Tuy nhiên, mâm cỗ Tết Hà Nội cũng có đôi điều khác với những mâm cỗ Tết các vùng miền trên đất nước. Ai cũng mặc nhiên thừa nhận, mâm cỗ tết Hà Nội, sơn hào, hải vị nhiều hơn, chế biến thành thục hơn, với đầy đủ các loại rau lá, gia vị. Và cách thức bày biện, trang trí cũng rất đẹp đẽ, hấp dẫn.

Để có được mâm cỗ Tết đủ đầy tươm tất như thế, cách Tết trên dưới một tháng, mẹ tôi cũng như các bà nội trợ đảm đang của Hà Nội đã lo toan sắm sửa. Cứ rảnh tay là mẹ tôi thoắt cái lại chạy ra chợ Hàng Bè cách nhà chỉ vài trăm bước chân. Bà nội trợ nào cũng có vài ba hàng quen, nên cứ thả sức mà chọn lựa hàng hóa sao cho thật ưng ý.

Hôm nào tôi nghỉ học, mẹ cũng dẫn ra chợ dạy cách chọn đồ. Tấm bóng bì phải nở phồng đều, vàng hanh hanh, soi lên ánh sáng thấy trong vắt, mới là bóng chuẩn. Mụp măng khô phải vàng ngà ngà, nục nạc, không có xơ, mới là măng non. Hạt gạo nếp óng nuột như con ong, dễ đếm trăm cũng được, mới là nếp tốt. Rau mùi Láng phải chọn thứ lấm tấm non, rễ trắng ngần, mới là mùi thơm. Hành củ phải chọn thứ củ nhỏ, dọc ngắn, chớ ham thứ “dọc bằng đòn gánh củ bằng bình vôi” mà hôi sì hôi sịt…

Theo phong tục cổ truyền của dân tộc Việt Nam xưa, soạn sửa được mâm cỗ Tết, trước là để dâng cúng tổ tiên, sau là để cho cả nhà đoàn tụ chung hưởng, ấy là điều vô cùng hệ trọng và thiêng liêng. Việc làm cỗ Tết, nhất là cỗ Tết của dân Hà Nội, cổ sơ, vẫn là bổn phận của những người đàn bà, con gái. Đàn bà con gái Hà Nội, từ thế hệ này qua thế hệ khác không chỉ coi việc nữ công gia chánh, nội trợ gia đình là nghĩa vụ và bổn phận, mà đối với nhiều người, đó còn là niềm vui hầu như vô bờ bến. Khi làm cỗ Tết, niềm vui đó còn được nhân lên gấp bội phần. Mặc dù công việc có khó nhọc đến bao nhiêu, mặc dù phải thức khuya dậy sớm đến như thế nào, họ cũng chẳng quản công.

Sáng 30 Tết, chị em tôi được mẹ gọi dậy từ rất sớm. Mưa rét cũng phải dậy sớm. Dì Hai tôi còn dậy sớm hơn, khơi bếp lò ủ từ đêm trước cho cháy lại. Đoạn, dì quay ra thái măng, luộc măng, thay nước măng mấy bận. Rồi đem ướp mắm muối chờ sẵn. Lúc ấy mẹ và chị Trưởng tôi đã đi chợ về rồi. Rau quả, thịt thà chất đống, ngổn ngang. Trông phát ngại.

Nhưng chỉ một loáng là ai đã vào việc nấy. Dì Hai lúi húi cho thêm mấy nắm than quả bàng tiếp vào bếp lửa. Bố vặn chiếc quạt điện Thống Nhất cho ngọn lửa bùng lên, hồng rực. Dì Hai rửa đôi tay lấm than, vội vàng xoay ra giúp mẹ tôi cắt tiết gà gọn gàng. Mẹ tôi có tài liếc dao rất sắc, cắt tiết gà một nhát ăn ngay. Chứ không như đám chúng tôi sau này, cắt tiết gà xong, gà vẫn chạy quanh sân, có khi vọt ra cả cổng sau, tha hồ đuổi bắt hò hét ầm ĩ cả lối ngõ.

Bố tranh thủ lên nhà đốc hai cô em dọn dẹp, chăng dây đèn nhấp nháy xanh đỏ, thắp thêm nén hương vòng trên ban thờ rồi hong lại bánh pháo hồng điều dưới ánh nắng ban công cho chắc chắn đêm Giao thừa pháo nổ giòn đanh, mong năm mới hanh thông, may mắn.

Bà ngoại ngồi bên ban thờ, thong thả lấy vôi, têm trầu, soạn lại âu mứt, chai rượu, gói bánh cho ngay ngắn, đẹp đẽ. Vừa bỏm bẻm nhai trầu, bà vừa nhắc chừng hai cô em gái tôi đang là quần áo và dán tranh Tết:

- Thế không xuống bếp mà học nấu nướng thì lúc về nhà chồng làm ăn ra sao? Là lượt, hoa lá lắm mà làm gì.

- Đến đâu hay đến đấy, bà ơi. Chưa chi bà đã dọa lấy chồng. Sợ lắm, sợ lắm!

- Ờ, để rồi xem sao... Cha bố các chị. Chỉ bóc hành canh mèo là thạo.

Dưới sân, mẹ tôi tất tả dội nước sôi, sai cô em sát tôi vặt lông gà. Dì Hai thái thịt, rửa tôm khô, nhặt nấm, băm thịt, viên mọc. Chị Trưởng tỷ mẩn nhặt rau thơm, thái lá chanh, tỉa hoa ớt. Xong quay ra thái su hào cà rốt làm chân tẩy món bóng. Chị Hai thoăn thoắt vo đãi gạo nếp thổi xôi, lấy nước vo gạo ngâm tẩy bóng. Rồi quay ra giúp chị Trưởng thái chỗ su hào cà rốt đầu thừa đuôi thẹo thành những miếng nho nhỏ cỡ hạt xúc xắc, tận dụng cho món xào hạnh nhân với mề gà, nạc thăn và hạt đậu hòa lan. Đó là món nhắm rượu mà bố tôi rất thích.

Hai em nhỏ lỉnh kỉnh lau bát đĩa đẹp, sắp mâm cúng. Ngày trước, nhà tôi có một tủ đĩa bát cổ, chỉ dành riêng cho việc giỗ Tết. Bát Cô Tiên, bát con Gà, đĩa Song Long, đĩa Loan Phượng, đũa sơn son bịt vàng, thìa sứ tráng men hoa... Hết giỗ tết, lại đem rửa sạch, hong nắng, cất kỹ.

Tôi và một cô em sát tuổi con dì Hai, em Vân, tuy mới học cấp 2, đã được mẹ và dì Hai tín nhiệm cho đứng bếp xào nấu. Kiêu hãnh vô cùng. Cũng bắt chước mẹ và dì Hai, vai vắt khăn mặt, thi thoảng giả bộ lau mồ hôi. Thêm đôi má hồng rực hơi bếp lửa, được khen xinh càng hăng hái ra vẻ.

Tôi còn nhớ, suốt một thời con gái, cứ Tết là tôi ốm. Vì ngâm nước lạnh rửa lá dong, vo gạo, đãi đỗ. Thức đêm sên mứt, trông bánh chưng. Thế mà vẫn háo hức đến không tưởng. Vẫn thích Tết, đến tận khi đã già lão như bây giờ. Cái Tết xưa mà tôi còn nhớ nhất, đó là cái Tết năm Kỷ Dậu 1969. Năm ấy Hà Nội lại được đón thêm một cái Tết hòa bình yên ả giữa hai kỳ Mỹ ném bom miền Bắc. Chúng tôi đã được rời các vùng quê sơ tán và ăn Tết ở Hà Nội cùng bố mẹ. Năm ấy tôi mười hai tuổi. Giáp Tết, tôi hăng hái xin mẹ là sáng ngày Nguyên đán cho nấu 5 mâm cỗ một mình. Mẹ tôi hỏi:

- Mình con nấu thế nào được nhỉ? Mà tại sao 5 mâm? Nhà mình 3 mâm đã ăn chả hết.

- Con muốn 5 mâm. Con tính sẵn rồi. Nhỡ chiều có khách hay nhà ăn cũng hết ạ. Chỉ việc đun nóng lại.

Mẹ tôi không hỏi thêm, sắp đủ cho tôi tất cả nguyên liệu mà tôi đã kê ra sẵn trên một tờ giấy. Mộc nhĩ, nấm hương, hạt sen, su hào, cà rốt...

Trong khi các chị em trong nhà náo nức sắm sửa là lượt quần áo, một mình tôi hì hụi dưới bếp. Thế mà đến non trưa là đã xong hết. Đủ cả các món luộc nấu, rang xào, dưa góp, nem, nộm. Tất nhiên giò chả, thịt đông, măng mọc đã có sẵn từ trước. Các chị em tôi chỉ giúp phần chặt thái, bày biện, bưng bê.

Bố tôi vốn rất kiệm lời. Rất ít khi ông chê bai món ăn. Ăn thế nào ông cũng khen. Nhất là trong những ngày giỗ Tết. Hôm ấy, ông cứ ngắm nghía mấy mâm cỗ được bày biện rực rỡ công phu, hoa tỉa lá cài đẹp đẽ, rồi cười cười nói với mẹ tôi:

- Cầu kỳ quá nhỉ? Mà sao tự nhiên tết này bà rộng tay thế. Tôi tưởng như mọi khi, cứ bữa trưa ăn chính, bữa chiều còn gì ăn nấy.

- Nhưng con gái ông nó học sách nấu ăn, sách của bà giáo nữ công Nguyễn Xiển, nó muốn trổ tài. Mà tôi cũng định thử xem nó tính toán, xoay sở thế nào. Từ rày cho đi giúp cỗ đám cưới họ hàng được rồi đấy. Nhà mình một đống con gái. Đứa nào muốn thể hiện nữa, tôi sẽ sắm đủ. Không tiếc.

Ôi! Biết ơn mẹ vô chừng. Với tôi, mẹ không chỉ là đầu bếp đại tài mà còn là một bà giáo dạy thực hành nấu ăn tuyệt vời nhất, một nhà bảo trợ phóng khoáng nhất cho các dự án nấu nướng của chị em tôi. Mãi mãi suốt đời vẫn là thế.

Cho đến bây giờ, trong nhiều gia đình Hà Nội cổ, vẫn giữ lệ soạn sửa bữa cỗ Tất niên, hay bữa cỗ Nguyên Đán, kể cả bữa cỗ hóa vàng tại nhà cha mẹ già, coi như chốn gốc rễ của các thế hệ cháu con. Cỗ giờ đơn giản hơn trước nhiều.

Ngày trước, thông qua những bữa cỗ Tết hay đám giỗ, đám chạp trong họ tộc, mẹ thường dạy con, bà thường dạy cháu nào là cách nấu nướng, cách bày biện, cách dâng cúng v.v... Vô hình chung, ấy chính là những nhịp cầu mềm mại và vững chãi cho những phong tục tập quán và cả những tinh hoa vốn cổ cứ nối truyền không dứt từ thế hệ này sang thế hệ khác, còn lại đến hôm nay.

Khi mùi khói hương trầm quyện cùng mùi thơm bưởi Diễn, cam Canh và hương vị những món cỗ mới dâng cúng từ ban thờ bắt đầu tỏa lan sực nức khắp hai tầng ngôi nhà, ấy là lúc chị em tôi mới tạm được nghỉ tay, đi tắm gội nước lá mùi và nước rễ hương bài, rồi xúng xính quần áo mới theo cha mẹ thắp hương kính lễ mời ông bà tổ tiên về ăn tết.

Đã bao năm xa ngôi nhà phố cổ, mỗi kỳ cuối năm, tôi không khỏi rưng rưng nhớ về cái thời khắc thiêng liêng vô tận những ngày tết nhất thuở ấu thơ. Cha mặc complet, mẹ và dì Hai diện áo dài sóng hàng đứng trước đàn con bên ban thờ gia tiên rực rỡ sắc hoa đào, hoa cúc và thơm mùi nhang trầm, thơm mùi hương cỗ Tết.