Cây giống sầu riêng giả, thiệt hại thật!

Câu chuyện không mới

Mới đây, một nông dân tại tỉnh Lâm Đồng đang đứng trước nguy cơ thiệt hại hàng chục tỷ đồng sau khi phát hiện phần lớn vườn sầu riêng của mình không đúng giống đã đặt mua.

Theo đó, vườn sầu riêng rộng 7 ha với hơn 1.000 cây sầu riêng khoảng 7 năm tuổi đang vào mùa thu hoạch. Tuy nhiên, chỉ khoảng 300 cây trong số này đậu quả, số còn lại hoặc không đậu hoặc rụng ngay khi vừa ra trái non. Số cây cho quả đều thuộc giống sầu riêng Mong Thong (hay còn gọi là sầu riêng Thái), còn phần lớn diện tích trồng giống Út Thủy (còn gọi là Óc Khỉ) thì không cho quả dù được chăm sóc, bón phân và phun thuốc giống nhau.

Trước đó, tại Đồng Nai, cũng đã có người nông dân đối mặt với bài học đắt giá về việc mua giống sầu riêng trôi nổi trên thị trường. Bởi sau 6 năm chăm sóc, đầu tư công sức và tiền bạc, nhưng khi thu hoạch, người nông dân phát hiện ra sầu riêng không phải giống RI6 như mong đợi. Điều đáng nói là chất lượng trái cũng không đạt yêu cầu, màu xấu và múi bị sượng, buộc nhà vườn phải chặt bỏ.

Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, ông Trần Xuân Định, Tổng thư ký Hiệp hội Thương mại Giống cây trồng Việt Nam (VSTA) – cho hay, trong vài năm qua, cây sầu riêng đã trở thành cây trồng được nhiều nông dân quan tâm vì giá liên tục tăng cao. Cũng chính vì thế, không ít người đã tận dụng diện tích trồng xen trong vườn cà phê, điều, thậm chí phá bỏ diện tích cây trồng đang có để theo phong trào trồng sầu riêng. Đến thời điểm này, diện tích trồng sầu riêng đã tăng gấp đôi so với với kế hoạch.

Việc mở rộng diện tích đã đẩy nhu cầu cây giống tăng. Giống được xem là yếu tố quyết định năng suất, chất lượng của mùa vụ. Tuy nhiên, nhiều người dân đang “đánh cược” với vụ mùa bởi chất lượng giống cây trồng bị thả nổi.

Theo ông Trần Xuân Định, giống cây trồng công nghiệp và cây ăn quả nói chung hiện tại gần như không có các doanh nghiệp lớn làm mà chủ yếu là hệ thống nhà vườn, hộ gia đình, công ty tư nhân.

Đáng chú ý, mặc dù sầu riêng là cây tỷ USD nhưng sầu riêng không nằm trong danh mục cây trồng chính. Cụ thể, theo Thông tư 17/2019/TT-BNNPTNT ngày 15/11/2019 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) thì danh mục cây trồng chính chỉ có lúa, ngô, cà phê, cam, bưởi và chuối.

Đối với giống cây trồng không thuộc loài cây trồng chính chỉ được phép sản xuất, buôn bán, xuất khẩu, nhập khẩu khi tổ chức, cá nhân tự công bố lưu hành giống cây trồng theo quy định tại Điều 17 của Luật Trồng trọt 2018. Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) nay là Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cũng đã có hướng dẫn tự công bố, tuy nhiên, tiêu chuẩn về giống cây sầu riêng hiện vẫn còn đang thiếu.

“10 năm trước đây, cây sầu riêng cũng không được tính tới trong nhóm cây ăn quả. Khi phát triển thị trường, đặc biệt là thị trường Trung Quốc tăng nhập khẩu sầu riêng. Cây sầu riêng bung ra phát triển rất nhanh, nhất là tại khu vực Tây Nguyên, Đồng bằng sông Cửu Long”, ông Trần Xuân Định nói.

Cần lựa chọn nơi uy tín để đặt niềm tin

Nhận định về thị trường giống cây trồng Việt Nam, ông Trần Xuân Định cho hay, với các giống cây lương thực, cây thực phẩm như ngô, lúa, rau màu đến thời điểm này hệ thống quản lý nhập khẩu, sản xuất tương đối tốt. Nhưng riêng về giống cây ăn quả, cây công nghiệp thì việc quản lý nhập khẩu, sản xuất còn rất yếu.

Nhu cầu cây giống cao, trong khi nguồn cung của các viện, trường, trung tâm nghiên cứu cây trồng chưa đáp ứng được nên nhiều hộ bắt tay vào sản xuất, kinh doanh cây giống. Quy trình sản xuất đúng kỹ thuật quyết định lớn đến chất lượng cây giống. 

Theo các chuyên gia, thị trường mua bán cây giống diễn ra nhộn nhịp, song điều đáng bàn là người mua cứ mua, còn người bán chỉ giới thiệu sơ sài về giống cây; chứng nhận cây giống gần như không được đề cập.

Thời điểm này, tại Đồng bằng sông Cửu Long nông dân đang bắt tay xuống giống các loại cây trồng mới, tái canh những diện tích canh tác kém hiệu quả. Thị trường cây giống cũng trở nên sôi động và nhộn nhịp hơn.

Giống cây trồng năm nay khá phong phú và dồi dào cả về chủng loại lẫn số lượng, tạo điều kiện để người mua có nhiều sự lựa chọn. Trong đó, giá của một số giống cây trồng phổ biến hiện vẫn duy trì ở mức cao. Cụ thể, giống cà phê thực sinh có giá từ 6.000 - 7.000 đồng/cây, cà phê ghép từ 16.000 - 20.000 đồng/cây, hồ tiêu từ 5.000 - 6.000 đồng/dây, sầu riêng có giá từ 120.000 - 140.000 đồng/cây...

Sản xuất, kinh doanh giống là ngành nghề kinh doanh có điều kiện, được quy định khá chặt ở các văn bản luật và hướng dẫn luật. Theo ông Trần Xuân Định, cây sầu riêng dù không nằm trong danh mục cây trồng chính nhưng giá trị rất cao.

Theo quy định của luật nhưng hộ sản xuất kinh doanh giống cây này vẫn phải tự công bố mới được phép đưa vào sản xuất kinh doanh. Do đó, việc kiểm tra những đơn vị sản xuất giống cây sầu riêng mà chưa được công bố lưu hành điều này có nghĩa rằng họ kinh doanh trái luật, trái quy định. Cơ quan chức năng sẽ xử phạt vi phạm hành chính. Đây là về mặt quản lý.

Về phía người trồng, bà con khi mua giống phải tìm địa chỉ tin cậy, có uy tín, thương hiệu trên thị trường. Đồng thời, lưu trữ lại hóa đơn, giấy tờ, thông tin về sản phẩm khi mua. Việc mua giống trôi nổi tại các chợ, hay từ những nguồn không rõ ràng khi gặp vấn đề thì rất khó giải quyết.

Các chuyên gia trong ngành cũng cho rằng, giống cây là công nghệ lõi, chất lượng của giống đóng vai trò quan trọng để sản phẩm tăng tính cạnh tranh trên thị trường. Tình trạng giống cây trồng không đảm bảo, gây nhiễu loạn thị trường. Trong đó, việc mua nhầm giống sầu riêng, người nông dân sẽ là đối tượng chịu rủi ro lớn nhất. Giống giả nhưng thiệt hại là thật!

Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần tăng cường phối hợp với các địa phương trong kiểm tra, quản lý giống cây trồng, nhất là quản lý việc mua bán các loại giống cây ăn trái ngoài danh mục và chưa qua khảo nghiệm. Đồng thời, có các hướng dẫn, giải pháp nhằm xử lý vi phạm một cách đồng bộ giữa các địa phương.