Cao Bằng: Kiên trì giữ nghề chạm bạc của đồng bào Dao Đỏ

Chứa đựng tinh hoa văn hóa

Trong đời sống tinh thần và vật chất của người Dao Đỏ tại thôn Lũng Chang, xã Vũ Minh (Nguyên Bình), các sản phẩm bằng bạc có giá trị rất to lớn. Qua bàn tay tài hoa của người thợ, các sản phẩm được chế tác tinh xảo, tỉ mỉ, góp phần tạo nên nét văn hóa độc đáo của đồng bào người Dao Đỏ.

Nghề chạm khắc bạc của người Dao Đỏ được coi là một nét đẹp truyền thống, chứa đựng tinh hoa văn hóa

Từ bao đời nay, những người Dao Đỏ tại thôn Lũng Chang luôn tâm niệm, bạc và các trang sức làm từ bạc có vai trò rất quan trọng trong đời sống văn hóa, tinh thần của người dân tộc Dao Đỏ. Theo quan niệm của họ, nhà giàu không phải có nhiều vàng, trâu, bò, ruộng đất mà có nhiều bạc. Ngoài ra, bạc không chỉ làm trang sức tạo điểm nhấn cho trang phục truyền thống, có nhiều bạc thể hiện sự giàu có, ấm no và còn để trừ tà ma, mang lại sự may mắn, tài lộc.

Người nào càng có nhiều bạc thì càng được phù hộ cho khỏe mạnh, gặp những điều tốt lành, gia đình thịnh vượng, hạnh phúc. Ngoài ra, người Dao còn cho rằng bạc giúp tránh gió, cảm, nhiều loại bệnh tật. Vì vậy, vòng bạc và mũ đính kèm bạc cũng là quà người lớn thường tặng trẻ nhỏ để cầu mong điều tốt lành, sức khỏe cho trẻ.

Gia đình nào tích trữ được càng nhiều bạc thì càng được thần linh phù hộ cho khỏe mạnh, gặp những điều tốt lành, gia đình sung túc, hạnh phúc đủ đầy. Đặc biệt, trang sức bạc được xem là "vật bất ly thân", bạc gắn với trang phục truyền thống của các cô gái và cũng là một trong những món của hồi môn mà bố mẹ chuẩn bị cho con gái khi về nhà chồng… Chính vì thế, bạc mang trong mình những giá trị văn hóa đặc sắc, được truyền từ đời này qua đời khác.

Trăn trở giữ nghề

Bén duyên với nghề từ tấm bé, chăm chỉ học hỏi kế thừa di sản của cha ông, nghệ nhân Lý Văn Sinh có bàn tay chạm khắc bạc tài hoa nhất vùng và là người luôn trăn trở giữ nghề, suy tư để cùng các gia đình trong xóm bảo tồn, gìn giữ nghề truyền thống do ông cha để lại.

Nghệ nhân Lý Văn Sinh bộc bạch, hơn 20 năm làm nghề chạm khắc bạc, trong mỗi sản phẩm bạc tôi gửi gắm cả tâm hồn mình và chứa cả niềm vui, nỗi buồn của người thợ bạc. Nghề chạm khắc bạc rất khó bởi làm hoàn toàn thủ công bằng tay, đòi hỏi sự khéo léo, tính thẩm mỹ cao, tỉ mỉ ở từng công đoạn, từ nung lửa đỏ, kéo bạc rồi chạm khắc hoa văn.

Nghệ nhân Lý Văn Sinh đun bạc lên khuôn đúc cho vòng cổ

Thông thường làm ra một bộ trang sức bạc mất rất nhiều thời gian bởi phải tiến hành nhiều công đoạn như: Đun chảy bạc để tạo khuôn, tạo hình sản phẩm, sau đó ghép các chi tiết tạo ra sản phẩm dáng thô và chạm trổ các chi tiết hoa văn phù hợp. Phải mất 1 tháng để làm được một bộ trang sức; mất từ 2 - 3 ngày để làm ra một chiếc vòng cổ cho phụ nữ; mất 5 - 7 ngày để làm ra một bộ hoa cúc cài áo khoảng 150 chiếc; mất từ 1 - 2 ngày để làm ra các món trang sức như vòng tay, hoa tai, nhẫn; mất khoảng từ 7 - 10 ngày để làm một bộ xà tích - đây là món trang sức tinh xảo và đặc biệt kỳ công.

Không chỉ nghệ nhân Lý Văn Sinh, hộ gia đình Lý Hồ Nhim cũng đam mê với nghề và đã có thu nhập ổn định từ nghề truyền thống này. Chị Nhim chia sẻ: Dù trang sức hiện đại ngày càng phát triển, đạt đến mức độ tinh xảo, nhưng những món trang sức bằng bạc thủ công của đồng bào dân tộc Dao đỏ nói chung vẫn có sức hút kỳ lạ, từng nét chạm khắc có vẻ đơn giản nhưng lại mang nét phóng khoáng, độc đáo và tỉ mỉ.

“Bởi vì truyền thống vốn có, người Dao Đỏ vẫn đỏ lửa giữ nghề, duy trì nghề chạm khắc bạc của mình và ưa chuộng chính những sản phẩm do mình làm ra. Các sản phẩm hoàn thiện được bán tại chợ phiên hoặc làm theo ý khách hàng đặt, qua đó mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho gia đình”- chị Nhim bày tỏ.

Các sản phẩm bạc của người Dao Đỏ vừa tinh tế vừa đa dạng về chủng loại như: vòng bạc, xà tích, khuyên tai, hoa cúc cài áo, vòng tay, những đồng tiền đánh nhỏ xâu thành từng dải trang trí trên vạt áo truyền thống. Trên các sản phẩm, những người thợ bạc thường sử dụng họa tiết, hoa văn mang hình hài, dáng dấp của tự nhiên như: mặt trời, cái búa, lưỡi liềm, con cá, hoa cỏ,… vô cùng gần gũi, có ý nghĩa tâm linh đặc biệt.

Đáng chú ý nét riêng độc đáo của các sản phẩm bạc đồng bào Dao Đỏ là hình khối sản phẩm, kiểu dáng, họa tiết hoa văn, thủ pháp xử lý sáng tối vô cùng tinh tế nhờ tận dụng đặc tính phản quang của chất liệu bạc trắng và cũng bởi sự kỳ công của người làm nghề. Bởi vậy, có thể nói người nghệ nhân phải hòa tâm hồn mình cùng từng thớ bạc trong lửa nóng hay nặng nhẹ tay theo từng nhát búa. Lửa, nước, bạc cùng con người hòa lại để tạo ra những sản phẩm thấm đẫm văn hóa dân tộc Dao Đỏ làm say đắm lòng người.

Tuy nhiên có một thực tế, các thợ bạc tại thôn Lũng Chang đang duy trì ở mức nhỏ lẻ tùy thuộc vào tiềm lực và nguồn vốn của mỗi gia đình. Việc bảo tồn và phát huy nghề chạm bạc thủ công truyền thống là cần thiết không chỉ với riêng ông Sinh mà còn liên quan đến việc phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của địa phương. Mong các cơ quan chức năng quan tâm, tạo điều kiện hơn nữa để các nghệ nhân như ông Sinh được thỏa sức chếtác các sản phẩm chạm bạc mang đậm bản sắc văn hóa của dân tộc, vừa góp phần bảo tồn, gìn giữ nghề chạm bạc truyền thống mãi trường tồn với thời gian.