Cách trung tâm tỉnh Lào Cai 80 km, xã Bản Liền nổi tiếng với những gốc chè có tuổi đời hàng trăm năm, mọc cheo leo trên sườn núi dốc, thường xuyên được bao phủ bởi làn sương trắng xóa như tuyết. Có lẽ vì vậy, nơi đây còn được gọi là 'xứ sở chè tuyết'.
Cũng như nhiều địa phương khác, chè Bản Liền được người dân thu hái, mang về uống tươi, sao khô bán ra thị trường. Để đáp ứng nhu cầu ngày càng khắt khe hơn của người tiêu dùng, những người con của Bản Liền đã ấp ủ ý tưởng cho ra đời những sản phẩm độc đáo, mới lạ hơn từ sản vật địa phương.
Theo ông Trịnh Quang Hưng, Phó Chủ tịch UBND xã Bản Liền, chè ở Bản Liền được nước, mầu xanh đẹp, vị ngọt hậu và hương thơm tự nhiên, được người tiêu dùng ưa chuộng. Chè Shan tuyết nơi đây được công nhận là sản phẩm OCOP 5 sao đầu tiên ở Lào Cai (năm 2019). Để nâng cao hiệu quả kinh tế từ cây chè, thời gian qua, xã Bản Liền đã phối hợp Hợp tác xã chè hữu cơ Bản Liền cải tạo, nâng cao chất lượng cây chè, xúc tiến xây dựng sản phẩm chè Shan tuyết hữu cơ, vận động nhân dân áp dụng khoa học - kỹ thuật sản xuất theo đúng quy trình, tiêu chuẩn.
Gia đình chị Vàng Thị Cân, dân tộc Tày, thành viên Hợp tác xã chè hữu cơ xã Bản Liền cho biết: Là thành viên cho nên chị trồng chè theo hướng dẫn của hợp tác xã đúng tiêu chuẩn, kỹ thuật chè hữu cơ, chè sạch, không sử dụng hóa chất. Gia đình chị Cân vừa thu hoạch vụ xuân được hơn hai tạ búp tươi bán cho hợp tác xã và thu mua thêm làm chè búp khô, chè ống lam phục vụ khách du lịch đến nghỉ tại homestay của gia đình và bán hàng online. “Tôi và mọi người trong thôn hái ra bao nhiêu thì Hợp tác xã chè hữu cơ Bản Liền thu mua hết và giữ đúng cam kết giá cao, ổn định suốt 5 năm qua”.
Lá chè tươi sau khi thu hái sẽ được mang về nhà để chế biến ngay.
Chè tươi sẽ được sao khô ngay sau khi thu hái về. Sao chè là công đoạn quan trọng trong việc quyết định màu sắc, mùi vị của trà sau khi khô. Sao khô chè cần phải điều chỉnh nhiệt độ và thời gian phù hợp. Đồng thời, phải sàng lại để loại bỏ vụn cám để trà đạt chất lượng về hình dáng lẫn hương vị. Thời gian sao chè tầm 20 phút cho một mẻ chè 1,2kg đến 1,5kg. Khi thực hiện sao chè phải đảm bảo đồng đều và triệt để. Mục đích của việc sao chè để giữ được màu nước trà xanh tươi. Vị ngọt sâu và hương thơm đặc trưng cũng được bảo toàn tốt nhất có thể.
Chè sau khi đã được sao khô, sẽ được cho vào ống tre, nứa và đưa vào hơ bên bếp lửa. Quan trọng nhất quyết định hương vị chè ống lam chính là công đoạn chọn ống tre. Chè ống lam hiểu đơn giản là sản phẩm chè được bảo quản trong ống cây tre, nứa, vầu tươi; vừa giúp chè không bị hỏng, còn làm cho vị trà được nâng tầm khi có chất nhựa từ cây nứa tươi tiết ra qua các công đoạn chế biến.
Chàng trai dân tộc Tày Vàng A Bình (sinh năm 1994) là một trong những người đi tiên phong “khoác áo mới” cho những búp chè Shan Tuyết của quê hương. Giới thiệu về những ống trà lam gác bếp - sản phẩm được triển khai ngay trong mùa dịch COVID-19, Vàng A Bình cho biết, anh đã nghiên cứu, học hỏi cách làm trà từ nhiều địa phương khác nhau, từ đó cải tiến, áp dụng cho phù hợp với sản phẩm địa phương, để làm ra những ống trà chắt chiu được trọn vẹn hương vị của chè, của núi, của rừng và công sức của những người dân Bản Liền.
Khâu quan trọng nhất quyết định hương vị trà lam là quá trình sấy chè qua lửa vừa cầu kỳ vừa đậm chất riêng của người vùng cao.
Nếu như những thương hiệu trà lam ống tre khác chỉ qua công đoạn hơ lửa và bán ra thị trường, thì Vàng A Bình đã nghiên cứu và thử nghiệm trà lam của mình theo một cách cầu kỳ và dày công hơn.
Chè sẽ được nén chặt vào ống tre sau đó sẽ được nướng khô trên bếp củi.
Những ống trà được gác trên bếp củi 5 tháng, để trà khô hẳn và quyện vị khói bếp. Đây là điểm độc đáo, khác biệt nhất của trà ống lam Bản Liền.
Được biết, vụ chè ở Bản Liền bắt đầu vào tháng 3 (vụ Xuân) và sẽ kết thúc vào tháng 10 là muộn nhất. Vụ Xuân tháng 3 và vụ hè tháng 8 là 2 thời điểm cho sản lượng nhiều nhất trong năm do thuận lợi về mặt thời tiết. Vụ Hè tháng 8 là vụ cho chất lượng chè ngon nhất bởi thời tiết thuận hòa. Thông thường giá chè vụ Hè sẽ cao hơn vụ xuân vài giá.
Khi thưởng thức tách trà ống lam có màu vàng sóng sánh như màu mật ong ấy, có thể cảm nhận được vị ngọt đậm đà của trà Shan Tuyết vùng cao, thoảng hương thơm của núi rừng quyện trong ống tre và đặc biệt là vị khói bếp đặc trưng, ấm áp, thơm nồng, không lẫn với trà của bất cứ nơi nào khác.
Chè được hái và có HTX chè Bản Liền thu mua với giá thấp nhất là 15.000đ/kg tươi, cao điểm nhất là 70.000đ/kg tươi. Trước đây khi du lịch chưa có, bà con hái chè về bán gần hết cho HTX chè Bản Liền (thuộc Công ty chè Bắc Hà), chỉ giữ lại rất ít để chế biến nhà uống và bán chợ phiên với giá 100 - 120.000đ/kg. Hiện nay, nhờ dự án du lịch cộng đồng, khách du lịch mua nhiều hơn, giá chè đã tăng lên 200 - 250.000đ/kg tùy chất lượng chè.
