Gắn kết ba cấp để xây dựng xã hội an toàn trước thiên tai

Thông tin được đưa ra tại diễn đàn “Phòng, chống thiên tai và cảnh báo sớm trong vận hành chính quyền địa phương 2 cấp” do Báo Nông nghiệp và Môi trường, phối hợp Cục Quản lý đê điều và phòng, chống thiên tai, Quỹ Cộng đồng phòng tránh thiên tai, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Ninh Bình tổ chức sáng 12/8 tại Ninh Bình.

Diễn đàn nhằm chia sẻ kinh nghiệm, đề xuất giải pháp và thúc đẩy sự phối hợp đa ngành trong công tác phòng, chống thiên tai và cảnh báo sớm, đặc biệt trong bối cảnh hệ thống chính quyền chuyển sang mô hình hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã/phường) từ ngày 1/7/2025.

Thiên tai gây thiệt hại kinh tế gần 30.000 tỷ đồng

Theo thống kê của Văn phòng Giảm nhẹ rủi ro thiên tai Liên hợp quốc, Việt Nam là một trong 5 quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của thiên tai và biến đổi khí hậu. Mỗi năm, nước ta phải đối mặt với 10-15 cơn bão và áp thấp nhiệt đới, cùng nhiều hiện tượng thời tiết cực đoan khác như mưa lớn cục bộ, lũ quét, sạt lở đất, hạn hán, xâm nhập mặn.

Ở Việt Nam, trung bình mỗi năm thiên tai làm 240 người chết và mất tích, thiệt hại kinh tế gần 30.000 tỷ đồng. Các hiện tượng lũ quét, sạt lở đất ngày càng gia tăng, nhất là ở miền núi phía Bắc và miền Trung.

Từ ngày 1/7/2025, hệ thống chính quyền địa phương chuyển từ ba cấp sang hai cấp theo Nghị quyết 190/2025/QH15 và Nghị định 200/2025/NĐ-CP. Điều này đặt cấp xã vào vị trí tuyến đầu, chịu trách nhiệm toàn diện trong công tác phòng, chống thiên tai: Từ tuyên truyền, lập kế hoạch ứng phó, dự trữ vật tư, tổ chức sơ tán, cứu hộ cứu nạn, hộ đê, khắc phục hậu quả, đến quản lý Quỹ Phòng chống thiên tai và xử lý vi phạm.

Đặc biệt, ngày 19/6/2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành Thông tư số 18/2025/TT-BNNMT quy định chi tiết về phân quyền, phân cấp, phân định thẩm quyền quản lý nhà nước trong lĩnh vực đê điều và phòng, chống thiên tai. Đây là văn bản pháp lý quan trọng nhằm cụ thể hóa cơ chế vận hành chính quyền hai cấp, bảo đảm tính chủ động, kịp thời của tuyến cơ sở. Tuy nhiên, quá trình triển khai thực tế vẫn cần thêm nhiều hướng dẫn, chia sẻ kinh nghiệm và giải pháp từ các địa phương.

Ông Cao Đức Phát, nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chủ tịch Quỹ Cộng đồng phòng tránh thiên tai cho hay, trong công tác phòng chống thiên tai có nhiều khâu, nhiều việc phải làm, trong đó công tác dự phòng là quan trọng nhất, gồm dự phòng về tổ chức, dự phòng về nhân lực phương tiện, nguồn lực và cơ chế, chính sách.

“Từ ngày 1/7/2025, cả nước ta chuyển sang thực hiện hệ thống chính quyền 2 cấp. Có nhiều vấn đề đang đặt ra, cần được làm rõ và điều chỉnh sớm để đảm bảo duy trì năng lực ứng phó với thiên tai, nhất là về: Hệ thống chỉ đạo đầu mối, thẩm quyền và các kênh liên lạc; kế hoạch ứng phó; lực lượng ứng phó ở các cấp; vật tư dự phòng; cơ chế, chính sách, luật pháp. Mặt khác, phải tiếp tục tăng cường năng lực để đáp ứng yêu cầu phòng chống thiên tai có xu hướng ngày càng gay gắt hơn”, ông Cao Đức Phát nói.

Cấp xã là mắt xích kết nối quan trọng

Về công tác phòng, chống thiên tai trong bối cảnh chính quyền 2 cấp, ông Nguyễn Xuân Tùng, Phó trưởng phòng Phòng Ứng phó và Khắc khục hậu quả thiên tai (Cục Quản lý Đê điều và Phòng, chống thiên tai) cho hay, các hoạt động phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả được triển khai đồng bộ từ Trung ương tới địa phương.

UBND cấp xã hiện được trao thêm nhiều thẩm quyền như xây dựng, tu bổ công trình phòng, chống thiên tai; tiếp nhận, phân bổ nguồn lực cứu trợ; thẩm định hỗ trợ khắc phục sản xuất nông nghiệp. Cấp huyện cũng được bổ sung nhiệm vụ mới, gồm tổ chức cưỡng chế sơ tán, bố trí chỗ ở cho hộ dân di dời, và quản lý quỹ phòng, chống thiên tai.

Cơ cấu tổ chức chỉ đạo cũng thay đổi, Ban Chỉ huy phòng, Chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn được hợp nhất thành Ban Chỉ huy phòng thủ dân sự các cấp, do Thủ tướng Chính phủ làm Trưởng ban. Ở cấp xã, nhiệm vụ tham mưu được giao cho Phòng Kinh tế hoặc Phòng Kinh tế - Hạ tầng đô thị, giúp nâng cao năng lực điều hành và ứng phó.

“Những điều chỉnh này nhằm tăng tính chủ động, rút ngắn thời gian phản ứng và nâng cao hiệu quả ứng phó trước thiên tai ngày càng cực đoan, bất thường”, ông Tùng nói.

Bà Hạ Thúy Hạnh, Phó Giám đốc Quỹ Cộng đồng phòng tránh thiên tai, cho biết, công tác phòng chống thiên tai tại cấp xã được quỹ đề xuất theo 3 giai đoạn: Trước, trong và sau khi thiên tai xảy ra. Trước thiên tai, chính quyền xã xây dựng phương án phòng chống thiên tai chi tiết, phù hợp với đặc điểm địa hình và dân cư. Trong thời gian thiên tai diễn ra, xã bố trí lực lượng trực ban 24/24 để theo dõi thông tin từ cấp trên và kịp thời xử lý tình huống khẩn cấp. Khi cần, lệnh sơ tán được phát ngay theo kế hoạch, đưa người dân tới nơi an toàn như trường học hoặc nhà cộng đồng. Đồng thời, các biện pháp ứng phó tại chỗ như chằng chống nhà cửa, gia cố đê điều và bảo vệ tài sản được triển khai nhằm giảm thiểu thiệt hại.

Tại diễn đàn, các chuyên gia, nhà khoa học và cơ quan quản lý cũng nhấn mạnh và xác định việc phối hợp chặt chẽ giữa cấp tỉnh - cấp xã - cộng đồng là yếu tố then chốt trong công tác cảnh báo sớm và phòng, chống thiên tai. Cấp tỉnh giữ vai trò chỉ đạo, huy động nguồn lực, hỗ trợ kỹ thuật; cấp xã trực tiếp triển khai, giám sát và báo cáo; cộng đồng tham gia giám sát, cảnh báo và hỗ trợ lẫn nhau. Khi ba mắt xích này gắn kết, hệ thống phòng, chống thiên tai và cảnh báo sớm sẽ vận hành trơn tru, hiệu quả, giảm thiểu rủi ro.

Qua đó, tạo động lực cho các địa phương đẩy mạnh xây dựng hệ thống phòng, chống thiên tai và cảnh báo sớm hiệu quả - bền vững - lấy cộng đồng làm trung tâm, góp phần bảo vệ an toàn tính mạng, tài sản và sinh kế của nhân dân, hướng tới mục tiêu “xã hội an toàn trước thiên tai” vào năm 2030.

Cấp xã là mắt xích quan trọng kết nối chỉ đạo từ tỉnh, cơ quan chuyên môn và cộng đồng. Khi được trao quyền và đủ nguồn lực, cấp xã có thể xử lý nhanh, ứng phó ngay từ giờ đầu, giảm thiệt hại thiên tai. Ninh Bình là điển hình với việc kiện toàn Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự tại 129 xã/phường, xây dựng 66 phương án bảo vệ trọng điểm cấp xã, 9 trọng điểm cấp tỉnh, lập lực lượng xung kích, đầu tư hệ thống cảnh báo sớm. Nhờ đó, khi bão số 3 năm 2025 đổ bộ, tỉnh đã chủ động ứng phó, không thiệt hại về người và hạn chế tối đa thiệt hại tài sản.