Cần hiểu đúng về tiền "thướng" của người quan họ

Tuy nhiên, cũng lâu nay, việc liền anh, liền chị quan họ ngả nón mời trầu, nhận tiền tại lễ hội khiến cộng đồng có cái nhìn không đúng.

Người quan họ không "ngửa nón xin tiền"

Hội Lim là lễ hội lớn của vùng Kinh Bắc - Bắc Ninh. Về với hội Lim có cơ hội được hòa mình vào sinh hoạt văn hóa quan họ - Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Đến rồi đi, để khi tan hội mà ai đó vẫn ngẩn ngơ, xao xuyến trước làn điệu "Người ở đừng về".

Hội Lim đến hẹn lại lên

Từ cổ xưa cho đến nay, dân ca quan họ là kết tinh những giá trị văn hóa đặc sắc, tinh tuý nhất của người Kinh Bắc, nhất là sau khi quan họ Bắc Ninh được UNESCO công nhận Di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại (ngày 30/9/2009) thì loại hình dân ca này dường như đi sâu hơn vào cuộc sống của người dân, trở thành lẽ sống, gần gũi, tự nhiên như việc ăn uống mỗi ngày. Bởi vậy, mỗi người con vùng Kinh Bắc đều hiểu, biết, trân quý và muốn đóng góp một phần công sức của mình vào việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy những giá trị tốt đẹp của quan họ để mãi trường tồn.

Để quan họ có sức lan tỏa sâu rộng, vào mùa lễ hội, hầu như làng trên xóm dưới vùng Kinh Bắc đều tổ chức hát quan họ giao duyên. Đặc biệt khi hội Lim đến, hát quan họ trên thuyền rồng vẫn là địa điểm được du khách yêu thích nhất. Các liền anh, liền chị xúng xính váy áo. Liền anh đóng áo the, khăn xếp, liền chị áo mớ ba mớ bẩy chèo thuyền rồng hát tại hồ trong khu vực đình Lim. Trong lúc anh hai, chị hai ngả nón mời trầu có không ít khán giả vì mến mộ mà thưởng tiền. Việc này được gọi là tiền “thướng” (hay còn gọi là tiền thưởng) của người quan họ.

Tuy nhiên, mấy năm gần đây, vì một số "con sâu" mà "bỏ rầu nồi canh", cũng như vì cách hiểu không đầy đủ nên dư luận “dậy sóng” chuyện hát quan họ sử dụng loa máy. Một bộ phận người yêu quan họ “cực đoan” đến mức gán ghép hình ảnh các liền anh, liền chị hát trên thuyền rồng bên ao làng, trước cửa chùa, hát bên mái đình ngửa nón quai thao mời trầu là "ngửa nón xin tiền".

Một chuyên gia về văn hóa từng chia sẻ: Nói liền anh, liền chị "ngửa nón xin tiền" là hoàn toàn sai. Việc thưởng tiền không phải ai đó mới nghĩ ra mà cái này đã có truyền thống từ lâu trong văn hóa dân gian của người Việt. Một người lao động nghệ thuật, một người dành tặng cho họ một chút lì xì, những đồng bạc lẻ đó cũng chỉ thể hiện tấm lòng. Nói câu "quan họ ngửa nón xin tiền" ảnh hưởng rất lớn đến hình ảnh của người quan họ.

Theo các bậc cao niên trong làng: Chơi quan họ có 2 cách, là chơi và đi hát quan họ. Hát quan họ là đặt cọc mà hát giờ với nhau, còn chơi quan họ là chỉ hát, ai đưa tiền cho thì tùy thích, chứ không đặt vấn đề. Bây giờ, những người mến quan họ mà đưa tiền thì người hát cũng không từ chối. Nếu họ đang hát ở dưới thuyền mà mọi người đưa tiền sẽ dễ rơi xuống nước, nên người quan họ thường đưa nón ra nhận chứ không phải là xin tiền.

Đảm bảo an toàn trong mùa lễ hội 2024

Năm nay, lễ hội Lim sẽ được tổ chức trong hai ngày 21 và 22/2, tức ngày 12, 13 tháng Giêng, tại 3 xã thuộc tổng Nội Duệ xưa, nay là thị trấn Lim, xã Nội Duệ và xã Liên Bão. Trong đó trung tâm lễ hội là núi Hồng Vân (núi Lim) ở thị trấn Lim, huyện Tiên Du.

Ban tổ chức lựa chọn các câu lạc bộ quan họ, các liền anh, liền chị ở các làng quan họ gốc, làng quan họ thực hành, quan họ ngoài tỉnh; nghệ nhân tham gia hát giao lưu quan họ tại các lán trại bao gồm 12 lán. Phối hợp với Nhà hát dân ca quan họ Bắc Ninh, chỉ đạo Trung tâm Văn hóa, Thể thao và Truyền thông huyện tổ chức hát quan họ vào ngày và tối 12, 13 tháng Giêng.

Bên cạnh đó, các đơn vị liên quan cũng có kế hoạch đảm bảo an ninh trật tự, an toàn giao thông, ngăn chặn, xử lý kịp thời các trường hợp làm mất an ninh trật tự, ùn tắc giao thông; xây dựng phương án đảm bảo phòng cháy, chữa cháy tại khu vực lễ hội; ngăn chặn và giải quyết các trường hợp ăn xin, ăn mày tại khu vực lễ hội...

Cùng chia sẻ về vấn đề có còn "nhận tiền khi hát quan họ" ở hội Lim năm nay, nhiều ý kiến bày tỏ: Nói quan họ ngửa nón xin tiền ở hội Lim là không chính xác. Ở vùng đất quan họ, dịp đầu năm mới, nếu thích hoặc muốn động viên các liền anh, liền chị sau một tiết mục nào đó, người ta hay "thướng" (tương đương với chữ "thưởng"). Đây là một truyền thống tốt đẹp, không ép buộc, ai thích thì thướng. Người nhận và người thướng đều thấy lòng vui vẻ trong không khí đầu xuân.

Là người nhiều năm đi trẩy hội Lim, chị Nguyễn Ngọc Hà (Cầu Diễn, Hà Nội) nói: "Sau khi nghe hát, mình thấy hay, thấy mến mộ muốn bày tỏ chút tình cảm đối với người hát bằng việc tặng chút tiền không phải là vấn đề gì lớn cả, cũng giống như một chút tiền công để động viên các liền anh, liền chị ca hát mang niềm vui đến cho du khách thập phương..."

“Người Bắc Ninh vốn trọng chữ tình. Người Bắc Ninh vốn trọng giao duyên”. Tình nghĩa “chạ anh, chạ em” của người quan họ nghìn đời nay vẫn giữ nguyên giá trị. Xuân đến, người quan họ tạm gác việc nhà, việc đồng áng, sản xuất để đón bạn đến hát hội vui xuân cho tàn canh, mãn vó. Người quan họ hát để diễn tả tình yêu cuộc sống, tình yêu lứa đôi, đối đáp với nhau vì nghĩa, nể nhau vì tài chứ đâu phải vì cuộc sống khó khăn mà "ngửa nón xin tiền".

Vậy nên, ai du xuân này nhớ ghé hội Lim để nghe hát câu quan họ giao duyên đậm tình mà sâu lắng. Người quan họ không quá khắt khe nhưng phải có duyên mới đến được với nhau. Thế nên, hãy cùng nhau giữ gìn và lan tỏa những giá trị tinh túy nhất của loại hình dân ca đặc sắc, Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại - dân ca quan họ Bắc Ninh.