Đăng ký điện mặt trời mái nhà: Bảo vệ hộ dân và hệ thống điện quốc gia

Điện mặt trời mái nhà, bước đi chiến lược trong chuyển dịch năng lượng

Việt Nam đang trong hành trình chuyển dịch năng lượng mạnh mẽ, từ phụ thuộc chủ yếu vào nhiệt điện than, khí sang ưu tiên phát triển năng lượng tái tạo. Đây không chỉ là xu thế toàn cầu mà còn là yêu cầu cấp thiết để bảo đảm an ninh năng lượng, giảm phát thải khí nhà kính và hướng tới mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050.

Nghị quyết 55-NQ/TW năm 2020 của Bộ Chính trị đã đặt nền tảng chiến lược khi xác định ưu tiên khai thác, sử dụng hiệu quả các nguồn năng lượng tái tạo. Tiếp đó, Nghị quyết 70-NQ/TW năm 2023 tiếp tục nhấn mạnh mục tiêu bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia, khuyến khích phát triển các nguồn điện tự sản, tự tiêu, trong đó có điện mặt trời mái nhà.

Quốc hội cũng đã thông qua Luật Điện lực (sửa đổi) năm 2024, Chính phủ ban hành Nghị định 58/2025/NĐ-CP, hoàn thiện hành lang pháp lý quan trọng để thúc đẩy loại hình năng lượng này.

Điện mặt trời mái nhà đặc biệt phù hợp với điều kiện của Việt Nam - quốc gia có cường độ bức xạ mặt trời cao, nhiều khu dân cư đô thị, khu công nghiệp có diện tích mái lớn.

Ưu điểm là tận dụng diện tích sẵn có, giảm áp lực đầu tư lưới điện truyền tải, góp phần tiết kiệm chi phí điện năng cho hộ dân và doanh nghiệp, đồng thời giảm tải cho hệ thống điện vào những giờ cao điểm nắng nóng.

Theo Quy hoạch Điện VIII điều chỉnh, đến năm 2030 có thể đạt tới 14 triệu hộ gia đình tham gia, với công suất chiếm khoảng 16% cơ cấu nguồn điện quốc gia.

Rõ ràng, điện mặt trời mái nhà không chỉ là giải pháp kỹ thuật, mà còn là động lực phát triển kinh tế xanh, gắn với mục tiêu an ninh năng lượng quốc gia và bảo vệ môi trường.

Lắp đặt nhiều, đăng ký ít: Khoảng trống trong quản lý

Thực tiễn thời gian qua cho thấy một nghịch lý: Số lượng hệ thống điện mặt trời mái nhà lắp đặt ngày càng nhiều, nhưng tỷ lệ đăng ký, thông báo đến cơ quan chức năng lại rất thấp.

Theo số liệu của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), sau năm 2020 đã có khoảng 1.300 MWp điện mặt trời mái nhà được lắp đặt nhưng không bán điện cho EVN, trong đó phần lớn không hề thông báo hay đăng ký với cơ quan quản lý. Số liệu EVN thu thập chủ yếu thông qua khảo sát, dẫn đến thiếu chính xác, gây khó khăn cho việc dự báo phụ tải, cân đối cung, cầu và xây dựng quy hoạch điện lực quốc gia.

Ông Nguyễn Quốc Dũng, Trưởng ban Kinh doanh EVN, thẳng thắn nhìn nhận: “Thiếu số liệu đăng ký ảnh hưởng trực tiếp đến công tác quy hoạch. Dữ liệu chính xác về công suất, tốc độ phát triển và mức độ tham gia của điện mặt trời mái nhà là nền tảng để dự báo, cân đối cung cầu điện năng trong trung và dài hạn”.

Không chỉ vậy, tình trạng lắp đặt tràn lan nhưng không kiểm soát còn gây nguy cơ về an toàn kỹ thuật. Nhiều hộ dân tự ý lựa chọn thiết bị trôi nổi, nhà thầu thiếu kinh nghiệm, không tuân thủ tiêu chuẩn kỹ thuật, dẫn đến các sự cố chập điện, cháy nổ. Đây là nguy cơ không nhỏ, đe dọa chính sự an toàn của hộ gia đình, cộng đồng và cả hệ thống điện quốc gia.

Rõ ràng, khoảng trống trong quản lý đang khiến lợi ích của điện mặt trời mái nhà không được phát huy đầy đủ, thậm chí tiềm ẩn rủi ro cho toàn hệ thống.

Đăng ký: Yêu cầu tất yếu để vận hành an toàn và minh bạch

Nghị định 58/2025 đã quy định rõ: mọi hệ thống điện mặt trời mái nhà, dù nối lưới hay không, đều phải đăng ký với cơ quan chức năng. Đây là yêu cầu tất yếu xuất phát từ cả góc độ pháp lý, kỹ thuật và lợi ích cộng đồng.

Ông Trần Hoài Trang, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương)  cho biết, quy định trên nhằm hai mục đích cơ bản: Thực hiện đúng quy định của pháp luật trong việc phát triển loại hình nguồn điện mặt trời mái nhà (về đầu tư, xây dựng, bảo vệ môi trường, phòng cháy, chữa cháy và quy định pháp luật liên quan khác).

Bởi lẽ, điện mặt trời mái nhà liên quan trực tiếp đến đầu tư xây dựng, phòng cháy, chữa cháy, bảo vệ môi trường. Đăng ký giúp cơ quan quản lý kiểm soát chất lượng thiết bị, nhà thầu lắp đặt, hạn chế rủi ro từ hàng kém chất lượng.

Thực tế đã ghi nhận những sự cố do dây dẫn, inverter không đạt chuẩn, hệ thống nhanh chóng xuống cấp, gây chập cháy. Đăng ký chính là “tấm lưới an toàn” để phòng ngừa các sự cố này.

Bên cạnh đó, đăng ký để vận hành hệ thống điện quốc gia ổn định. Như ông Nguyễn Bá Hoài, Phó phòng Năng lượng tái tạo, Công ty Vận hành hệ thống điện và thị trường điện Quốc gia (NSMO) chia sẻ: Việc đăng ký sẽ giúp dữ liệu về điện mặt trời mái nhà đầy đủ. Đây sẽ là cơ sở để dự báo công suất phát, cân bằng hệ thống, điều chỉnh điện áp, tần số và quán tính.

“Nếu thiếu, việc điều độ sẽ bị động, đặc biệt trong các dịp phụ tải xuống thấp nhưng công suất điện mặt trời vẫn lớn, nguy cơ phát ngược lên lưới gây quá tải cục bộ hoặc thừa nguồn trên diện rộng”- ông Hoài nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, đăng ký để hỗ trợ quy hoạch và phát triển bền vững. Điều này đã được ông Lê Việt Cường, Phó Viện trưởng Viện Năng lượng Việt Nam, khẳng định: “Việc đăng ký, chia sẻ thông tin chính là sự đồng hành của các hộ tiêu thụ và doanh nghiệp trong thực thi chính sách năng lượng tái tạo. Đây là hành động hợp lý, vừa hỗ trợ chính sách, vừa bảo đảm lợi ích cộng đồng. Nhờ dữ liệu đồng bộ, công tác quy hoạch điện lực quốc gia và địa phương sẽ có cơ sở khoa học, hạn chế nguy cơ mất cân đối cung, cầu".

Như vậy, đăng ký không chỉ là thủ tục hành chính mà là nền tảng để vận hành hệ thống điện an toàn, minh bạch và hiệu quả.

Dẫu vậy, để quy định đi vào cuộc sống, cần chú trọng công tác truyền thông và hỗ trợ. Ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh đề nghị: Nhà nước và ngành điện cần ưu tiên tuyên truyền, đơn giản hóa quy trình, hỗ trợ kỹ thuật và tài chính.

Các công ty điện lực địa phương phải đóng vai trò hướng dẫn, tư vấn, đồng hành cùng hộ dân, doanh nghiệp trong việc lắp đặt và đăng ký. Khi người dân thấy rõ lợi ích, thấy quy trình đơn giản, minh bạch, họ sẽ sẵn sàng hợp tác.

Sáng 18/9, tại Trường quay tầng 10, Báo Công Thương, 655 Phạm Văn Đồng, phường Nghĩa Đô, TP. Hà Nội, Báo Công Thương đã tổ chức tọa đàm: Vì sao bắt buộc đăng ký điện mặt trời mái nhà? Tọa đàm với sự tham dự của các chuyên gia, khách mời gồm: 

- Ông Trần Hoài Trang, Phó Cục trưởng Cục Điện lực, Bộ Công Thương

- Ông Lê Việt Cường, Phó Viện trưởng Việt Năng lượng Việt Nam

- Ông Hoàng Đức Tiến, Phó Giám đốc Sở Công Thương Tuyên Quang

- Ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh

- Ông Nguyễn Quốc Dũng, Trưởng ban Kinh doanh, Tập đoàn Điện lực Việt Nam

- Ông Nguyễn Bá Hoài, Phó phòng Năng lượng tái tạo, Công ty NSMO.