Giải pháp nào cho châu Âu khi đang chậm mục tiêu trung hòa carbon?

Khi cánh rừng không còn là "lá phổi xanh" hiệu quả

Những khu rừng từng được xem là đồng minh quan trọng trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu của châu Âu đang dần đánh mất vai trò hấp thụ carbon. Theo nghiên cứu mới công bố trên tạp chí Nature, lượng khí CO2 mà các khu rừng châu Âu hấp thụ trung bình mỗi năm trong giai đoạn 2020 - 2022 đã giảm gần một phần ba so với mức trung bình trong giai đoạn 2010 - 2014.

Sự suy giảm này khiến toàn bộ chiến lược khí hậu của Liên minh châu Âu (EU) đối mặt rủi ro lớn. Từ nhiều năm nay, EU đặt mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, trong đó rừng giữ vai trò then chốt: hấp thụ hàng trăm triệu tấn CO2 từ khí quyển để bù đắp phần phát thải không thể loại bỏ từ các ngành công nghiệp. 

Tuy nhiên, dữ liệu mới cho thấy các cánh rừng đang "đuối sức" vì tác động tổng hợp của khai thác gỗ quá mức, hạn hán, cháy rừng ngày càng nghiêm trọng, cùng với sự bùng phát của sâu bệnh.

Báo cáo do Trung tâm Nghiên cứu Chung của EU (JRC) thực hiện, ghi nhận các khu rừng ở châu Âu chỉ còn hấp thụ được khoảng 332 triệu tấn CO2, tương đương mỗi năm trong ba năm gần đây, thấp hơn đáng kể so với mức trung bình khoảng 450 triệu tấn một thập niên trước đó. Thậm chí, số liệu cập nhật từ các nước thành viên EU cho thấy mức suy giảm còn sâu hơn.

Nguy cơ lớn hơn ở chỗ, rừng hiện chỉ giúp châu Âu bù đắp khoảng 6% tổng lượng phát thải khí nhà kính hàng năm, thấp hơn 2% so với mức tối thiểu mà EU xác định là cần thiết để giữ đúng lộ trình khí hậu. 

Giáo sư Agustin Rubio Sánchez, chuyên gia sinh thái học và đất tại Đại học Bách khoa Madrid, nhận định: “Việc trông đợi vào rừng để đạt mục tiêu khí hậu là điều thiếu thực tế. Chúng có thể đóng góp, nhưng không nên bị gán chỉ tiêu cứng để cân bằng ngân sách carbon”.

Tuyên bố trên càng đặt ra câu hỏi lớn cho các nhà hoạch định chính sách tại châu Âu, khi họ đang xây dựng mục tiêu khí hậu mang tính ràng buộc pháp lý cho năm 2040, trong đó rừng tiếp tục được xem như công cụ chính để trung hòa phần phát thải còn lại từ công nghiệp và giao thông.

Tuy nhiên, chính các bộ trưởng môi trường EU cũng bắt đầu tỏ ra lo ngại. Tại cuộc họp báo gần đây, bà Romina Pourmokhtari, Bộ trưởng Môi trường Thụy Điển, thẳng thắn đặt vấn đề: "Chúng ta phải làm gì khi rừng bị tác động bởi những yếu tố ngoài khả năng kiểm soát như cháy rừng, hạn hán?".

Thực tế, biến đổi khí hậu đang tạo ra một vòng luẩn quẩn: chính hiện tượng ấm lên toàn cầu khiến thời tiết cực đoan và sâu bệnh gia tăng, từ đó làm suy giảm khả năng hấp thụ CO2 của rừng, và điều này lại khiến tình trạng biến đổi khí hậu trở nên tồi tệ hơn.

Giải pháp nào cho châu Âu? 

Trước thách thức từ sự suy yếu của các "bể chứa carbon tự nhiên", các quốc gia châu Âu đang đứng trước nhu cầu cấp thiết phải thay đổi chiến lược khí hậu. Câu hỏi đặt ra rằng nếu không thể tiếp tục trông cậy vào rừng như trước, đâu là những giải pháp thay thế thực tế và bền vững hơn?

Trước hết, giới khoa học khuyến nghị EU cần hành động khẩn cấp để bảo vệ và phục hồi hệ sinh thái rừng, thay vì tiếp tục coi đó như một nguồn tài nguyên để khai thác. Nghiên cứu từ JRC nêu rõ việc giảm cường độ khai thác gỗ, kết hợp với tái thiết rừng bằng các loài cây đa dạng hơn, có thể tăng cường khả năng hấp thụ CO2 và cải thiện sức chống chịu trước sâu bệnh, hạn hán và cháy rừng.

"Không thể xem rừng như kho carbon tĩnh. Đó là một hệ sinh thái sống, và nếu bị khai thác quá mức hoặc quản lý sai cách, chúng sẽ trở thành nguồn phát thải thay vì hấp thụ", báo cáo nhấn mạnh.

Một số nước như Đức, Pháp và Thụy Điển đang đẩy mạnh các chương trình phục hồi rừng bằng cây bản địa, đồng thời áp dụng công nghệ viễn thám để giám sát sức khỏe rừng theo thời gian thực. Ngoài ra, mô hình "lâm nghiệp thích ứng khí hậu", tức là trồng và chăm sóc rừng theo hướng tăng khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu, đang được đưa vào chính sách cấp quốc gia.

Tuy nhiên, bảo vệ rừng chỉ là một phần của lời giải. Giới chuyên gia cảnh báo EU cần chuyển hướng sang các công nghệ loại bỏ carbon chủ động (CDR), như thu giữ và lưu trữ carbon (CCS), hoặc sử dụng công nghệ hút CO2 trực tiếp từ không khí (DAC).

Dù chi phí đắt đỏ và chưa phổ biến, nhưng đây được xem là những công cụ bắt buộc nếu châu Âu muốn đạt trung hòa carbon mà không phụ thuộc vào các yếu tố dễ bị tổn thương như rừng.

Song song đó, EU cũng cần cắt giảm phát thải ngay từ đầu nguồn, bằng cách thúc đẩy điện khí hóa trong giao thông và công nghiệp, tăng cường sử dụng năng lượng tái tạo, nâng cấp hiệu quả năng lượng trong các tòa nhà, và đẩy nhanh chuyển đổi xanh trong nông nghiệp.

Đáng chú ý, một số quốc gia đang đề xuất đưa rừng đô thị và không gian xanh trong thành phố vào chiến lược hấp thụ carbon, nhằm phân tán rủi ro thay vì chỉ trông cậy vào rừng tự nhiên. Việc tích hợp cây xanh vào quy hoạch đô thị không chỉ giúp hấp thụ CO2 mà còn làm mát đô thị và cải thiện chất lượng không khí.

Về mặt pháp lý, nhiều nhà hoạch định chính sách đang kêu gọi Ủy ban châu Âu điều chỉnh lại cách tính đóng góp của rừng vào mục tiêu khí hậu, tránh đặt quá nhiều kỳ vọng không thực tế vào một nguồn lực ngày càng dễ bị tổn thương.

"Chúng ta cần xây dựng một chiến lược khí hậu linh hoạt hơn, đa dạng hóa các công cụ trung hòa carbon thay vì đặt tất cả vào một giỏ", một quan chức môi trường EU bình luận.

Từ nay đến cuối thập kỷ, EU sẽ cần không chỉ các giải pháp kỹ thuật và chính sách, mà còn một sự thay đổi tư duy: thay vì dựa vào thiên nhiên để bù đắp cho phát thải, cần hướng đến mục tiêu giảm phát thải thực chất, triệt để và công bằng.