Đóng góp vào GDP của khu vực kinh tế tập thể, hợp tác xã giảm

Thu nhập người lao động trong HTX chỉ bằng 50% so với doanh nghiệp

Theo Liên minh HTX Việt Nam, sau 10 năm thực hiện Luật HTX năm 2012, khu vực KTTT, HTX đã có chuyển biến tích cực. Doanh thu, lợi nhuận của HTX tăng dần qua các năm. Năm 2020, doanh thu bình quân đạt 4,3 tỷ đồng/HTX, lợi nhuận bình quân đạt 314 triệu đồng/HTX, tương ứng tăng 61% và 88% so với năm 2013.

Những năm gần đây, thu nhập bình quân của lao động thường xuyên trong HTX tăng và ngày càng thu hẹp khoảng cách so với thu nhập bình quân của lao động khu vực doanh nghiệp, từ mức 44,6 triệu đồng/người/năm, bằng 44,8% mức thu nhập của lao động trong khu vực doanh nghiệp năm 2017 đã tăng lên 53 triệu đồng/năm và đạt 47,3% tương ứng năm 2019.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, quá trình thực hiện Luật HTX năm 2012 trong 10 năm qua đã cho thấy không ít các hạn chế, bất cập. Đáng chú ý, đóng góp vào GDP của khu vực KTTT, HTX giảm dần qua các năm. Cụ thể là từ 4,03% năm 2013 xuống còn 3,62% năm 2021. Số lượng thành viên cũng giảm tương ứng từ 8 triệu thành viên xuống còn 5 triệu thành viên. Thu nhập của người lao động trong HTX tuy đã tăng nhưng chỉ bằng 50% so với doanh nghiệp.

TS Nguyễn Ngọc Bảo – Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam- đánh giá, tốc độ tăng trưởng của khu vực KTTT còn thấp so với các khu vực kinh tế khác; tỷ lệ đóng góp vào GDP chưa đáp ứng yêu cầu. Phần lớn tổ chức KTTT, HTX có quy mô nhỏ, phát triển không đồng đều giữa các vùng, miền, giữa khu vực nông nghiệp và phi nông nghiệp. Luật HTX 2012 hiện hành đang phù hợp hơn với các HTX quy mô nhỏ chứ chưa phù hợp với với các HTX, Liên hiệp HTX có quy mô lớn. “Liên Hiệp HTX SaiGon Coop đang có nhu cầu huy động vốn bằng công cụ thị trường, huy động trái phiếu nhưng trong Luật HTX chưa có quy định về vấn đề này. Chính vì vậy cần bổ sung các quy định để giúp HTX thực sự là một tổ chức kinh tế có chức năng giao dịch trên thị trường”, ông Nguyễn Ngọc Bảo dẫn chứng.

Theo ông Trần Duy Đông - Thứ trưởng Bộ Kế hoạch Đầu tư, những tồn tại trên là do chính sách quản lý KTTT, HTX còn dàn trải, cồng kềnh. Các quy định còn chồng chéo lạc hậu, gây mâu thuẫn, cản trở sự phát triển của HTX. Sau khi Luật HTX năm 2012 ban hành, đã có nhiều văn bản quy phạm pháp luật quan trọng được sửa đổi, bổ sung như: Bộ luật Dân sự năm 2015, Luật Đất đai năm 2013, Luật Chuyển giao công nghệ, Luật Doanh nghiệp, Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa,... Điều này gây khó khăn cho HTX trong việc áp dụng trong thực tiễn.

Chính sách hỗ trợ của Nhà nước cho khu vực KTTT, HTX phân tán, thiếu nguồn lực, chưa phù hợp, chưa đáp ứng được nhu cầu của HTX.

Hiện, đối tượng Liên đoàn HTX tồn tại phổ biến trên thế giới nhưng chưa được quy định trong Luật HTX nên chưa phù hợp với xu hướng phát triển của phong trào HTX trên thế giới. Trên thế giới, quy định về kiểm toán HTX có từ lâu đời, thậm chí xuất hiện trước cả kiểm toán doanh nghiệp, phổ biến trong luật ở các nước. Kiểm toán là công cụ rất quan trọng để bảo đảm tính minh bạch, nâng cao hiệu quả quản lý, điều hành, tăng cường khả năng huy động vốn cho các HTX, giúp cho việc hỗ trợ và quản lý của Nhà nước hiệu quả. Tuy nhiên, trong Luật HTX năm, 2012 lại chưa có quy định về kiểm toán, chưa tạo sự minh bạch trong phát triển HTX.

Hoàn thiện chính sách, tạo động lực cho KTTT, HTX

Làm thế nào để cải thiện hiệu suất của các mô hình HTX, tiến tới phát triển sản xuất kinh doanh bền vững, hiệu quả? Theo ông Weert Börner - Phó Đại sứ Cộng hòa Liên bang Đức, HTX ở Việt Nam góp phần giảm nghèo, phát triển kinh tế. Tuy nhiên 60% HTX ở Việt Nam còn ở quy mô vừa, nhỏ; điều kiện tiếp cận các nguồn lực còn khó khăn. Chính vì vậy, cần tạo nền tảng, nâng cao khả năng, trách nhiệm của HTX trên nền tảng chính sách pháp luật hoàn chính.

Cộng hòa Liên bang Đức đã có khuôn khổ pháp lý, chính sách hỗ trợ cho HTX phát triển. Việt Nam cũng đã có Luật HTX 2012 nhưng hiện cần xem xét lại những điều gì phù hợp thì giữ lại, còn chưa phù hợp thì sửa đổi để hoàn thiện. Bên cạnh đó, cần tái cơ cấu lại HTX. Chẳng hạn như trong lĩnh vực nông nghiệp, các HTX có thể tiếp cận công nghệ chế biến, nâng cao năng lực sản xuất để thích ứng thị trường. Mặt khác, cần tiếp cận và hỗ trợ ngay từ các HTX cơ sở để đưa các HTX này trở thành nòng cốt để xây dựng KTTT phát triển toàn diện.

Theo các chuyên gia, HTX muốn phát triển thì Chính phủ các nước khi ban hành Luật HTX luôn tạo mọi điều kiện về khuôn khổ pháp lý, nguồn lực cho HTX phát triển. Chính vì vậy, nếu sửa đổi Luật HTX một cách phù hợp dựa trên bản chất của mô hình KTTT và phù hợp với định hướng phát triển của thị trường thì chắc chắn HTX sẽ ngày càng phát triển và thu hẹp khoảng cách với khu vực doanh nghiệp.