Chuyên gia đề xuất tháo gỡ điểm nghẽn ngành công nghiệp hỗ trợ

Tín hiệu tích cực từ thể chế, chính sách

Chiều 23/12, tại Trung tâm Kỹ thuật hỗ trợ phát triển công nghiệp phía Bắc, Hội nghị “Phát triển chuỗi cung ứng nội địa hướng đến tăng trưởng 2 con số trong kỷ nguyên mới” được tổ chức với sự tham gia của lãnh đạo Cục Công nghiệp cùng các đơn vị trực thuộc Bộ Công Thương. 

Hội nghị tập trung làm rõ vai trò của chuỗi cung ứng nội địa trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt và yêu cầu tái cấu trúc nền sản xuất theo hướng bền vững, tự chủ hơn.

Phát biểu khai mạc hội nghị, Quyền Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ phát triển công nghiệp Chu Việt Cường nhấn mạnh, phát triển chuỗi cung ứng nội địa không chỉ là mục tiêu kinh tế thuần túy mà còn là yêu cầu về an ninh công nghiệp. Trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu liên tục biến động và xu hướng dịch chuyển sản xuất diễn ra mạnh mẽ, việc xây dựng năng lực cung ứng trong nước có ý nghĩa then chốt trong việc tạo nền tảng cho tăng trưởng hai con số và nâng cao sức chống chịu của nền sản xuất quốc gia.

Để tạo hành lang pháp lý và cơ chế hỗ trợ phù hợp với yêu cầu mới, ngày 14/7/2025, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 205/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung quy định về phát triển công nghiệp hỗ trợ. Nghị định mở rộng phạm vi và gia tăng tính khả thi của các chính sách hỗ trợ phát triển công nghiệp hỗ trợ, trong đó đáng chú ý là việc bổ sung hỗ trợ cho các dự án hợp tác giữa doanh nghiệp trong nước và các tập đoàn đa quốc gia nhằm thúc đẩy chuyển giao công nghệ và tăng cường khả năng tham gia chuỗi giá trị toàn cầu.

Theo quy định, các dự án sản xuất sản phẩm công nghiệp hỗ trợ thuộc Danh mục ưu tiên phát triển được hưởng nhiều ưu đãi như ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp, miễn giảm tiền thuê đất, thuê mặt nước và tiếp cận tín dụng đầu tư của Nhà nước. Tính đến năm 2025, Bộ Công Thương đã cấp hơn 300 Giấy xác nhận ưu đãi cho các dự án sản xuất sản phẩm công nghiệp hỗ trợ ưu tiên phát triển, qua đó góp phần khuyến khích doanh nghiệp mở rộng đầu tư, nâng cao năng lực sản xuất.

Song song với hoàn thiện cơ chế chính sách, trong khuôn khổ Chương trình công nghiệp hỗ trợ, Cục Công nghiệp đã triển khai xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu các ngành công nghiệp thuộc các lĩnh vực như ô tô, cơ khí chế tạo, điện tử, dệt may, da giày… tại địa chỉ vsi.gov.vn. Hệ thống cơ sở dữ liệu được chia sẻ rộng rãi tới doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước, giúp kịp thời nắm bắt thông tin ngành, hỗ trợ kết nối đầu tư và liên kết sản xuất. Bình quân mỗi năm, hệ thống thu hút khoảng 3 triệu lượt truy cập và mang lại nhiều kết quả tích cực trong hỗ trợ doanh nghiệp.

Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương hiện cũng đang tích cực hoàn thiện các cơ chế, chính sách dài hạn thông qua việc xây dựng Luật Công nghiệp trọng điểm, Chiến lược phát triển bền vững ngành dệt may, da giày và quỹ đầu tư phát triển công nghiệp chiến lược. Các chính sách này hướng tới nâng cao năng lực cạnh tranh, thúc đẩy đổi mới công nghệ, phát triển xanh và tuần hoàn, đồng thời tăng cường khả năng hội nhập quốc tế của ngành công nghiệp Việt Nam.

Đáng chú ý, Bộ Công Thương đã tham mưu trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình phát triển công nghiệp hỗ trợ giai đoạn 2026-2035. Chương trình được kỳ vọng tạo nền tảng thúc đẩy phát triển công nghiệp hỗ trợ theo chiều sâu, đột phá và bền vững, tập trung hỗ trợ doanh nghiệp về khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, chuyển đổi số, nâng cao năng lực quản trị, mở rộng thị trường và liên kết chuỗi cung ứng. Đồng thời, chương trình ưu tiên phát triển các ngành điện tử thông minh, ô tô, cơ khí, tự động hóa, công nghệ cao, dệt may, da giày gắn với kinh tế xanh. 

Tháo gỡ điểm nghẽn, nâng cấp chuỗi cung ứng 

Tại hội nghị, nhiều ý kiến chuyên gia cho rằng, để công nghiệp hỗ trợ thực sự trở thành động lực cho tăng trưởng bền vững và đạt mục tiêu tăng trưởng hai con số, việc nhận diện và tháo gỡ các điểm nghẽn mang tính cấu trúc là yêu cầu cấp thiết.

Theo bà Nguyễn Thị Xuân Thúy, giảng viên Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội, Chuyên gia tư vấn chính sách công nghiệp, thực tế cho thấy, công nghiệp hỗ trợ hiện vẫn phát triển chủ yếu theo mô hình doanh nghiệp đơn lẻ, thiếu các mối liên kết chiều sâu trong chuỗi giá trị. Mặc dù các chương trình và chính sách ưu đãi đã được ban hành tương đối nhiều, song còn phân tán, thiếu sự kết nối và đồng bộ, dẫn tới hiệu quả chưa đạt như kỳ vọng.

Bên cạnh đó, hoạt động thu hút đầu tư nước ngoài thời gian qua vẫn chủ yếu dựa trên lợi thế chi phí thấp, trong khi mức độ lan tỏa công nghệ và giá trị gia tăng đối với khu vực doanh nghiệp trong nước còn hạn chế. Điều này khiến doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ trong nước gặp khó khăn trong việc nâng cấp năng lực và tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Từ thực tiễn đó, đề xuất đầu tiên được đặt ra là cần tạo lập thị trường cho chuỗi cung ứng nội địa, coi đây là điều kiện tiên quyết để phát triển bền vững doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ. Vấn đề cốt lõi hiện nay của các doanh nghiệp trong lĩnh vực này là sự phụ thuộc lớn vào doanh nghiệp đầu chuỗi, trong khi thiếu các đơn hàng ổn định, dài hạn để yên tâm đầu tư mở rộng sản xuất và nâng cao năng lực công nghệ.

Các chính sách mua sắm công, triển khai dự án lớn và thu hút các dự án FDI quy mô lớn cần được gắn chặt với yêu cầu phát triển chuỗi cung ứng trong nước. Việc xây dựng lộ trình tăng tỷ lệ nội địa hóa rõ ràng, khả thi, cùng với ban hành danh mục linh kiện và khâu sản xuất ưu tiên phát triển trong nước sẽ tạo cơ sở định hướng cho doanh nghiệp đầu tư và cho các chủ đầu tư lựa chọn nhà cung ứng phù hợp.

Đồng thời, hoạt động xúc tiến thương mại và xúc tiến đầu tư cần được đổi mới theo hướng tiếp cận chuỗi liên kết, lấy mối quan hệ giữa các doanh nghiệp trong chuỗi giá trị làm trọng tâm, thay vì tiếp cận theo từng doanh nghiệp hoặc từng ngành riêng lẻ như hiện nay. Mục tiêu không chỉ là gia tăng ưu đãi, mà quan trọng hơn là hình thành một thị trường đủ lớn và đủ ổn định để dẫn dắt đầu tư và thúc đẩy sự phát triển thực chất của chuỗi cung ứng nội địa trong dài hạn.

Đề xuất tiếp theo tập trung vào việc nâng cấp chuỗi cung ứng nội địa, đặc biệt là khu vực công nghiệp hỗ trợ, theo hướng phát triển đồng thời cả về quy mô và chất lượng. Trọng tâm là vừa gia tăng số lượng doanh nghiệp tham gia, vừa nâng cao năng lực của từng doanh nghiệp, qua đó tạo điều kiện để chuỗi cung ứng trong nước tham gia sâu hơn vào các chuỗi giá trị sản xuất.

Theo đó, chính sách hỗ trợ cần được thiết kế theo hướng có điều kiện, tập trung vào các doanh nghiệp thực sự có nhu cầu và cam kết nâng cấp. Ưu tiên hỗ trợ đầu tư vào công nghệ lõi, khuôn mẫu và vật liệu, những nền tảng cốt lõi quyết định năng lực sản xuất và khả năng tham gia chuỗi cung ứng.

Song song với hỗ trợ về công nghệ, cần triển khai các chương trình nâng cấp toàn diện về quản trị, tổ chức sản xuất và chuyển đổi số cho doanh nghiệp. Việc hỗ trợ không chỉ dừng ở cải tiến sản phẩm, mà cần bao phủ đầy đủ bốn cấp độ tạo giá trị gồm sản phẩm, công đoạn, chức năng và chuỗi, qua đó giúp doanh nghiệp từng bước nâng cao vị thế trong chuỗi cung ứng.

Việc xây dựng cơ sở dữ liệu và khung theo dõi, đánh giá (M&E) về công nghiệp hỗ trợ được xác định là nhiệm vụ quan trọng nhằm đo lường hiệu quả chính sách, xác định đúng đối tượng ưu tiên và kịp thời điều chỉnh các chương trình hỗ trợ, bảo đảm công nghiệp hỗ trợ phát triển bền vững và đóng góp hiệu quả vào mục tiêu tăng trưởng cao trong giai đoạn tới.