và trách nhiệm giải trình, tôn trọng dư luận của Bộ Công Thương, chuyên gia kinh tế, TS. Nguyễn Minh Phong xác nhận những ưu điểm, sự đúng đắn của Dự thảo Nghị định tại 3 điểm: Thứ nhất, khuyến khích sản xuất điện mặt trời nói chung và điện tự sản tự tiêu nói riêng - đúng tinh thần của Quy hoạch điện VIII. Thứ hai, tôn trọng các yếu tố kỹ thuật và yếu tố quản lý trong quản lý điện mặt trời có kết nối và hệ thống, để đảm bảo sự ổn định và an toàn. Thứ ba, tăng cơ chế thị trường, tăng hài hòa lợi ích trong quản lý điện năng theo Quy hoạch điện VIII, tránh lợi ích nhóm, tránh hạn chế về năng lực cứng và mềm làm hạn chế năng lực điện tái tạo để đảm bảo đạt được mục tiêu net zero carbon mà Chính phủ đã cam kết tại COP 26.

Chuyên gia kinh tế, TS Nguyễn Minh Phong. Ảnh: Cấn Dũng

Về giải pháp, ông Phong cho rằng cần tăng cơ chế thị trường, giảm thiểu xung đột lợi ích và tăng đồng thuận xã hội trong chính sách này, bao gồm không cho phép bán điện thừa cho người khác vì nằm trong cơ chế mua bán điện trực tiếp, được quy hoạch Điện VIII bảo hộ trong pháp lý.

PGS Nguyễn Việt Dũng, Phó Hiệu trưởng trường cơ khí Đại học Bách Khoa cũng nhất trí với chủ trương ủng hộ phát triển điện mặt trời mái nhà để huy động nguồn lực xã hội, giảm áp lực trong việc phát triển các nguồn điện để phục vụ sự phát triển của nền kinh tế.

PGS Nguyễn Việt Dũng, Phó Hiệu trưởng Trường cơ khí Đại học Bách Khoa. Ảnh: Cấn Dũng

PGS Nguyễn Việt Dũng cho biết, về mặt kỹ thuật ông hoàn toàn ủng hộ không có việc mua bán và thương mại trong việc phát triển điện mặt trời áp mái. Việc đấu nối chỉ diễn ra trong điều kiện điện áp mái không đủ để dùng trong những giờ không có nắng, những hôm thời tiết không ủng hộ.

“Nước Nhật mất 40 năm để phát triển năng lượng tái tạo và đến nay thì tổng công suất của năng lượng tái tạo của Nhật trong lưới điện quốc gia mới dao động trong khoảng 30 - 40%. Nhưng chúng ta chỉ trong vòng có 6 năm, tổng công suất của các nguồn điện năng lượng tái tạo đã đạt 28,5%. Một áp lực khủng khiếp lên lưới điện quốc gia và Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) không thể nào điều độ được” - PGS Nguyễn Việt Dũng phân tích và thông tin thêm.

Dẫn chứng điều này để thấy rằng, chúng ta cần bao nhiêu thời gian để hệ thống điện trong nước hoạt động, chưa kể chi phí để bảo trì, bảo dưỡng ra sao. “Toàn bộ hệ thống nhiệt điện bây giờ luôn luôn phải chạy ép để nhường lưới điện cho năng lượng tái tạo mà năng lượng mặt trời là năng lượng phi tuyến, chỉ cần một đám mây đi qua là lập tức tải tụt xuống ngay” - PGS Nguyễn Việt Dũng thông tin và nhấn mạnh một lần nữa, chúng ta không thể đưa đấu nối ở các dự án ngoài quy hoạch, bởi sẽ làm cho hệ thống lưới điện không ổn và cực kỳ nguy hiểm cho an toàn lưới điện quốc gia.

Phát biểu kết luận hội thảo, thay mặt Bộ Công Thương, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đặc biệt cảm ơn vì những ý kiến của các chuyên gia về năng lượng, kinh tế, các phát biểu rất sâu sắc, tâm huyết và trách nhiệm nêu ra những vấn đề để Bộ Công Thương nói chung và Ban soạn thảo Tổ biên tập của Nghị định nói riêng sẽ có những suy nghĩ đầy đặn, đặt ra những tình huống và cố gắng giải quyết được một cách tốt nhất trong chính sách lần này. Qua thảo luận, chúng ta đều thống nhất nhận định là sự cần thiết phải ban hành cơ chế, chính sách để phát triển điện mặt trời áp mái theo hình thức tự sản, tự tiêu bởi mấy lý do.

Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên. Ảnh: Cấn Dũng

Thứ nhất, để khai thác và phát huy được tiềm năng tự nhiên. Thông qua việc phát triển điện mặt trời áp mái chúng ta có cơ hội bổ sung nguồn cho hệ thống điện quốc gia, nhất là vào thời gian cao điểm; có cơ hội bổ sung khi nhu cầu sử dụng điện tăng cao và tăng nhanh.

Thứ hai, là giảm áp lực đầu tư từ nhà nước, đồng thời khai thác phát huy hiệu quả nguồn vốn đầu tư ngoài xã hội, nói cách khác là huy động các nguồn lực ngoài xã hội để đầu tư phát triển cho nguồn điện cũng như đáp ứng nhu cầu sử dụng điện của đất nước. Đồng thời cũng góp phần làm giảm chi phí sản xuất và tiêu dùng của các đối tượng sử dụng điện.

Thứ ba, là thông qua việc khuyến khích phát triển nguồn điện này sẽ đáp ứng được mục tiêu trong tương lai đạt trung hòa carbon vào năm 2050 và còn nhiều lợi ích khác như các ý kiến đóng góp tại hội thảo ngày hôm nay.