Giải pháp nào chấm dứt xung đột Nga - Ukraine?

Xung đột giữa Nga và Ukraine đã kéo dài hơn ba năm và chưa có dấu hiệu hạ nhiệt. Những diễn biến trên chiến trường tiếp tục đặt ra câu hỏi về triển vọng hòa bình và các bước đi ngoại giao cần thiết để giảm leo thang căng thẳng. Lịch sử các cuộc xung đột quân sự trên thế giới cho thấy, để đạt được hòa bình, các bên liên quan không thể trông chờ vào một giải pháp đột phá ngay lập tức, mà cần có chiến lược từng bước, kết hợp giữa đối thoại chính trị và điều chỉnh thực tế chiến trường. Trong bối cảnh hiện tại, một cách tiếp cận linh hoạt, dựa trên những thỏa thuận nhỏ lẻ và các bước đi chậm rãi, có thể là hướng đi khả dĩ nhất để từng bước tiến tới một nền hòa bình bền vững.

Bài học từ quá khứ của “hòa bình Minsk”

Nhìn lại lịch sử xung đột tại Ukraine, có thể thấy rằng các thỏa thuận hòa bình đạt được trước đây không mang lại kết quả lâu dài. Một trong những ví dụ điển hình là Thỏa thuận Minsk, được ký kết vào năm 2014 và sau đó là Minsk II vào năm 2015, với sự trung gian của Pháp và Đức. Tuy nhiên, những văn kiện này không thể ngăn chặn xung đột tái bùng phát, mà chỉ làm chậm lại quá trình leo thang chiến sự trước khi cuộc chiến Nga-Ukraine toàn diện nổ ra vào tháng 2/2022.

Một khu vực tại miền Đông Ukraine sau các cuộc giao tranh kéo dài. Ảnh: The New York Times

Lý do chính khiến Thỏa thuận Minsk không thành công là do thiếu các cơ chế thực thi hiệu quả và sự bất đồng sâu sắc giữa các bên về cách giải quyết vấn đề lãnh thổ. Thêm vào đó, sự tham gia của các cường quốc châu Âu trong vai trò trung gian không đủ để đảm bảo một kết quả thực chất. Các cuộc đàm phán diễn ra tại Minsk phần lớn chỉ mang tính hình thức, không tạo ra bước tiến quan trọng nào để thay đổi thực tế trên chiến trường.

Bài học rút ra từ Minsk là một thỏa thuận hòa bình chỉ có giá trị khi các bên liên quan sẵn sàng thực hiện những điều khoản cam kết. Nếu một bên coi thỏa thuận chỉ là công cụ tạm thời để giành lợi thế chiến lược, thì nó sẽ không mang lại hiệu quả lâu dài. Điều này cho thấy rằng trong các vòng đàm phán mới, những điều khoản đưa ra cần dựa trên tình hình thực tế và khả năng thực thi, thay vì chạy theo các giải pháp mang tính biểu tượng.

Những thách thức trong đàm phán hòa bình Ukraine năm 2025

Trong năm 2025, triển vọng về một giải pháp ngoại giao cho cuộc xung đột Ukraine sẽ chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố. Trước hết, Nga vẫn duy trì được sự ổn định về chính trị và bền bỉ về quân sự. Dù chịu nhiều áp lực kinh tế, Moscow vẫn kiểm soát tình hình nội bộ và tiếp tục duy trì các hoạt động quân sự ở Ukraine. Mặc dù một số khu vực từng bị mất quyền kiểm soát vào năm 2024, Nga vẫn đạt được một số lợi thế nhất định trên chiến trường. Điều này đồng nghĩa với việc Moscow có thể bước vào bàn đàm phán với các yêu cầu cao.

Ở phía ngược lại, Ukraine dù gặp nhiều khó khăn trong việc huy động lực lượng và duy trì phòng tuyến, vẫn kiểm soát phần lớn lãnh thổ của mình. Kyiv không có ý định nhượng bộ các yêu sách từ Moscow, và với sự hỗ trợ của phương Tây, họ vẫn có đủ năng lực để tiếp tục cuộc chiến. Điều này đặt ra thách thức cho các cuộc đàm phán, khi không bên nào muốn thể hiện sự yếu thế trước đối phương.

Mỹ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc định hình triển vọng hòa bình. Tổng thống Donald Trump đã trở lại Nhà Trắng vào năm 2025, chính sách đối ngoại của Mỹ có thể thay đổi theo hướng thực tế hơn. Ông Donald Trump từng nhiều lần nhấn mạnh rằng cần có một thỏa thuận hòa bình để chấm dứt xung đột tại Ukraine. Không giống như giai đoạn đầu nhiệm kỳ của ông vào năm 2017, lần này ông có sự ủng hộ mạnh mẽ hơn từ nội bộ đảng Cộng hòa. Nếu Mỹ quyết định thúc đẩy các cuộc đàm phán giữa Nga và Ukraine, đây có thể là một cơ hội để tìm kiếm các giải pháp giảm leo thang xung đột.

Ông Donald Trump gặp mặt trực tiếp Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại Tòa nhà Trump Tower, New York, ngày 27/9/2024. Ảnh: The New York Times

Tuy nhiên, một trở ngại lớn là Ukraine không nhất thiết sẽ làm theo mọi ý muốn của Washington. Dù Mỹ là nhà tài trợ quân sự lớn nhất cho Ukraine, Kyiv vẫn có chiến lược riêng và nhận được sự hỗ trợ từ các nước châu Âu. Ngoài ra, Trung Quốc cũng có thể đóng vai trò nhất định trong việc tái thiết Ukraine hậu chiến. Tuy nhiên, khả năng hợp tác giữa Mỹ và Trung Quốc trong vấn đề này vẫn là một dấu hỏi lớn.

Liệu “ngoại giao thầm lặng” có mở lối hòa bình?

Dựa trên tình hình thực tế, một giải pháp hòa bình toàn diện trong ngắn hạn là rất khó xảy ra. Thay vào đó, một chiến lược ngoại giao dựa trên từng bước nhỏ có thể là hướng đi phù hợp. Thay vì đặt kỳ vọng vào một thỏa thuận hòa bình lớn, các bên có thể tập trung vào việc giảm cường độ xung đột thông qua các thỏa thuận tạm thời.

Một trong những phương pháp có thể áp dụng là “ngoại giao thầm lặng” - tức là tiến hành các cuộc đàm phán không công khai, tránh để các áp lực chính trị và dư luận làm ảnh hưởng đến quá trình thương lượng. Nếu Nga và Ukraine có thể đạt được những thỏa thuận nhỏ, như giảm tấn công vào các mục tiêu chiến lược hoặc thiết lập các khu vực an toàn, điều này có thể giúp giảm leo thang chiến sự và mở đường cho các vòng đàm phán tiếp theo.

Mỹ cũng có thể sử dụng các đòn bẩy kinh tế để gây áp lực lên Moscow. Tuy nhiên, chỉ sử dụng biện pháp trừng phạt không phải là giải pháp duy nhất. Washington có thể kết hợp giữa áp lực kinh tế và những đề xuất mang tính xây dựng, nhằm khuyến khích Nga tham gia vào quá trình đàm phán một cách nghiêm túc.

Bài học ngoại giao từ Chiến tranh Lạnh

Nhìn lại lịch sử thời kỳ Chiến tranh Lạnh, có thể thấy rằng các cường quốc thường không tìm cách giải quyết triệt để các xung đột, mà thay vào đó, họ tập trung vào việc quản lý căng thẳng. Những cuộc gặp giữa các nhà lãnh đạo Mỹ và Liên Xô như Harry Truman - Joseph Stalin tại Potsdam hay Ronald Reagan - Mikhail Gorbachev tại Reykjavik là minh chứng cho điều này. Mục tiêu không phải là đạt được hòa bình ngay lập tức, mà là ngăn chặn các kịch bản xung đột tồi tệ nhất.

Đối với xung đột Ukraine, một cách tiếp cận tương tự có thể được áp dụng. Thay vì kỳ vọng vào một thỏa thuận chấm dứt chiến tranh ngay lập tức, Mỹ và Nga có thể tìm kiếm những quy tắc ứng xử chung, thiết lập các cơ chế kiểm soát xung đột, và từng bước giảm cường độ chiến sự. Điều này không chỉ giúp ổn định tình hình Ukraine, mà còn góp phần cải thiện quan hệ Mỹ - Nga trong dài hạn.

Chiến lược ngoại giao để chấm dứt xung đột tại Ukraine cần dựa trên thực tế chiến trường và khả năng thực thi của các bên. Thay vì theo đuổi những thỏa thuận lớn nhưng thiếu tính bền vững, cách tiếp cận từng bước nhỏ có thể mang lại hiệu quả cao hơn. Bằng cách kết hợp giữa ngoại giao thầm lặng, sức ép kinh tế và những thỏa thuận giảm leo thang chiến sự, các bên có thể dần tiến tới một giải pháp hòa bình khả thi. Dù con đường này có thể kéo dài, nhưng nó vẫn là hướng đi thực tế nhất để tránh một cuộc xung đột chưa có hồi kết giữa Nga và Ukraine.