Tin Khu Vực 
Ẩn mình giữa núi rừng, xã Cao Sơn những năm gần đây trở thành điểm sáng của mô hình du lịch cộng đồng gắn với giảm nghèo bền vững. Trên vùng đất có đến 98% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số, chủ yếu là Tày, Mường và Dao - đời sống kinh tế vốn dựa vào nông nghiệp với lúa, dong riềng, ngô, sắn là cây trồng chủ lực. Cùng với sự hỗ trợ của Chương trình Mục tiêu Quốc gia giảm nghèo bền vững và cách làm du lịch bài bản dựa trên bản sắc, người dân nơi đây đã dần tạo dựng một hướng đi mới.
Bản Sưng - “trái tim” của du lịch cộng đồng xã Cao Sơn, tỉnh Phú Thọ nay đã khác xưa rất nhiều. Những ngôi nhà sàn gỗ truyền thống được chỉnh trang sạch đẹp để phục vụ du khách. Các tổ cộng đồng hoạt động nhịp nhàng, tạo nên sự chuyên nghiệp nhưng vẫn giữ nguyên nét mộc mạc, chân thực của đời sống người Dao Tiền.
Bản Sưng - “trái tim” của du lịch cộng đồng xã Cao Sơn, tỉnh Phú Thọ.
Dựa vào bản sắc để phát triển, không đánh đổi văn hóa
Bản Sưng là nơi sinh sống 100% của người Dao Tiền vẫn lưu giữ được gần như trọn vẹn phong tục, lối sống và nghề truyền thống. Trong xóm hiện có 5 cây di sản và quần thể chè cổ thụ San Tuyết khổng lồ – một “báu vật” thiên nhiên khiến bất kỳ du khách nào cũng say mê.
Không chỉ có cảnh quan, nhiều nghề truyền thống cũng được bảo tồn và phát huy. Nghề dệt thổ cẩm sử dụng kỹ thuật vẽ sáp ong trên nền vải được duy trì qua nhiều thế hệ, vừa là tâm huyết, vừa là niềm tự hào của người Dao Tiền. Mỗi bộ trang phục hoàn chỉnh có giá từ 6-7 triệu đồng, thậm chí cao hơn nếu tinh xảo. Sản phẩm không chỉ phục vụ nhu cầu của chính cộng đồng mà còn được đặt hàng bởi các trường dân tộc nội trú, các khu trưng bày văn hóa dân tộc.
Gìn giữ và lưu truyền nghề dệt vải, nhuộm chàm truyền thống của người Dao Tiền, xã Cao Sơn.
Cùng với dệt vải, nghề làm giấy dó truyền thống cũng được giữ nguyên quy trình thủ công 100%. Điều đáng mừng là nghề này không chỉ để “giữ lửa”, mà thực sự mang lại thu nhập khi sản phẩm đã có những đơn hàng xuất khẩu sang Nhật Bản. Việc tiêu thụ ổn định giúp bà con thêm niềm tin vào giá trị di sản của mình.
Gia đình ông Lý Hồng Si - một trong những hộ điển hình được hỗ trợ 100 con gà H’Mông để phát triển sinh kế. Nhờ kết hợp nuôi và nhân giống với gà địa phương, mô hình này không chỉ phục vụ du khách mà còn tạo nguồn thu nhập ổn định.
Để vận hành du lịch cộng đồng, bản Sưng thành lập ba tổ: tổ du lịch, tổ ăn nghỉ và tổ văn hóa - văn nghệ. Mỗi tổ đảm nhận một phần việc, tạo ra dịch vụ có tổ chức, có tính chuyên nghiệp, đem lại nguồn thu ổn định.
Trưởng xóm Sưng, anh Lý Văn Nghĩa cho biết, mô hình du lịch cộng đồng bắt đầu từ năm 2017. Ban đầu, bản chủ yếu đón khách nước ngoài đến trải nghiệm văn hóa truyền thống. Dần dần, với sự lan tỏa từ truyền thông và các tour trekking, trải nghiệm, lượng khách trong nước tăng mạnh.
Nhiều gia đình cận nghèo tại xóm Sưng có thu nhập tốt nhờ nghề dệt thổ cẩm và bán sản phẩm cho du khách.
Xóm Sưng có 78 hộ, trong đó có tới 17 hộ nghèo và 36 hộ cận nghèo. Thông qua chương trình giảm nghèo, có 21 hộ được hỗ trợ giống gà H’Mông để phát triển kinh tế. Các hộ nghèo không trực tiếp làm du lịch vẫn tham gia bằng việc cung cấp rau củ, gia cầm, thảo dược, sản phẩm thủ công… phục vụ các cơ sở lưu trú. Nhờ vậy, sinh kế từ du lịch lan tỏa rộng, không chỉ tập trung ở vài hộ có điều kiện.
Điển hình như các hộ Hồ Triệu Vân, Triệu Văn Thanh, Lý Văn Thảo - những gia đình cận nghèo trước đây, nay có thu nhập tốt nhờ nghề dệt thổ cẩm và bán sản phẩm cho du khách. Không chỉ bán tại chỗ, sản phẩm của họ còn được giới thiệu thông qua mạng xã hội, các hội chợ văn hóa để mở rộng đầu ra.
Du lịch cộng đồng - động lực giảm nghèo bền vững
Du lịch cộng đồng xóm Sưng đang tạo nguồn thu chủ yếu từ ba mảng: dịch vụ lưu trú, ẩm thực, sản phẩm văn hóa - thủ công. Cách làm du lịch của người Dao Tiền là gắn liền với cuộc sống hằng ngày, không “làm màu” hay sân khấu hóa. Du khách đến đây có thể trải nghiệm ngủ nhà sàn, ăn cơm bản, tắm lá thuốc, xem trình diễn văn nghệ, đi trải nghiệm rừng chè cổ, tìm hiểu về nghề dệt và làm giấy dó...
Xóm Sưng thu hút ngày càng nhiều du khách nước ngoài tới trải nghiệm và khám phá.
Một số hộ tận dụng tốt cơ hội, thu nhập tăng đến 80% so với trước đây. Điều đáng nói, dù phát triển kinh tế, cộng đồng ở bản Sưng vẫn giữ vững nếp văn hóa truyền thống, không chạy theo thương mại hóa. Phong tục, tiếng nói, trang phục truyền thống đều được duy trì; lớp trẻ vẫn được dạy nghề vẽ sáp ong, người già vẫn giữ nghề làm giấy dó hay bốc thuốc nam.
Mô hình hỗ trợ con giống, phát triển kinh tế đi kèm du lịch cũng mang hiệu quả rõ rệt. Các hộ được hỗ trợ gà H’Mông đều có thu nhập tăng, góp phần giảm số hộ nghèo trong bản. Những hộ chưa thoát nghèo vẫn có cơ hội tham gia gián tiếp vào chuỗi giá trị du lịch, từ đó giảm dần phụ thuộc vào canh tác nông nghiệp đơn thuần.
Bản Sưng hấp dẫn bởi sự nguyên sơ và chân thật. Nhiều du khách chia sẻ rằng, họ tìm đến Cao Sơn không chỉ vì cảnh đẹp hay khí hậu trong lành, mà vì sự mộc mạc của người Dao Tiền. Mỗi nụ cười, mỗi món ăn, mỗi bộ váy áo thổ cẩm đều chứa đựng câu chuyện của núi rừng và của chính những con người nơi đây.
Phát triển du lịch gắn với bảo tồn văn hóa là chủ trương đúng đắn mà Phú Thọ đã định hướng từ đầu. Cao Sơn chọn con đường bền vững, lấy chính tài nguyên bản địa làm lợi thế cạnh tranh. Quần thể chè San Tuyết cổ thụ, những nếp nhà sàn rêu phong, tiếng khung dệt vang lên mỗi sớm, hương giấy dó phơi ngoài sân… tất cả tạo nên nét riêng không nơi nào có.
Cách làm du lịch của người Dao Tiền là gắn liền với cuộc sống hằng ngày, không “làm màu” hay sân khấu hóa.
Thành công bước đầu cho thấy, du lịch cộng đồng là hướng đi đúng đối với Cao Sơn. Tuy nhiên, để giữ vững và phát triển, cần có thêm những chính sách đồng bộ như: đào tạo kỹ năng làm du lịch, hỗ trợ quảng bá, đầu tư hạ tầng đi lại, mở rộng liên kết tour tuyến.
Trong bối cảnh du lịch xanh, du lịch trải nghiệm đang lên ngôi, Cao Sơn có nhiều tiềm năng để bứt phá. Nếu được đầu tư đúng hướng, bản Sưng có thể trở thành một trong những mô hình mẫu của du lịch cộng đồng miền núi phía Bắc - nơi người dân làm chủ, văn hóa được gìn giữ, sinh kế được cải thiện và thiên nhiên được bảo tồn.
