Giải bài toán thiếu đồng bộ trong quy hoạch, hạ tầng đô thị

Áp lực đô thị hóa nhanh

Phát biểu tại hội thảo chuyên đề "Quy hoạch và quản trị đô thị hiện đại - Nâng cao chất lượng sống đô thị Việt Nam" trong khuôn khổ diễn đàn, bà Trần Thu Hằng, Vụ trưởng Vụ Quy hoạch - Kiến trúc, Bộ Xây dựng cho biết, quy hoạch và quản trị đô thị hiện đại ý nghĩa đặc biệt quan trọng, góp phần vào tiến trình thực hiện Nghị quyết số 06-NQ/TW của Bộ Chính trị, Nghị quyết số 57-NQ/TW về đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số và các chủ trương, chính sách quan trọng của Đảng và nhà nước gắn với phát triển đô thị Việt Nam hướng đến bền vững.

Trong những năm gần đây, đô thị hóa Việt Nam đã diễn ra với tốc độ nhanh, mạnh và có bước tiến vượt bậc. Hệ thống đô thị Việt Nam ngày càng mở rộng, đa dạng về quy mô, hình thái và chức năng. Đô thị đã trở thành động lực quan trọng của phát triển kinh tế - xã hội, là nơi hội tụ của tri thức, sáng tạo, công nghệ và đổi mới.

Tuy nhiên, đi cùng những thành tựu đó, chúng ta cũng đang phải đối mặt với nhiều thách thức lớn: áp lực hạ tầng, ô nhiễm môi trường, quá tải giao thông, chênh lệch vùng miền và yêu cầu thích ứng biến đổi khí hậu, chuyển đổi xanh, chuyển đổi số.

"Trong bối cảnh đó, công tác quy hoạch và quản trị đô thị càng trở nên cấp bách và có ý nghĩa chiến lược. Bởi quy hoạch là "ngôn ngữ của tương lai", còn quản trị là "phương thức để biến quy hoạch thành hiện thực", bà Hằng nhấn mạnh và cho rằng, nếu không có tầm nhìn quy hoạch tốt và cơ chế quản trị hiệu quả, quá trình đô thị hóa có thể dẫn đến phân mảnh, mất bản sắc, thiếu bền vững, đây là điều mà nhiều quốc gia đang phải trả giá.

Từ thực tiễn triển khai Nghị quyết 06-NQ/TW và qua tổng kết nhiều năm phát triển đô thị, có thể khái quát 5 định hướng trọng tâm cần được quan tâm trong giai đoạn tới, gồm: Hoàn thiện hệ thống thể chế, chính sách và tiêu chuẩn quy hoạch đô thị hiện đại, bảo đảm tính đồng bộ giữa các pháp luật có liên quan; Xây dựng cơ sở dữ liệu quy hoạch đô thị quốc gia và bản sao số đô thị (Digital Twin), kết nối với nền tảng dữ liệu dùng chung của Chính phủ số, tạo cơ sở cho quản trị thông minh; Phát triển mô hình đô thị đa trung tâm, tăng cường liên kết vùng và hành lang đô thị, công nghiệp, nông thôn, hướng tới cân bằng không gian phát triển; Tái thiết và chỉnh trang các khu đô thị cũ, đô thị di sản, đô thị ven biển, đô thị vùng đồng bằng và miền núi, đảm bảo hài hòa giữa bảo tồn và phát triển; Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quy hoạch và quản lý đô thị, hình thành mạng lưới chuyên gia - đô thị học - kiến trúc sư - nhà quản lý cùng tham gia vào quá trình lập, thực hiện và giám sát quy hoạch.

Đổi mới tư duy quy hoạch đô thị

Đồng quan điểm, ông Trần Ngọc Chính, Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị Việt Nam đánh giá, sau gần 4 thập kỷ đổi mới, phát triển và hội nhập, hệ thống đô thị Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng ghi nhận. Cả nước hiện có hơn 900 đô thị, tỷ lệ đô thị hóa đạt trên 44%, đóng góp khoảng 75% GDP quốc gia. Nhiều đô thị trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo, dịch vụ, tài chính và khoa học, công nghệ, trung tâm công nghiệp và đầu mối giao thông quan trọng.

Các địa phương có tốc độ đô thị hóa nhanh như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Hải Phòng, Cần Thơ, Bình Dương… cùng các đô thị trung tâm vùng đang trở thành hạt nhân tăng trưởng, tạo ra mạng lưới sản xuất - dịch vụ - logistics kết nối hiệu quả với khu vực và thế giới.

Tuy nhiên, ông Chính cho rằng, bên cạnh những thành công, chúng ta cũng đang đối mặt với không ít thách thức: phát triển thiếu đồng bộ giữa các vùng và các loại đô thị; hạ tầng kỹ thuật, xã hội còn chênh lệch; không gian đô thị bị chia cắt, thiếu bản sắc; chất lượng môi trường và nhà ở giảm sút và đặc biệt là công tác quy hoạch và quản trị đô thị chưa theo kịp yêu cầu của thời kỳ chuyển đổi số và thích ứng biến đổi khí hậu.

Theo ông, để quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị, cần chuyển từ tư duy "quy hoạch cho từng đô thị" sang "quy hoạch cho hệ thống đô thị", bảo đảm tính liên kết vùng, tính mở và khả năng thích ứng trong bối cảnh phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, và chuyển đổi năng lượng.

Đây là tư duy đột phá, trọng tâm, lấy khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo làm động lực chính cho sự phát triển đô thị từ quy hoạch, xây dựng, hạ tầng đến quản trị, văn hóa và đời sống đô thị. Quy hoạch cần được định hướng bởi tầm nhìn dài hạn, dựa trên cơ sở khoa học, có khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu, đồng thời khơi dậy bản sắc và giá trị văn hóa của từng địa phương.

"Việc xây dựng một hệ thống quy hoạch đồng bộ, thống nhất giữa các cấp, các ngành và các vùng lãnh thổ là điều kiện tiên quyết để bảo đảm hiệu quả, tính liên kết và khả năng thích ứng của đô thị. Hệ thống quy hoạch này phải gắn kết quy hoạch không gian với hạ tầng, đất đai, giao thông và môi trường, đồng thời tích hợp đa chiều giữa quy hoạch đô thị với quy hoạch vùng, quy hoạch kinh tế xã hội, quy hoạch ngành và các cấu phần hạ tầng xanh, hạ tầng số", Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị Việt Nam nói và cho rằng, đây là nền tảng quản lý phát triển không gian đô thị và là công cụ chiến lược giúp liên kết các lĩnh vực, cấp độ và chủ thể phát triển trong một tầm nhìn thống nhất.

Bên cạnh đó, ông nhấn mạnh, công tác cải tạo, chỉnh trang và tái thiết đô thị cũng đang là nhiệm vụ trọng tâm trong bối cảnh đô thị hoá diễn ra nhanh chóng, nhằm nâng cao chất lượng không gian sống, hạ tầng và môi trường đô thị, đặc biệt là tại các khu vực nội đô cũ, khu dân cư tự phát, khu công nghiệp chuyển đổi hoặc khu vực ven đô.

Tuy nhiên, trên thực tế, công tác cải tạo đô thị diễn ra chậm, thiếu đồng bộ và chưa đạt kỳ vọng. Nhiều địa phương gặp lúng túng trong tổ chức thực hiện do hệ thống văn bản quy phạm pháp luật còn chồng chéo, thiếu thống nhất và thiếu cơ chế đặc thù phù hợp với đặc điểm của loại hình cải tạo đô thị.

Vì vậy, hoàn thiện chính sách, cơ chế, quy trình thực hiện công tác cải tạo, tái thiết đô thị sẽ là chìa khóa để tháo gỡ điểm nghẽn, huy động nguồn lực xã hội và bảo đảm mọi người dân đều được hưởng lợi từ quá trình phát triển.

Diễn đàn phát triển bền vững đô thị Việt Nam 2025 là hoạt động thường niên được tổ chức chào mừng Ngày Đô thị Việt Nam 8/11. Các hoạt động của diễn đàn cũng thiết thực hưởng ứng Ngày Pháp luật Việt Nam 9/11. Các đơn vị tổ chức mong muốn thông qua diễn đàn sẽ thúc đẩy các chương trình, kế hoạch hợp tác giữa Trung ương với địa phương, giữa các bộ, ngành, đô thị với các tổ chức, đối tác phát triển.