Đổi thay nơi vùng đất “gian lao mà anh dũng”

Cửa ngõ phía Đông thành khu đô thị sáng tạo

Theo tài liệu của Đảng bộ TP. Hồ Chí Minh, vùng đất cửa ngõ phía Đông Sài Gòn xưa vốn thuộc tổng An Thủy, huyện Ngãi An, tỉnh Biên Hòa. Đến thời Pháp thuộc, huyện Ngãi An chuyển sang thuộc tỉnh Gia Định, và đến năm 1955 được đổi tên thành huyện Thủ Đức.

Hạ tầng khu Đông ngày càng đồng bộ

Đây vốn là địa bàn rộng lớn, chạy dọc triền Đông sông Sài Gòn và có vị thế trọng yếu nên được chọn là căn cứ cách mạng - vùng đệm để giải phóng quân tiến về Sài Gòn. Đặc biệt, trong chiến tranh, các điểm cầu Rạch Chiếc, cầu Sài Gòn, Cát Lái, Thủ Thiêm, Thủ Đức… của khu vực này vốn là địa bàn giao tranh ác liệt giữa quân đội Việt Nam Cộng Hòa đang cố tử thủ, ngăn bước quân giải phóng tiến vào Dinh Độc lập.

Trải qua gần hai mươi năm chiến tranh, khu vực này trở thành huyện kém phát triển của TP. Hồ Chí Minh, với kinh tế nghèo nàn, lạc hậu. Bước vào thời kỳ đổi mới, Đảng bộ và chính quyền TP. Hồ Chí Minh đã có tầm nhìn chiến lược, xây dựng và mở rộng đô thị sang vùng đất rộng lớn, nhiều tiềm năng này. Cú đột phá đầu tiên cho vùng đất phía Đông vào năm 1997, Thủ tướng Chính phủ đã đồng ý với đề xuất tách huyện Thủ Đức thành 3 quận: Thủ Đức, quận 2 và quận 9.

Theo đánh giá của các chuyên gia quy hoạch, đây là một chủ trương đúng đắn và là nền tảng cho sự phát triển chung của thành phố về hướng Đông, phù hợp với mô hình gắn kết để cùng nhau phát triển trong liên kết vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Những năm sau đó, khu Đông đã mọc lên hàng loạt công trình chiến lược nối đôi bờ sông Sài Gòn như: Cầu Thủ Thiêm 2, quy mô 6 làn xe được thiết kế kiểu dây văng. Công trình này dự kiến hoàn thành cuối năm nay; tuyến Metro số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) dài gần 20 km, đi qua địa bàn quận 1, quận Bình Thạnh, quận 2, 9, quận Thủ Đức và một phần tỉnh Bình Dương. Hiện dự án đạt 75% tổng khối lượng công việc và dự kiến đưa vào khai thác cuối năm 2021; Bến xe Miền Đông mới (quận 9) là một quần thể phức hợp, bao gồm khu vực bến xe chính kết hợp nhiều dịch vụ tiện ích: Tuyến Metro số 1, bãi đậu xe cao tầng, khu vực sửa chữa, trạm tiếp nhiên liệu, khu trung chuyển, khu thương mại dịch vụ... với tổng diện tích trên 16 ha (rộng gần gấp 3 bến xe hiện hữu); Khu công nghệ cao TP. Hồ Chí Minh (quận 9) - là một trong ba khu công nghệ cao quốc gia do Chính phủ thành lập. Khu công nghệ cao quản lý 80 dự án với hơn 40.000 lao động…

Bệ phóng cho kinh tế thành phố

Không dừng lại ở đó, TP. Hồ Chí Minh đã xây dựng Đề án khu đô thị sáng tạo tương tác cao phía Đông (tức thành phố phía Đông) gồm 3 quận (quận 2, 9 và quận Thủ Đức), có diện tích 211 km2 và dân số khoảng 1,1 triệu người. Bí thư Thành ủy TP. Hồ Chí Minh Nguyễn Thiện Nhân nhận định, động lực kinh tế của thành phố 10 năm tới chính là khu đô thị sáng tạo phía Đông. Đây là trung tâm lớn nhất về công nghệ cao, đào tạo nhân lực trình độ đại học với 15 trường đại học, hàng trăm ngàn sinh viên, khi được thành lập, dự báo sẽ đóng góp khoảng 30% GDP của TP. Hồ Chí Minh.

Để hiện thực hóa, giữa năm 2020, UBND TP. Hồ Chí Minh đã kiến nghị Thủ tướng cho phép xây dựng đề án thành lập TP. Thủ Đức trực thuộc TP. Hồ Chí Minh, nhằm hình thành và phát triển khu đô thị phía Đông. Và mới đây, Văn phòng Chính phủ đã có văn bản thông báo kết luận của Phó Thủ tướng Thường trực Trương Hòa Bình về việc đồng ý thực hiện chủ trương thành lập TP. Thủ Đức thuộc TP. Hồ Chí Minh trên cơ sở sắp xếp quận 2, quận 9 và quận Thủ Đức theo Đề án sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã giai đoạn 2019 - 2021. Tuy nhiên, để thu hút đầu tư vào TP. Thủ Đức, Phó Thủ tướng Trương Hòa Bình lưu ý TP. Hồ Chí Minh cần làm rõ các điểm nhấn, điểm khác biệt so với thành phố khác trong nước cũng như các trung tâm tài chính, công nghệ trong khu vực châu Á.

Theo đánh giá của TS.KTS Ngô Viết Nam Sơn, nếu như khu trung tâm hiện hữu quận 1 và quận 3 có giá trị lâu đời hàng mấy trăm năm thì bây giờ khu đô thị mới phía Đông đại diện cho bản sắc của TP. Hồ Chí Minh trong thế kỷ 21. Nó không chỉ là trung tâm phức hợp nhiều vấn đề về kinh tế, văn hóa, xã hội đối với thành phố hiện nay mà còn góp phần giải quyết nhiều vấn đề khác về văn hóa, xã hội, đặc biệt là vấn đề giao thông.

Còn theo các chuyên gia quy hoạch kiến trúc, khu đô thị sáng tạo tương tác cao phía Đông sẽ hình thành một hệ sinh thái nghiên cứu, đổi mới sáng tạo, ứng dụng khoa học và đào tạo nhân lực chuẩn quốc tế. Đây được xem là động lực giúp TP. Hồ Chí Minh phát triển mọi mặt, vươn lên ngang tầm với các đô thị hàng đầu của khu vực và châu lục.

Dưới góc độ nhà đầu tư, ông Nakagawa Motohisa - Trưởng ban Pháp luật - Lao động (Hiệp hội Doanh nghiệp Nhật Bản tại TP. Hồ Chí Minh) - nhìn nhận: Doanh nghiệp Nhật rất kỳ vọng vào sự hình thành của khu đô thị sáng tạo phía Đông trong tương lai. Khi đó ngành công nghiệp phụ trợ sẽ phát triển, nâng tỷ lệ cung ứng nội địa lên cao, hỗ trợ phát triển công nghiệp lắp ráp.