 |
Cây khèn từ lâu đã là một loại nhạc cụ gắn bó với đời sống của người Mông. Khèn cũng luôn là người bạn đường chung thủy của các chàng trai Mông trên đường xuống chợ hay đi rừng, đi nương. Tiếng khèn không chỉ là sợi dây nối giữa thế giới thần linh với con người, người đang sống với tổ tiên dòng họ, mà còn là tiếng lòng, khúc tâm tình của các chàng trai, cô gái gửi tới người thương; tiếng khèn giúp họ kết đôi, xây dựng gia đình hạnh phúc.
 |
| Khèn vừa là nhạc cụ, vừa là đạo cụ để múa |
Cây khèn rất quan trọng với người Mông, có những thứ không thể nói bằng lời được thì dùng tiếng khèn để thay cho lời nói. Cây khèn vừa là nhạc cụ, vừa là đạo cụ để múa, có cấu tạo phù hợp với dáng khum người và các thế quay, nhảy với những bước nhún, bước đảo, bước quay hoặc vừa ôm khèn, vừa lăn mình trên đất tạo nên vũ đạo rất đẹp.
 |
| Tiếng khèn là khúc tâm tình của các chàng trai, cô gái Mông |
Chiếc khèn do chính những người đàn ông Mông kỳ công chế tác và truyền dạy. Các bộ phận cấu thành cây khèn gồm: Thân khèn; bầu khèn; đuôi khèn; ống khèn; lam khèn; lỗ khèn; đai khèn và lỗ thổi khèn. Để làm thân khèn là loại gỗ Pơ mu trắng hoặc đỏ vì chất gỗ này dẻo, nhẹ, không cong, ít đàn hồi và hút nước tốt, được chẻ thành từng thanh, phơi khô, dùng dao đẽo gọt định hình thân khèn rồi chẻ đôi từ đuôi lên ngọn, cố định phần đuôi và tiếp tục đẽo gọt cho hoàn chỉnh. Ống khèn được làm bằng cây măng dê lấy trên rừng. Cây măng dê sẽ được nghệ nhân đem đi luộc, sau đó phơi nắng hoặc để gác bếp cho khô. Trước khi uốn ống, lấy dùi để xuyên đốt ống cho thông. Đúc đồng làm lam khèn là bước quan trọng và khó khăn nhất. Nguyên liệu gồm: Đồng dẻo; đồng cứng; đồng đỏ; từ 1 đến 2 hào bạc trắng...
Nghệ thuật trình diễn khèn thể hiện đặc sắc, kết hợp giữa âm thanh và động tác của người múa với cây khèn. Người múa say xưa thể hiện các bài khèn, kèm theo là các động tác nhuần nhuyễn. Khèn thổi đi đôi với múa, đã thổi khèn là không để đôi chân đứng yên. Không chỉ múa khèn một người mà đến bốn người hoặc hơn, khi múa khèn với nhau chân đá rất đều và khỏe phù hợp với điệu khèn.
Múa khèn thể hiện bản sắc văn hóa riêng, độc đáo của cộng đồng người Mông, ghi dấu ấn sâu sắc trong các lễ nghi. Đồng thời, nhắc nhở con cháu nhớ về cội nguồn, mang ý nghĩa thiết thực về tính nhân văn, tính cộng đồng cao, là nét đẹp văn hoá góp phần thúc đẩy và làm giàu cho nền văn hóa của các dân tộc ở mỗi địa phương.
