Châu Âu đối mặt với cơn ác mộng dầu và khí đốt do cuộc xung đột của Nga

Trong một phản ứng công khai với Washington, châu Âu đã đưa ra quan điểm cứng rắn về các biện pháp trừng phạt chống lại Nga, thậm chí trước khi Tổng thống Putin cử "lực lượng gìn giữ hòa bình" tới miền đông Ukraine vào đêm ngày 21/2. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã tuyên bố cắt Nga ra khỏi hệ thống ngân hàng quốc tế và Thủ tướng Anh Boris Johnson nói rằng các công ty Nga sẽ không thể thực hiện các giao dịch bằng đôla Mỹ và bảng Anh.

Việc áp đặt các biện pháp trừng phạt tài chính đó có thể ảnh hưởng nặng nề đến Nga, nhưng lập trường của EU là mơ hồ khi siết chặt nguồn thu từ hydrocarbon quan trọng của Nga, vốn cung cấp hơn một phần ba ngân sách của Moscow. Hiện vẫn chưa rõ liệu các lệnh trừng phạt ngân hàng có ngăn cản các khoản thanh toán của EU cho công ty khí đốt nhà nước Gazprom của Nga hay không. Khi mọi thứ ổn định, nguồn thu từ năng lượng rất có khả năng tiếp tục chảy về Moscow, ngay cả trong cuộc chiến của Nga chống lại một đồng minh EU.

Vấn đề chính là châu Âu bị mắc kẹt vào các đường ống cung cấp của Gazprom và Brussels đã không đạt được bước tiến đáng kể nào trong việc giảm sự phụ thuộc như họ đã hứa sau cuộc xung đột ở Crimea vào năm 2014. Vào năm 2020, 35% lượng khí đốt nhập khẩu của EU đến từ Nga, tăng từ 26% vào năm 2010. Năm 2021, tỷ trọng nhập khẩu khí đốt của Nga vào EU là hơn 42% chỉ tính riêng đường ống, không bao gồm các chuyến hàng LNG. Maria Shagina, một thành viên cấp cao tại Viện Các vấn đề Quốc tế Phần Lan cho biết: năng lượng là một “con voi lớn trong phòng” khi nói đến khả năng EU áp dụng các biện pháp trừng phạt đối với Nga.

Trong khi Mỹ là đối thủ nặng ký về quân sự của phương Tây trong việc đối phó với Nga thì về mặt lý thuyết, châu Âu có đòn bẩy kinh tế lớn hơn, nếu họ chọn sử dụng nó. Châu Âu tiến hành thương mại với Nga nhiều hơn gần 10 lần so với Mỹ. Thủ tướng Ý Mario Draghi nhấn mạnh rằng các biện pháp trừng phạt không nên bao gồm năng lượng. Tuy nhiên, về mặt thực tế, EU sẽ không thể đạt được sự nhất trí bắt buộc về các biện pháp trừng phạt đối với ngành năng lượng nếu không có sự hỗ trợ từ một quốc gia lớn như Ý. Đức - nền kinh tế lớn nhất châu Âu - cũng không mặn mà với bất kỳ hạn chế nào đối với dòng khí đốt từ Nga, quốc gia muốn mở rộng thông qua đường ống Nord Stream 2. Khi được hỏi lợi ích kinh doanh của Đức có ảnh hưởng gì khi đánh giá các biện pháp trừng phạt có thể xảy ra, Rolf Mützenich, lãnh đạo nhóm nghị sĩ Đảng Dân chủ Xã hội, thừa nhận rằng những tác động trực tiếp đối với nền kinh tế là một yếu tố cần được xem xét.

Trong một dấu hiệu khác về các cảnh báo đỏ đang vang lên về dòng khí đốt của Nga vào thời điểm châu Âu đang hoảng sợ vì lạm phát tăng vọt và hóa đơn điện nước cao ngất trời, hiệp hội ngành công nghiệp BDI của Đức cảnh báo rằng giá năng lượng và khí đốt tăng "đe dọa phá hủy nền kinh tế", tình hình nghiêm trọng đến mức ngay cả các công ty quy mô vừa từ nhiều lĩnh vực khác nhau trung thành với quan điểm cũng đang phải cân nhắc chuyển ra nước ngoài. Khí đốt chỉ là một yếu tố phụ thuộc năng lượng của châu Âu vào Nga.

EU cũng nhập khẩu một nửa lượng than cứng của mình từ Nga, lấp đầy khoảng cách giữa mức tiêu thụ và sản lượng khai thác của châu Âu. Vào năm 2020, nước láng giềng phía đông của EU cũng là đối tác thương mại dầu thô chính của họ, vượt xa Na Uy, Kazakhstan và Mỹ. Mike Fulwood, thành viên nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu Năng lượng Oxford, cho rằng cũng không có khả năng ... EU sẽ nhắm mục tiêu vào năng lượng vì việc từ chối mua dầu, khí đốt và than từ Nga sẽ gây thiệt hại lớn cho các nền kinh tế EU - trong ngắn hạn nhiều hơn là đối với Nga.

Câu hỏi phức tạp hơn là liệu các lệnh trừng phạt tài chính của EU - chẳng hạn nhắm vào hệ thống thanh toán SWIFT - có thực sự là một cách gián tiếp để làm gián đoạn các khoản thanh toán bằng khí đốt hay không, người Nga có thể giữ lại các lô hàng khí đốt vì những kiểu tắc nghẽn đó trong hệ thống ngân hàng. Nếu cắt các khoản thanh toán cho Nga theo SWIFT thì khả năng Gazprom cắt giảm nguồn cung cấp khí đốt sẽ tăng lên vì họ sẽ không được thanh toán. Francesco Giumelli, một phó giáo sư tại Đại học Groningen, cho rằng SWIFT chỉ đơn giản là một hệ thống nhắn tin và bản thân lệnh cấm sẽ không chặn các giao dịch. Khách hàng EU có thể tìm các cách khác để thanh toán. EU đang nâng cao triển vọng của một số biện pháp trừng phạt đối với lĩnh vực dầu khí của Nga nhưng những biện pháp này dường như không được áp dụng ngay lập tức đối với việc bán trực tiếp hydrocacbon cho châu Âu.

Một lựa chọn trong chương trình nghị sự của EU là cắt giảm doanh số bán công nghệ của châu Âu cho các dự án khí đốt mới. EU cho biết các lệnh trừng phạt của châu Âu sẽ giáng vào “tất cả hàng hóa mà Nga cần khẩn cấp hiện đại hóa và đa dạng hóa nền kinh tế của mình, nơi EU thống trị toàn cầu và không có sự thay thế”. Theo nghĩa đó, các lệnh trừng phạt của EU nghe tương tự như các lệnh trừng phạt năm 2014, nhắm vào khả năng mua công nghệ khoan dầu ở nước sâu và Bắc Cực của Nga. Tuy nhiên, có thể có một số sức ép đối với các công ty châu Âu khi Shell và Total đang tham gia vào các dự án LNG ở Nga.