Đầu tư khoa học và công nghệ trong phòng, chống dịch bệnh: Cần cơ chế đột phá, vượt trội

Phát hiện kịp thời, quản lý và kiểm soát bệnh, dịch

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN), kết quả các đề tài KH&CN nghiên cứu trong thời gian qua đã góp phần quan trọng trong việc phát hiện, điều trị các dịch bệnh nguy hiểm bùng phát như: Cúm A (H7N9, H5N1), sốt xuất huyết, tay- chân- miệng, Rubella, sởi, viêm màng não do vi rút, viêm màng não do mô cầu, ho gà...

Việt Nam nghiên cứu làm chủ công nghệ và sản xuất các vắc xin phòng chống dịch bệnh nguy hiểm, bảo đảm an toàn sức khỏe cộng đồng

Bên cạnh đó, công nghệ sinh học phân tử được nghiên cứu ứng dụng xây dựng các quy trình giúp chẩn đoán nhanh, chính xác tác nhân gây bệnh dịch nguy hiểm như vi khuẩn, virus, nấm (Cúm A/H5N1, cúm A/H1N1, tay chân miệng, viêm não mô cầu...), các bệnh không lây nhiễm như đái tháo đường, tim mạch, luput ban đỏ...

Đồng thời, nghiên cứu úng dụng công nghệ nghiên cứu, sản xuất thành công nhiều loại test, kít để chẩn đoán các gen kháng thuốc, các bệnh lây truyền như: Sởi, sốt xuất huyết, ký sinh trùng. Việc ứng dụng các công nghệ tiên tiến (công nghệ điện tử, công nghệ sinh học, công nghệ gen... ) góp phần phát hiện kịp thời, quản lý và kiểm soát bệnh, dịch.

Đáng chú ý, chương trình nghiên cứu sản xuất vắc xin đã đảm bảo cung ứng cho Chương trình tiêm chủng mở rộng 11/12 loại vắc xin, xuất khẩu 4 vắc xin sang 10 nước. Tháng 3/2017, Bộ Y tế đã cấp phép lưu hành vắc xin phối hợp Sởi - Rubella, đưa Việt Nam trở thành 1 trong 4 nước châu Á có thể tự sản xuất vắc xin phối hợp Sởi - Rubella sau Trung Quốc, Nhật Bản và Ấn Độ.

Đặc biệt, từ khi dịch Covid-19 bùng phát, một số doanh nghiệp tư nhân đã đầu tư nghiên cứu và chuyển giao công nghệ sản xuất vắc xin Covid-19 bằng các công nghệ khác nhau như Công ty Nanogen, Công ty VinBioCare. Hiện có 4 cơ sở nghiên cứu vắc xin phòng Covid-19 và 1 cơ sở nhận chuyển giao công nghệ sản xuất vắc xin Covid-19 từ nước ngoài.

Trong đó, có 2 vắc xin đang thử nghiệm lâm sàng là vắc xin Nanocovax do Công ty Nanogen sản xuất đang được thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 3 với gần 14.000 người đã được tiêm từ 1 đến 2 mũi, công suất khoảng 30 triệu liều/năm có thể nâng công suất lên 100 triệu liều/năm; vắc xin Covivac do Viện Vắc xin và Sinh phẩm y tế đang được thử nghiệm giai đoạn 1, quy mô sản xuất trên nền cơ sở vật chất hiện có khoảng 6 triệu liều/năm, có thể nâng công suất lên 30 triệu liều/năm.

Nhìn chung, các cơ sở nghiên cứu sản xuất vắc xin đều có bộ phận nghiên cứu phát triển vắc xin sử dụng nguồn kinh phí hỗ trợ của Nhà nước, đồng thời nhận chuyển giao công nghệ từ một số nước tiên tiến. Tuy nhiên, do điều kiện kinh phí hạn chế nên còn khá nhiều loại vắc xin sản xuất bằng công nghệ mới chưa được sản xuất tại Việt Nam, vẫn phải nhập khẩu từ nước ngoài như vắc xin phối hợp, não mô cầu, Hib cộng hợp, vắc xin ho gà vô bào…

Cần ưu tiên vốn kịp thời cho nghiên cứu

Ông Nguyễn Tuấn Anh, Phó Trưởng ban công tác đại biểu thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho biết, trong bối cảnh dịch bệnh hiện nay, một số bộ như Bộ KH&CN, Bộ Y tế, Bộ Quốc phòng, Bộ Thông tin và Truyền thông đã đẩy mạnh đầu tư ứng dụng KH&CN trong phòng, chống dịch bệnh. Kết quả là đã có nhiều nghiên cứu quan trọng về dịch tễ học, chế tạo bộ kít phát hiện Sars-Cov-2 và sản xuất vắc xin phòng Covid-19, sản xuất robot, máy thở, ứng dụng công nghệ kiểm soát dịch bệnh và hỗ trợ điều trị.

Việc đầu tư ứng dụng KH&CN trong phòng, chống dịch là hết sức cấp thiết, đáp ứng nguyện vọng của nhân dân. Tuy nhiên, cần tháo gỡ các điểm nghẽn về đầu tư sử dụng vốn nhà nước cho KH&CN thời gian qua, nhất là trong các nghiên cứu trong phòng, chống dịch bệnh và sản xuất vắc xin.

Phân tích cụ thể, ông Nguyễn Tuấn Anh cho rằng, trong giai đoạn 2016-2020 chi ngân sách cho KH&CN không đạt chỉ tiêu 2% tổng chi ngân sách nhà nước. Điều này ảnh hưởng đến vai trò vốn mồi của đầu tư công trong thu hút sự tham gia của khu vực tư nhân, không thúc đẩy hợp tác công tư trong nghiên cứu khoa học và ứng dụng KH&CN.

Bên cạnh những hạn chế trong chi ngân sách, vướng mắc lớn nhất là chưa có tiếng nói chung giữa người làm khoa học và người quản lý tài chính trong một số vấn đề, như quy định quản lý nhiệm vụ khoa học, sử dụng ngân sách còn phức tạp, nhiều nội dung mang tính hành chính, sử dụng quỹ phát triển KH&CN của doanh nghiệp đầu tư cho đổi mới công nghệ còn vướng mắc.

Cùng với đó, chuyển giao kết quả phát triển nghiên cứu từ nguồn vốn hỗ trợ của nhà nước cho doanh nghiệp còn chậm, chưa có quy định cụ thể về sử dụng ngân sách trong chi trả cho thử nghiệm lâm sàng. Một số cơ chế ưu đãi thuế khó thực hiện do chưa đồng bộ trong quy định giữa quy định thuế và KH&CN.

Nhận định cần có giải pháp căn cơ, lâu dài trong đầu tư cho KH&CN, ông Nguyễn Tuấn Anh đề nghị, Quốc hội cần bố trí ngân sách giai đoạn 2021-2025 và hằng năm xem xét tiếp tục bố trí ưu tiên vốn kịp thời cho nghiên cứu KH&CN trong phòng, chống dịch bệnh nguy hiểm mới phát sinh trên động vật và người, trước mắt là nguồn vốn cho phát triển công nghệ sản xuất vắc xin phòng, chống Covid-19. Đặc biệt, cần ưu tiên xây dựng Trung tâm nghiên cứu và sản xuất vắc xin quốc gia để phòng bệnh trong dài hạn.

Đối với Chính phủ cần chỉ đạo sớm giải quyết các vướng mắc liên quan đến cơ chế ưu đãi thuế, đầu tư ngân sách nhà nước để tập trung nguồn lực cho KH&CN. Đồng thời, nghiên cứu xây dựng các thể chế, cơ chế đột phá, vượt trội có kiểm soát về tài chính, các chính sách về thuế, cơ chế đầu tư mạo hiểm để huy động mạnh mẽ các nguồn lực xã hội đầu tư cho KH&CN nói chung và phục vụ cho phòng, chống dịch bệnh nói riêng. Ngoài ra, Bộ KH&CN rà soát, công khai kết quả các nhiệm vụ nghiên cứu liên quan đến phòng, chống dịch bệnh…