Tin Khu Vực 
Trên vùng đất xóm Xèo, xã Cao Sơn (tỉnh Phú Thọ), câu chuyện khởi nghiệp của cô gái trẻ người Mường - Xa Thị Nga, sinh năm 1990, đang truyền cảm hứng mạnh mẽ về hành trình tạo sinh kế bền vững từ chính những vật liệu bản địa tưởng như nhỏ bé: xơ mướp.
Với khát vọng giúp đồng bào dân tộc thiểu số vươn lên, Nga đã mạnh dạn thành lập Tổ hợp tác xơ mướp Chapi vào tháng 7/2024, quy tụ 8 thành viên chủ yếu là hộ cận nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số.
Các sản phẩm thủ công mỹ nghệ độc đáo, thân thiện với môi trường khởi nguồn từ ý tưởng của cô gái trẻ người Mường - Xa Thị Nga.
Từ những quả mướp già thường bị bỏ đi do không kịp thu hoạch, Nga nghiên cứu, sáng tạo để biến chúng thành các sản phẩm gia dụng, thủ công mỹ nghệ độc đáo, thân thiện với môi trường. Mô hình nhỏ bé nhưng chứa đựng tinh thần mạnh mẽ của người phụ nữ vùng cao - dám nghĩ, dám làm và dám thay đổi để tạo việc làm tại chỗ cho cộng đồng.
Khát vọng khởi nghiệp từ nỗi trăn trở của người phụ nữ vùng cao
Sinh ra trong gia đình thuần nông, Nga thấu hiểu sự vất vả của phụ nữ dân tộc bản địa: quanh năm lên rừng hái măng, kiếm củi, làm nương rẫy… Cuộc sống bấp bênh phụ thuộc nhiều vào tự nhiên. “Tôi luôn nghĩ, làm sao để chị em có việc làm mà không phải lên rừng, có thu nhập ổn định ngay tại nhà…”, chị Nga chia sẻ.
Tổ hợp tác xơ mướp Chapi được thành lập năm 2024, quy tụ 8 thành viên chủ yếu là hộ cận nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số.
Cơ duyên đến từ chính cây mướp – loại cây bản địa đã gắn bó lâu đời với đồng bào nơi đây. Mướp có nhiều ưu điểm: dễ trồng, không bị sâu hay chuột phá, không đòi hỏi chăm sóc nhiều. Tuy nhiên, hơn 70% mướp già thường bị bỏ phí mỗi năm chỉ vì bà con không kịp thu hoạch quả non để bán.
Nga nhận ra: xơ mướp không chỉ là nguyên liệu làm đồ chà rửa mà hoàn toàn có thể trở thành sản phẩm thủ công mỹ nghệ, sản phẩm xanh cho thị trường hiện đại – nơi xu hướng tiêu dùng bền vững đang lên ngôi. Nghĩ là làm, Nga vay thêm vốn của Hội Phụ nữ xã, tự học cách làm xơ mướp theo phương pháp truyền thống: ngâm với vôi, giặt ở suối, phơi, xử lý từng công đoạn tỉ mỉ trước khi sáng tạo các thiết kế.
Ngày 10/7/2024, Tổ hợp tác xơ mướp Chapi chính thức ra đời với 8 thành viên, tất cả đều là phụ nữ dân tộc thiểu số, hoàn cảnh khó khăn. Ngoài các hộ liên kết, tổ còn tạo việc làm thời vụ cho nhiều bà con trong vùng khi đến mùa thu hoạch, với mức thu nhập 250.000 đồng/ngày – khoản tiền không nhỏ đối với vùng cao.
Chị Lường Thị Ban, sinh năm 1988, xóm Nà Chiếu, là hộ cận nghèo, tham gia tổ hợp tác từ tháng 7/2024. Chị chia sẻ: “Sau khi tham gia cùng tổ hợp tác, gia đình tôi có thêm thu nhập; công việc lại gần nhà, tôi có thời gian chăm sóc con và còn tranh thủ làm thêm được nương rẫy”.
Tận dụng lợi thế bản địa, sản phẩm thủ công bước ra thị trường
Từ vài chục quả mướp đầu tiên, tổ hợp tác nay đã trồng 1 ha mướp và liên kết thêm 1 ha với bà con, đảm bảo nguồn nguyên liệu ổn định. Nhiều đối tác đặt vấn đề mua nguyên liệu thô, nhưng Nga chủ động từ chối: “Vùng trồng còn nhỏ, nếu bán thô dễ bị ép giá hoặc bấp bênh đầu ra. Phải làm ra sản phẩm hoàn chỉnh để giữ giá trị cho bà con”, chị chia sẻ.
Các sản phẩm từ xơ mướp từng bước ra thị trường nhờ thương mại điện tử.
Hiện, tổ hợp tác đã hình thành 4 nhóm sản phẩm chính: đồ gia dụng nhà bếp: miếng rửa bát, miếng cọ nồi…; đồ gia dụng nhà tắm: bông tắm, miếng massage, miếng tẩy tế bào chết...; sản phẩm thủ công mỹ nghệ: túi xách, mũ, hoa lưu niệm, đồ trang trí…; Tranh nghệ thuật, tranh chân dung, phong cảnh...
Các sản phẩm đều làm thủ công, đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo. Đặc biệt, nhiều mẫu túi, mũ hoặc tranh, tạo dấu ấn văn hóa dân tộc và nâng giá trị sản phẩm.
Dù mới ra đời chưa lâu, Tổ hợp tác xơ mướp Chapi đã mạnh dạn tham gia các hội chợ tại Hà Nội, bước đầu tiếp cận khách hàng đô thị. Sự khác biệt về nguyên liệu tự nhiên, tính thân thiện với môi trường và câu chuyện nhân văn phía sau mô hình giúp sản phẩm nhận được sự quan tâm tích cực.
Năm 2024, 2025 đánh dấu thành công vượt mong đợi của chị Xa Thị Nga khi mô hình liên tục được vinh danh: đạt giải bạc cuộc thi “Thách thức sáng kiến kinh doanh” do Aideet Action tổ chức; đạt giải ba cuộc thi “Sáng kiến kinh doanh” của tổ chức CARE; vượt qua 220 dự án đển lọt vào chúng kết cuộc thi “ Khởi nghiệp xanh” do Hội Doanh nghiệp hàng Việt Nam chất lượng cao phối hợp với trung tâm BSA tổ chức... Mới đây nhất, tháng 10/ 2025, tổ hợp tác vinh dự là 1 trong 5 mô hình kinh doanh siêu nhỏ do nữ làm chủ, nhận hỗ trợ 100 triệu đồng của tổ chức Aideet Action trao cho hai tỉnh Lào Cai và Phú Thọ.
Ngoài ra, chị còn được hỗ trợ 80 triệu đồng để mua máy may, bàn là và xây dựng website quảng bá sản phẩm - nền tảng quan trọng để tiến tới thương mại điện tử từ nguồn vốn phi Chính phủ. Những giải thưởng không chỉ khẳng định tính khả thi và sự sáng tạo của mô hình mà còn giúp tổ hợp tác có thêm niềm tin, động lực mở rộng sản xuất.
Xơ mướp Chapi - hướng đi xanh trong phát triển kinh tế địa phương
Tổ hợp tác xơ mướp Chapi không chỉ tạo việc làm cho bà con vùng dân tộc thiểu số mà còn góp phần giảm rác thải nông nghiệp, tận dụng tối đa nguồn lực sẵn có. Trong bối cảnh toàn cầu hướng đến kinh tế xanh và tiêu dùng bền vững, sản phẩm từ xơ mướp có nhiều lợi thế: hoàn toàn tự nhiên, phân hủy sinh học; không sử sử dụng hóa chất; đồng thời, mang đậm dấu ấn văn hóa thông qua kết hợp thổ cẩm; phù hợp xu hướng quà tặng sinh thái, du lịch miền núi.
Nhờ liên kết thêm 1 ha với bà con địa phương, Tổ hợp tác xơ mướp Chapi luôn có nguồn nguyên liệu ổn định
Chia sẻ về kế hoạch tương lai, chị Xa Thị Nga kỳ vọng năm 2026 sẽ mở rộng thêm vùng nguyên liệu để tạo việc làm cho nhiều hộ nghèo, cận nghèo hơn. Chị cho biết: “Song song, sẽ hoàn thiện quy trình sản xuất theo hướng kết hợp giữa thủ công và bán công nghiệp. Những sản phẩm đòi hỏi độ tinh xảo cao, tôi vẫn sẽ làm thủ công kết hợp họa tiết thổ cẩm. Bên cạnh đó, tổ hợp tác hướng đến xây dựng bộ nhận diện thương hiệu Chapi; phát triển kênh bán hàng online, website thương mại; tham gia nhiều hơn các hội chợ OCOP, hội chợ nông sản; kết nối với hợp tác xã, doanh nghiệp để mở rộng đầu ra”.
Việc thổi hồn văn hóa bản địa vào sản phẩm, đặc biệt qua họa tiết thổ cẩm được xem là hướng đi dài hạn, tạo lợi thế cạnh tranh cho sản phẩm của vùng cao Phú Thọ. Mô hình Tổ hợp tác xơ mướp Chapi cho thấy, chỉ cần một ý tưởng phù hợp với lợi thế bản địa, cộng với sự kiên trì và tinh thần sẻ chia, người dân vùng cao hoàn toàn có thể tạo ra giá trị kinh tế bền vững.
Mô hình Tổ hợp tác xơ mướp Chapi đã trao cơ hội việc làm ổn định cho phụ nữ dân tộc thiểu số; tận dụng hiệu quả tài nguyên địa phương, hạn chế lãng phí; tạo ra sản phẩm xanh - sạch - độc đáo cho thị trường... Hành trình ấy có thể còn nhiều thử thách, nhưng với khát vọng của người phụ nữ trẻ và sự đồng lòng của cộng đồng, xơ mướp Chapi hứa hẹn sẽ tiếp tục viết nên câu chuyện đẹp về phát triển bền vững tại vùng cao Phú Thọ.
