Tại Hội nghị COP26 tổ chức tại Glasgow (năm 2021), Việt Nam đã cam kết đạt được mức phát thải ròng bằng “0” (Net-Zero) vào năm 2050, trong đó đặt mục tiêu giảm 43,5% lượng phát thải khí nhà kính, cũng như xác định tỷ lệ năng lượng tái tạo chiếm 70% trong kế hoạch phát triển năng lượng vào năm 2050.

Cùng với đó, tại Hội nghị COP28 tổ chức tại Dubai (năm 2023), Việt Nam tiếp tục khẳng định việc cụ thể hóa các mục tiêu đã cam kết về kiểm soát và thực hiện Net-Zero thông qua các kế hoạch cụ thể gồm: Xây dựng và thực hiện Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) cập nhật năm 2022; Kế hoạch thực hiện và Kế hoạch huy động nguồn lực thực hiện Tuyên bố chính trị thiết lập quan hệ đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP).

Theo kế hoạch thực hiện JETP, giai đoạn từ nay đến năm 2030, Việt Nam sẽ triển khai thức đẩy chuyển đổi nhiệt điện than và sử dụng năng lượng hóa thạch sang năng lượng sạch; phát triển các loại hình năng lượng tái tạo, năng lượng mới (hydro xanh, amoniac xanh…)...

Giai đoạn sau năm 2030, không xây mới và loại bỏ dần các nhà máy nhiệt điện than, thực hiện mạnh mẽ các biện pháp giảm phát thải khí nhà kính hướng tới năm 2050 đạt mức phát thải từ năng lượng không vượt quá 101 triệu tấn CO₂ tương đương, tỉ lệ năng lượng tái tạo đạt khoảng 80-85% tổng năng lượng sơ cấp.

Ngoài những tác động của xu thế phát triển xanh, sạch và xu thế chuyển đổi năng lượng, chiến lược phát triển của Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV) còn chịu tác động trực tiếp bởi các định hướng của Chính phủ về quy hoạch phát triển các lĩnh vực liên quan đến hoạt động sản xuất kinh doanh của TKV.

Do đó, các yêu cầu về chuyển đổi xanh và sự chuyển dịch từ năng lượng hóa thạch sang năng lượng xanh sẽ ảnh hưởng mạnh mẽ đến chiến lược phát triển và mục tiêu đưa phát thải ròng về “0” vào năm 2050 của TKV. Với lộ trình không thể đảo ngược trong việc thực hiện Net-Zero theo cam kết của Chính phủ.

Để đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, bên cạnh việc không xây dựng mới nhà máy nhiệt điện than sau năm 2030, cần có giải pháp công nghệ mới và nguồn nguyên liệu thay thế (Biomass, NH3, Hydrogen...).

Bên cạnh đó, để xây dựng lộ trình chuyển đổi năng lượng các nhà máy nhiệt điện than cũ đã đầu tư thì cần phải có những giải pháp đồng bộ về công nghệ chôn lấp, thu giữ và tối ưu hóa các bon; phát triển thị trường mua bán trao đổi tín chỉ các-bon, trồng cây phát triển rừng trung hòa các-bon...nhằm duy trì nhiệt điện than hợp lý đến hết đời dự án (trước năm 2050) và hài hòa với khả năng khai thác, cung ứng và dự trữ than nội địa trong nước để không gây lãng phí tài nguyên và các nguồn lực của quốc gia, đồng thời phù hợp với Quy hoạch về tổng thể năng lượng quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến 2050.

Theo ông Nguyễn Mạnh Chuyền, mục tiêu thực hiện cam kết đưa mức phát thải ròng về “0” của Việt Nam vào năm 2050 đã tác động mạnh mẽ tới các hoạt động của TKV, đặc biệt là với nhu cầu than của TKV cung cấp cho sản xuất điện trong nước sẽ giảm mạnh sau 2030 và giảm đột ngột giai đoạn từ năm 2045 đến năm 2050 (từ 17,9 triệu tấn năm 2045 về 0 triệu tấn năm 2050 theo quy hoạch tổng thể năng lượng).

'‘Đồng thời, tác động rất lớn tới việc đảm bảo an sinh xã hội cho hàng vạn thợ mỏ; gây khó khăn cho định hướng thăm dò, khai thác, đầu tư mỏ mới; làm giảm hiệu quả kinh tế và sự ổn định phát triển của TKV’'- ông Chuyền khẳng định.

Phân tích những khó khăn, vướng mắc chính trong việc thực hiện mục tiêu Net-Zero vào năm 2050 của TKV, ông Chuyền cho hay, TKV hiện có lực lượng người tham gia lao động trực tiếp lớn với khoảng 97 nghìn người (khối sản xuất kinh doanh than là trên 70 nghìn người). Theo Quy hoạch tổng thể về năng lượng quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 tại Quyết định số 893/QĐ-TTg ngày 26/7/2023 của Chính phủ (Quy hoạch TTNLQG), sau 2045 nhu cầu sử dụng than của các ngành công nghiệp nói chung giảm sâu và đặc biệt là sản xuất điện giảm về không.

Không dừng lại đó, theo đánh giá của TKV những yếu tố trên sẽ tác động ngay đến kế hoạch đầu tư phát triển của TKV trong những năm tới vì để có mỏ đưa vào khai thác giai đoạn 2040 thì công tác thăm dò, đầu tư xây dựng cơ bản phải thực hiện trước từ 15 - 20 năm.

'‘Như vậy, những dự án TKV triển khai mới trong giai đoạn tới theo quy hoạch để đáp ứng nhu cầu thiếu hụt than cho sản xuất trong nước sẽ phải giảm sản lượng, hoặc đóng cửa sớm trong giai đoạn đến năm 2050 để thực hiện yêu cầu chuyển dịch năng lượng sẽ là một bất cập lớn, gây lãng phí tài nguyên, nguồn lực của nhà nước cũng như không đảm bảo hiệu quả dự án đầu tư trong khi chưa có cơ sở pháp lý rõ ràng để bù đắp, bồi hoàn chi phí thực hiện đầu tư.’'- ông Chuyền chia sẻ.

Theo đánh giá, sau năm 2045 sản lượng than khai thác hằng năm vẫn quy hoạch khai thác xấp xỉ 40 triệu tấn, trong khi nhu cầu sử dụng than cho sản xuất điện bằng 0, các ngành công nghiệp khác cũng phải chuyển đổi sang sử dụng năng lượng khác…

Ông Chuyền cho rằng, đây là vấn đề mâu thuẫn rất lớn có tác động đến TKV trong việc định hướng phát triển lâu dài ngành than nói riêng và của cả Tập đoàn nói chung. Hiện nay, lĩnh vực than chiếm tỷ trọng 60-70% doanh thu hàng năm của TKV. Khi thực hiện chuyển dịch năng lượng thì sự ổn định và phát triển của TKV sẽ gặp nhiều khó khăn.

Trong khi đó, liên quan đến khả năng cung cấp nhiên liệu thay thế, hiện việc nghiên cứu, đánh giá tiềm năng, trữ lượng nguồn nhiên liệu đốt kèm/thay thế (sinh khối/amoniac) đảm bảo nguồn cung ổn định, lâu dài… còn rất hạn chế, mới dừng lại ở mức thử nghiệm. Do vậy, việc cung cấp nhiên liệu để thực hiện việc chuyển đổi sang sinh khối/amoniac hoặc đồng đốt than - sinh khối/amoniac đại trà cho các NMNĐ đốt than sẽ gặp nhiều thách thức.

Cùng với đó, các quy định có tính chủ trương, định hướng về chuyển đổi nhiên liệu vẫn chưa có các cơ chế, quy định cụ thể để tạo động lực thúc đẩy các nhà đầu tư trong và ngoài nước thực hiện các dự án chuyển đổi nhiên liệu. Ngoài ra, các cơ chế hỗ trợ của Chính phủ các nước “về công nghệ và tài chính” để Việt Nam thực hiện việc chuyển đổi nhiên liệu cho các NMNĐ đốt than vẫn còn đang trong giai đoạn nghiên cứu hợp tác, chưa thực hiện được trong thực tế sản xuất đối với các NMNĐ đốt than.

Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Mạnh Chuyền, để có thể thực hiện tốt lộ trình phát triển sản xuất xanh, giảm phát thải khí nhà kính hướng tới mục tiêu phát thải ròng về “0” vào năm 2050, TKV đề nghị cần sớm ban hành các quy định hướng dẫn, định hướng và chính sách cụ thể về chuyển đổi từ năng lượng hóa thạch sang các nguồn thay thế khác để tạo hành lang pháp lý cho sự chuyển đổi của các NMNĐ đốt than.

Tổ chức các chương trình hợp tác, hỗ trợ kỹ thuật, chuyển giao công nghệ để trung hòa, thu hồi và chôn lấp các-bon, quá đó hình thành cơ sở kỹ thuật triển khai rộng rãi các giải pháp giảm phát thải ròng và trung hòa các-bon theo lộ trình cam kết; hỗ trợ đầu tư cho các dự án chuyển đổi nhiên liệu từ công nghệ cho tới nguồn lực tài chính nhằm đáp ứng tiến độ theo lộ trình cam kết và yêu cầu về giảm phát thải của các tổ chức quốc tế/khu vực/quốc gia liên quan.

Cùng với đó, minh bạch trong tổ chức và xây dựng thị trường các-bon để có sự công bằng trong phân bổ hạn ngạch phát thải.