Công tác xã hội thích ứng với biến đổi khí hậu: Tạo nguồn lực phát triển

Đảm đương nhiều vai trò

Theo Hiệp hội Giáo dục nghề nghiệp và nghề công tác xã hội Việt Nam, công tác xã hội là một nghề, một hoạt động chuyên nghiệp nhằm trợ giúp các cá nhân, gia đình và cộng đồng nâng cao năng lực đáp ứng nhu cầu và tăng cường chức năng xã hội, đồng thời thúc đẩy môi trường xã hội về chính sách, nguồn lực và dịch vụ nhằm giúp cá nhân, gia đình, cộng đồng giải quyết và phòng ngừa các vấn đề xã hội góp phần đảm bảo an sinh xã hội.

Nhân viên xã hội là người được đào tạo và trang bị các kiến thức, kỹ năng trong công tác xã hội. Họ có nhiệm vụ: Trợ giúp các đối tượng nâng cao khả năng giải quyết và đối phó với vấn đề trong cuộc sống; tạo cơ hội để các đối tượng tiếp cận được nguồn lực cần thiết; thúc đẩy sự tương tác giữa các cá nhân, giữa cá nhân với môi trường tạo ảnh hưởng tới chính sách xã hội, các cơ quan, tổ chức vì lợi ích của cá nhân, gia đình, nhóm và cộng đồng thông qua hoạt động nghiên cứu và hoạt động thực tiễn.

Công tác xã hội và nhân viên xã hội càng có vai trò quan trọng hơn trong việc hỗ trợ cá nhân, gia đình, cộng đồng ứng phó với biến đổi khí hậu. Việt Nam là một trong những nước dễ bị tổn thương nhất thế giới trước những tác động của biến đổi khí hậu. Biến đổi khí hậu tác động đến mọi mặt của cuộc sống, đến mọi phương diện của nền kinh tế và hoạt động xã hội, trong đó chịu tác động cuối cùng và nhiều nhất là người nghèo, người nông dân (các địa bàn dễ bị tổn thương trước biến đổi khí hậu).

Đồng bằng sông Cửu Long đang phải đối mặt với tác động ngày càng mạnh mẽ của biến đổi khí hậu

Ước tính, dưới tác động của biến đổi khí hậu, chỉ trong 10 năm gần đây, tại Việt Nam, các loại thiên tai như: Bão, lũ, sạt lở đất, úng ngập, hạn hán, xâm nhập mặn... đã gây thiệt hại to lớn, làm chết và mất tích hơn 9.500 người, thiệt hại về tài sản ước tính 1,5% GDP mỗi năm. Đây là nguy cơ hiện hữu đối với mục tiêu xoá đói giảm nghèo, mục tiêu thiên niên kỷ và mục tiêu phát triển bền vững.

Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, Tiến sĩ Tô Đức, Phó Cục trưởng Cục Bảo trợ xã hội (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội) nhấn mạnh, trong giai đoạn vừa qua, Đảng, Nhà nước đã quan tâm đến công tác xã hội nói chung và công tác xã hội trong lĩnh vực biến đổi khí hậu nói riêng. Trước hết, chúng ta đã có khuôn khổ pháp lý về phát triển công tác xã hội khá đầy đủ, toàn diện, quy định được mã số ngạch, chức danh, tiêu chuẩn nghề nghiệp đối với những người làm công tác xã hội ở hệ thống cung cấp dịch vụ công tác xã hội.

Bên cạnh đó, cũng đã quy định việc phát triển mạng lưới cộng tác viên công tác xã hội ở nhiều địa phương. Đội ngũ này có nhiệm vụ tiếp cận đánh giá hoàn cảnh nhu cầu và hỗ trợ để xây dựng kế hoạch trợ giúp cho người dân gặp hoàn cảnh khó khăn, trong đó có người dân mà bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu (thiên tai, lụt bão…) như đảm bảo thu nhập, việc làm, có những hình thức sinh kế phù hợp, hoặc giải quyết những vấn đề nghèo đói, tìm những nơi trú ẩn an toàn…;

Những người làm công tác xã hội còn có nhiệm vụ vận động, kết nối, điều phối nguồn lực trợ giúp cho người, hộ gia đình bị ảnh hưởng và có vai trò truyền thông, phát triển cộng đồng. Đồng thời, họ cũng làm việc với chính quyền cơ sở để cùng nhận diện, xác định những vấn đề mà cộng đồng đó đang gặp phải và cách thức giải quyết khó khăn đó.

Khó khăn do thiếu nguồn lực

Theo Tiến sĩ Tô Đức, hiện nay, những người làm công tác xã hội trên phạm vi cả nước khoảng 200.000 người, trong đó có những người làm việc ở cấp xã phường, ở mạng lưới cơ sở trợ giúp, làm việc ở bệnh viện, cơ sở y tế, trường học hoặc ở những hội đoàn thể như hội phụ nữ, hội thanh niên, hội cựu chiến binh…

Tuy nhiên, trong điều kiện của nước ta, nhiều địa phương đang gặp nhiều khó khăn trong việc phát triển mạng lưới nhân viên công tác xã hội ở cộng đồng, đặc biệt đội ngũ những người làm công tác xã hội chuyên nghiệp hiện nay còn đang rất thiếu, về cả số lượng và hạn chế về chuyên môn, nghiệp vụ. Một số địa phương tuy đã tổ chức đào tạo cho đội ngũ này, với trình độ cử nhân, cao đẳng về công tác xã hội, nhưng nhiều địa phương khác thì người làm công tác xã hội có khi không phải là người được đào tạo chuyên ngành công tác xã hội, mà làm từ nhiều ngành nghề khác, cho nên tính chuyên nghiệp và tính hỗ trợ chưa cao.

Thêm nữa, chúng ta còn thiếu nguồn lực, kinh phí để bảo đảm cho người làm công tác xã hội chuyên nghiệp ở cộng đồng có được những chế độ tiền lương đủ sống, phù hợp với điều kiện sinh hoạt địa phương, nơi cư trú. Bên cạnh đó, nguồn lực để thực hiện sự hỗ trợ cho người dân gặp hoàn cảnh khó khăn ở nhiều địa phương, đặc biệt ở những địa phương chưa tự chủ về ngân sách còn phụ thuộc hoàn toàn vào Trung ương.

Cần tăng cường các hoạt động nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của công tác xã hội thích ứng với biến đổi khí hậu

Để tháo gỡ khó khăn, Tiến sĩ Tô Đức cho rằng, chúng ta phải tiếp tục hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, đặc biệt, xây dựng nghị định chuyên ngành về công tác xã hội quy định rõ chức trách, vai trò, nhiệm vụ, quyền và nghĩa vụ của những người làm công tác xã hội chuyên nghiệp làm việc ở cộng đồng, khu vực ngoài Nhà nước. Thứ hai, phải quy định được chế độ tiền lương đối với người làm công tác xã hội chuyên nghiệp này. Thứ ba, phải phát triển mạng lưới cung cấp dịch vụ công tác xã hội, trong đó có hỗ trợ cho người dân bị ảnh hưởng bởi thiên tai. Thứ tư, tăng cường việc huy động, kết nối, điều phối nguồn lực trợ giúp cho người dân bị ảnh hưởng bởi thiên tai.

Trước vấn đề này, Tiến sĩ Bùi Tôn Hiến - Hiệu trưởng Trường Đào tạo, Bồi dưỡng cán bộ công chức Lao động xã hội - cho hay, đến nay đã có gần 50 cơ sở đào tạo có đào tạo trình độ cử nhân, thạc sỹ, tiến sỹ với hơn 15.000 cử nhân cao đẳng và đại học ngành công tác xã hội, tuyển sinh bình quân 2.500 người/năm… Tuy nhiên, sự nghiệp phát triển nghề công tác xã hội nói chung và việc thực hiện đào tạo công tác xã hội còn có hạn chế, trong bối cảnh mới dưới tác động của biến đổi khí hậu.

Nội dung đào tạo bồi dưỡng về công tác xã hội thích ứng với biến đổi khí hậu là một nội dung mới, chưa được nghiên cứu, chưa được đưa vào đào tạo tại Việt Nam với cả hệ thống các cơ sở đào tạo cũng như đào tạo, bồi dưỡng thường xuyên cho lực lượng nhân viên làm nghề công tác xã hội. “Trong thời gian tới, cần có ưu tiên trong hỗ trợ các trường, cơ sở đào tạo nghiên cứu, đưa nội dung lồng ghép chương trình đào tạo về tác động của biến đổi khí hậu và hoạt động công tác xã hội ứng phó với biến đổi khí hậu” - ông Bùi Tôn Hiến đề xuất.

Ông Nguyễn Ngọc Minh, Giám đốc Trung tâm Cung cấp dịch vụ công tác xã hội Hà Nội khẳng định, nhân viên công tác xã hội được ví như là “bác sỹ xã hội”. Hiện nay, tại các xã, phường thị trấn trên địa bàn thành phố Hà Nội đã có cán bộ làm công tác lao động - thương binh và xã hội chuyên trách, đây là thuận lợi trong quá trình triển khai các hoạt động công tác xã hội, tuy nhiên, do lĩnh vực công tác xã hội liên quan đến nhiều lĩnh vực, do đó, trong thời gian tới, Trung tâm Cung cấp dịch vụ công tác xã hội Hà Nội sẽ tiếp tục tham mưu với Sở Lao động - Thương binh và Xã hội phối hợp với các sở, ngành liên quan để bố trí mỗi xã, phường, thị trấn có từ 1 - 2 cộng tác viên công tác xã hội.

“Đồng thời, thành lập các điểm tư vấn, tham vấn, kết nối dịch vụ trợ giúp xã hội tại các khu vực quận, huyện, thị xã để tạo cơ hội cho người đân, đặc biệt là các đối tượng “yếu thế” được tiếp cận với hệ thống nguồn lực của Nhà nước, thành phố; tạo điều kiện cho người dân được tiếp cận các dịch vụ trợ giúp xã hội nói chung và các dịch vụ về ứng phó với biến đổi khí hậu nói riêng ngay tại cộng đồng, hạn chế thiệt hại về người, kinh tế - xã hội do biến đổi khí hậu gây ra...” - ông Nguyễn Ngọc Minh chia sẻ thêm.