Tin Khu Vực 
Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, việc tận dụng cơ hội từ các Hiệp định thương mại tự do (FTA) là rất quan trọng với doanh nghiệp. Tuy nhiên, tình trạng gian lận xuất xứ, mượn xuất xứ hàng hóa đang gia tăng có thể gây rủi ro cho uy tín hàng hóa Việt Nam và dẫn đến các biện pháp phòng vệ từ đối tác nhập khẩu. Do đó, chặn đứng gian lận xuất xứ sẽ giúp bảo vệ thương hiệu hàng hoá Việt trên thị trường thế giới.
Nhằm làm rõ hơn về vấn đề này, phóng viên Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với bà Trịnh Thị Thu Hiền - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương).
Bà Trịnh Thị Thu Hiền - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương). Ảnh: Ngọc Tiến
Nguyên nhân khiến gian lận xuất xứ gia tăng
- Thưa bà, nguyên nhân nào dẫn đến tình trạng gian lận thương mại, gian lận xuất xứ hàng hóa trong hoạt động xuất nhập khẩu?
Bà Trịnh Thị Thu Hiền: Trong quá trình kiểm tra, xác minh xuất xứ, Cục Xuất nhập khẩu nhận thấy có một số nguyên nhân dẫn đến tình trạng gian lận.
Nguyên nhân thứ nhất, một số nước không được hưởng lợi từ các FTA như Việt Nam. Do vậy, hàng hóa từ các nước này có thể được sản xuất dưới dạng bán thành phẩm, sau đó đưa sang Việt Nam chỉ trải qua những công đoạn gia công đơn giản. Chẳng hạn như lắp ráp hoặc bổ sung một số chi tiết nhỏ, rồi xuất khẩu đi nước ngoài, mượn xuất xứ Việt Nam để được hưởng lợi bất hợp pháp từ các FTA.
Nguyên nhân thứ hai, khi một quốc gia hoặc nhóm nước bị áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại thì hàng hóa từ các nước đó có xu hướng “mượn” xuất xứ từ quốc gia khác để né tránh. Trước đây, EU từng áp thuế chống bán phá giá đối với giày, mũ da. Khi đó đã xuất hiện tình trạng một số lô hàng mượn xuất xứ Việt Nam hoặc các nước không bị áp thuế để né tránh biện pháp phòng vệ của EU.
Xuất khẩu là điểm sáng của nền kinh tế (Ảnh: Cấn Dũng).
- Vậy tình trạng gian lận này tác động thế nào đến hoạt động xuất khẩu của Việt Nam, thưa bà?
Bà Trịnh Thị Thu Hiền: Về vấn đề này, theo tôi có hai nội dung cụ thể: Thứ nhất, nó ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín hàng xuất khẩu Việt Nam, uy tín của doanh nghiệp và cả các cơ quan cấp giấy chứng nhận xuất xứ (C/O).
Thứ hai, từ các vụ việc gian lận, nước nhập khẩu có thể áp dụng những biện pháp nghiêm ngặt như áp thuế phòng vệ thương mại, tạm dừng ưu đãi thuế quan trong khuôn khổ FTA. Điều này tác động tiêu cực đến lợi thế cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam và gây khó khăn cho doanh nghiệp chân chính.
Giải pháp đồng bộ để ngăn chặn gian lận thương mại
- Thưa bà, để ngăn chặn gian lận xuất xứ, đặc biệt với hàng hóa xuất khẩu sang thị trường FTA, Cục Xuất nhập khẩu đã triển khai những biện pháp gì?
Bà Trịnh Thị Thu Hiền: Thực hiện chỉ đạo của Bộ Công Thương, Cục Xuất nhập khẩu đã và đang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp cụ thể như sau:
Thứ nhất, tham mưu xây dựng cơ chế, chính sách minh bạch hơn về xuất xứ hàng hóa. Hiện nay, Cục đã trình Chính phủ nghị định mới thay thế Nghị định 31/2018/NĐ-CP, trong đó quy định rõ ràng và chặt chẽ hơn về chế tài xử lý vi phạm liên quan đến xuất xứ hàng hóa.
Thứ hai, triển khai Nghị định số 146/2025 của Chính phủ về phân cấp, phân quyền trong lĩnh vực công nghiệp và thương mại. Trong đó, Cục Xuất nhập khẩu tập trung vào việc phân cấp, phân quyền cho địa phương trong cấp C/O và văn bản chấp thuận cho thương nhân tự chứng nhận xuất xứ.
Thứ ba, tổ chức các hội nghị phổ biến, tập huấn chuyên sâu cho cán bộ địa phương, theo phương châm “cầm tay chỉ việc”. Điều này giúp nâng cao năng lực trong thẩm định, xét duyệt hồ sơ và vận hành hệ thống quản lý, chứng nhận xuất xứ điện tử của Bộ Công Thương.
Thứ tư, tăng cường phối hợp với cơ quan hải quan nước ngoài trong xác minh xuất xứ. Nếu phát hiện vi phạm, Cục sẽ cùng phía bạn xử lý kịp thời.
Cuối cùng, Cục cũng chú trọng công tác tham vấn trong đàm phán quy tắc xuất xứ, nhằm đảm bảo các quy định phù hợp với thực tế sản xuất trong nước. Đồng thời, chúng tôi thường xuyên tiếp nhận, giải đáp kịp thời kiến nghị của doanh nghiệp để tháo gỡ khó khăn, giúp doanh nghiệp yên tâm sản xuất và xuất khẩu.
- Trong bối cảnh hiện nay, bà có khuyến nghị gì cho doanh nghiệp xuất nhập khẩu để tận dụng ưu đãi thuế quan từ các FTA?
Bà Trịnh Thị Thu Hiền: Tôi có một số lưu ý quan trọng dành cho doanh nghiệp như sau:
Thứ nhất, doanh nghiệp cần chủ động tìm hiểu quy định cụ thể về xuất xứ hàng hóa tại từng thị trường. Ví dụ, cùng một mặt hàng dệt may, nếu xuất khẩu sang EU thì yêu cầu phải trải qua ít nhất hai công đoạn (dệt vải và cắt may) trong khối EVFTA. Nhưng nếu xuất khẩu sang Mexico theo CPTPP thì yêu cầu tới ba công đoạn (se sợi, dệt vải và cắt may) trong khối CPTPP.
Thứ hai, doanh nghiệp phải đặc biệt chú trọng công tác lưu trữ hồ sơ. Có những trường hợp tại thời điểm nhập khẩu, nước đối tác chưa yêu cầu xác minh xuất xứ, nhưng vài năm sau cơ quan hải quan có thể đề nghị kiểm tra, thậm chí kiểm tra trực tiếp tại cơ sở sản xuất. Nếu không chuẩn bị đầy đủ hồ sơ, chứng từ, doanh nghiệp sẽ gặp rủi ro lớn, mất cơ hội được hưởng ưu đãi thuế quan.
Chính vì vậy, tôi khuyến nghị các doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống quản trị hồ sơ khoa học, chủ động phối hợp với cơ quan chức năng để đảm bảo khi bị yêu cầu xác minh, chúng ta có thể ngay lập tức chứng minh hàng hóa thực sự đáp ứng quy tắc xuất xứ. Đặc biệt là bảo vệ uy tín và quyền lợi hợp pháp trong xuất khẩu.
Trân trọng cảm ơn những chia sẻ của bà!
Gian lận xuất xứ không chỉ làm mất uy tín của hàng hóa Việt Nam mà còn có thể khiến các đối tác áp dụng biện pháp phòng vệ, cắt ưu đãi thuế quan. Để ngăn chặn, Bộ Công Thương đang siết chặt quản lý, hoàn thiện chính sách, tăng cường phối hợp kiểm tra. Doanh nghiệp cần tuân thủ đúng quy định, lưu giữ hồ sơ minh bạch để bảo vệ quyền lợi và tận dụng hiệu quả ưu đãi từ FTA.
