Cần có chính sách đột phá thúc đẩy sản xuất xe điện

Tại hội thảo "Thúc đẩy chuyển đổi sử dụng phương tiện giao thông điện" diễn ra sáng 10/11, ngoài các bài tham luận, hội thảo có hai phiên thảo luận sâu với các chủ đề: "Giải pháp thúc đẩy giao thông điện" và "Thị trường xe điện: Góc nhìn từ doanh nghiệp và người tiêu dùng".

Các đại biểu, khách mời tham gia hội thảo

Doanh số bán xe điện tại Việt Nam tăng

Thị trường xe điện trên toàn thế giới đang phát triển với tốc độ nhanh trong suốt những năm gần đây, với doanh số vượt trên 10 triệu chiếc vào năm 2022. Cho đến hết năm 2022, xe điện chiếm 14% tổng doanh số bán xe mới toàn cầu, so với mức 9% vào năm 2021 và 5% vào năm 2020.

Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế, đến nay đã khoảng 26 triệu xe điện được bán trên toàn cầu (bao gồm cả các xe plug-in hybrid), tăng 60% so với năm 2021. Trong năm 2023, dự đoán doanh số xe điện có thể đạt mức 14 triệu xe.

Nhu cầu xe điện cũng đang tăng mạnh tại khu vực Đông Nam Á. Theo Công cụ theo dõi xe điện tại Đông Nam Á, doanh số bán xe điện chạy pin (BEV) quý 2 năm 2023 trong khu vực đã tăng hơn 8 lần nhờ nhu cầu mạnh mẽ tại Thái Lan, Việt Nam, Indonesia và Malaysia.

Trước đó theo thống kê, năm 2022, doanh số xe điện (EV) tại Đông Nam Á chiếm khoảng 2% tổng doanh số bán ô tô. Trong đó, Thái Lan đứng đầu khi ô tô điện chiếm tới 58% doanh số bán ô tô, tiếp theo là Indonesia và Việt Nam với lần lượt là 19,5% và 15,8%.

Những năm qua, doanh số bán xe điện tại Việt Nam cũng đã có những bước tiến mới khi hàng loạt mẫu xe điện được bán rộng rãi trên thị trường. Theo số liệu thống kê của Cục Đăng kiểm Việt Nam, từ năm 2018 - 2023, tại Việt Nam có 67.000 xe điện nhập khẩu, hơn 1,7 triệu xe điện sản xuất lắp ráp trong nước (gồm 22.000 xe ô tô điện và 1,5 triệu xe máy điện).

Thông tin thêm, ông Phạm Hoài Chung, Phó Viện trưởng phụ trách Viện Chiến lược và Phát triển Giao thông Vận tải cho biết, tại Việt Nam, hiện có 5 triệu xe ô tô với tốc độ tăng trưởng trung bình 13,3%/năm, trong đó, số lượng ô tô điện tăng nhanh chóng trong những năm gần đây.

Đến nay có 20.065 xe ô tô điện sản xuất lắp ráp và nhập khẩu được kiểm tra, cấp giấy chứng nhận. Ngoài 2 doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp ô tô điện là VinFast và Công ty CP ô tô TMT trong nước, một số công ty, tập đoàn cũng đã giới thiệu một số mẫu xe ô tô điện để tìm hiểu thị trường và tiến tới sản xuất lắp ráp tại Việt Nam thời gian tới.

Hiện cả nước có 72 triệu xe máy đã đăng ký với tốc độ tăng trưởng 9,3%/năm. Riêng xe máy điện có khoảng 2 triệu xe đã đăng ký (chiếm 2,7% tổng số mô tô, xe gắn máy đã được đăng ký) với các thương hiệu xe máy điện đến từ nhiều quốc gia.

Hệ thống trạm sạc điện có độ bao phủ cao nhất hiện nay tại Việt Nam là hệ thống của VinFast đặt tại các bãi đỗ xe, bến xe, trung tâm thương mại, trạm xăng dầu,... với hơn 150.000 cổng sạc cho xe máy điện và ô tô điện.

Đối với phương tiện giao thông điện công cộng, hiện nay xe buýt điện được vận hành bởi Công ty VinBus với 239 phương tiện, tại Hà Nội với 9 tuyến (không tính các tuyến nội bộ), 167 xe; tại TP.Hồ Chí Minh với 1 tuyến, 21 xe và tại đảo Phú Quốc (Kiên Giang) với 3 tuyến, 51 xe. Trong thời gian tới tại TP. Hồ Chí Minh, ngoài tuyến D4 đang vận hành, VinBus dự kiến tiếp tục đưa thêm 4 tuyến buýt điện (VB01,02,03,05) hoạt động trong năm 2024. “Hiện nay, phương tiện buýt điện mới chiếm khoảng 2,8% tổng số lượng phương tiện buýt trên toàn quốc, còn dư địa phát triển lớn, đặc biệt khi đã có lộ trình chuyển đổi năng lượng xanh cho đoàn phương tiện xe buýt tại các đô thị từ năm 2025”, ông Chung nêu.

Bên cạnh đó, loại hình taxi điện cũng đã xuất hiện tại thị trường Việt Nam sau thời điểm các dòng xe ô tô điện trong nước của VinFast được ra mắt. Đến tháng 7/2023 có khoảng 2.700 taxi điện đang hoạt động trên toàn quốc.

Đẩy nhanh chính sách hỗ trợ chuyển đổi sang xe ô tô điện

Ông Patrick Harverman, Phó trưởng đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam nhận định, sự gia tăng nhanh và mở rộng cho các chủng loại phương tiện đặt ra nhiều thách thức quan trọng như gia tăng nhu cầu đối với các loại chất hiếm, áp lực quá tải lưới điện. Khung chính sách cần đảm bảo khuyến khích chuyển đổi sử dụng xe điện, đồng thời thúc đẩy chia sẻ kiến thức và thúc đẩy trách nhiệm môi trường, xã hội trong khai thác nguồn vật liệu hiếm.

Việt Nam có nhiều cơ hội để thúc đẩy phát triển công nghiệp sản xuất xe điện nội địa. Chính phủ vẫn cần đẩy nhanh chính sách cơ bản như phát triển hệ thống trạm sạc, thắt chặt tiêu chuẩn phát thải, cùng với quy định mục tiêu bán hàng cho một số đơn vị sản xuất xe điện với số lượng phương tiện điện nhất định. Ngoài ra, các chính sách ngắn hạn như chính sách đỗ xe, quy định về những khu vực đặc thù, có thể giúp chính phủ Việt Nam đạt vượt mức các mục tiêu của mình.

Ông Phạm Hoài Chung cũng chỉ ra, Việt Nam đã có các chính sách ưu đãi, hỗ trợ sản xuất, lắp ráp ô tô điện, một số chính sách hỗ trợ tương đương hoặc thậm chí cao hơn một số nước trong khu vực. Các chính sách để khuyến khích sử dụng ô tô điện của Việt Nam đang tập trung vào dòng xe điện chạy pin thông qua các ưu đãi về thuế dành cho cả doanh nghiệp sản xuất xe điện (thuế nhập khẩu, thuế thu nhập doanh nghiệp ...) cũng như trong việc hỗ trợ cho người sử dụng xe điện được sử dụng xe điện với chi phí thấp hơn (thuế tiêu thụ đặc biệt, lệ phí trước bạ).

Phân tích cơ hội và khó khăn, thách thức để phát triển hệ sinh thái xe điện ở Việt Nam, ông Chung đề xuất 4 nhóm chính sách hỗ trợ chuyển đổi sang xe ô tô điện, bao gồm: Ưu đãi khuyến khích sản xuất lắp ráp, nhập khẩu; khuyến khích, hỗ trợ người sử dụng; phát triển hạ tầng trạm sạc điện; khuyến khích phát triển VTHKCC sử dụng điện.

Bổ sung ý kiến trên, ông Đào Công Quyết, đại diện Hiệp hội các nhà sản xuất Ô tô Việt Nam (VAMA) cho rằng, cùng với suất đầu tư kinh doanh lớn, giá xe điện còn cao hơn so với giá xe xăng nên tác động lớn đến doanh nghiệp đầu tư và người tiêu dùng. Do đó, VAMA cho rằng, việc chuyển đổi sang xe sử dụng điện, năng lượng xanh cần được tiếp cận một cách cân bằng, phát triển hài hòa, tránh gây ra xáo trộn thị trường.

VAMA đề xuất sổ sung hai loại ô tô điện hóa là xe ô tô Hybrid điện (HEV) và xe ô tô Hybrid sạc ngoài (PHEV) là đối tượng xe điện được hỗ trợ chính sách bởi các dòng xe này đã chứng minh là thân thiện với môi trường. Bên cạnh đó, VAMA đề xuất không đưa ra chính sách hạn chế phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch, thay vào đó là chính sách hỗ trợ, khuyến khích sử dụng xe sử dụng điện, năng lượng xanh. Đồng thời, VAMA đề xuất không thu phí khí thải đối với phương tiện giao thông cơ giới đường bộ vì đã có lộ trình chuyển đổi năng lượng xanh trong Quyết định 876/QĐ-TTg về "Chương trình hành động chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí các-bon và khí mê-tan của ngành giao thông vận tải".

Đưa ra lộ trình phù hợp, xác định giai đoạn ưu tiên

Về phía Bộ Công Thương, ông Phan Lê Hoàng Linh, Trưởng phòng Chế tạo (Cục Công nghiệp) cho hay, chiến lược phát triển ngành ô tô giai đoạn mới mà Bộ đang xây dựng cần phù hợp nhiều yếu tố. Đầu tiên là chiến lược điện hóa của các hãng ô tô. Hiện nay, xu hướng chuyển đổi sang xe điện đang rất mạnh tại ba thị trường ô tô lớn nhất thế giới gồm Bắc Mỹ, châu Âu và Trung Quốc.

Ông Phan Lê Hoàng Linh chỉ ra, đơn cử như tại Trung Quốc, Chính phủ có chiến lược hướng đến ngành công nghệ cao, trong đó có phương tiện thông minh. Trong đó, xe điện chạy pin (BEV) có lợi thế nhất để chuyển đổi sang phương tiện thông minh.

Ông Phan Lê Hoàng Linh, Trưởng phòng Chế tạo, Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương)

Tuy nhiên, một số hãng xe thận trọng hơn cho rằng, việc vội vã chuyển sang xe BEV khi cơ sở hạ tầng chưa đáp ứng đủ có khả năng sẽ tạo ra bong bóng xe điện. Vì vậy, cần tiếp cận và có lộ trình phù hợp.

Với riêng thị trường Việt Nam, hiện có rất nhiều hãng xe góp mặt và có quan điểm khác nhau trong việc chuyển đổi.

Bên cạnh đó, việc chuyển đổi cần phù hợp với nhu cầu sử dụng của người dân. Với sản phẩm xe điện hóa đa dạng hơn sẽ mang đến nhiều lựa chọn cho khách hàng. Ví dụ như xe thuần điện giá cao hoặc không có điều kiện sạc, người tiêu dùng có thể chọn xe điện hóa mức thấp hơn như hybrid và có giá rẻ hơn.

Cuối cùng, việc chuyển đổi phải phù hợp với lộ trình chuyển đổi năng lượng theo cam kết tại COP26 của Việt Nam.

Ông Linh cho biết thêm, các nhà sản xuất ô tô đã nhiều lần làm việc với Bộ Công Thương và Bộ Tài chính để đề xuất mở rộng đối tượng xe điện hóa được ưu đãi, cũng như tính thuế theo mức phát thải CO₂ của xe. Nếu có thể, sẽ ghi nhận những đề xuất này vào chiến lược phát triển ngành ô tô Việt Nam.

Bổ sung thêm nội dung, ông Nguyễn Văn Hội- Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược chính sách Công Thương cho rằng, phát triển xe điện không chỉ liên quan vấn đề môi trường ở COP26 mà còn nhiều hiệp định thương mại Việt Nam làm thành viên, đều có nội dung liên quan đến xe điện, đi kèm theo là công nghiệp chế tạo pin, công nghiệp phụ trợ và hạ tầng lưới điện. “Khi phát triển xe điện, các ngành hỗ trợ và đặc biệt là công nghiệp sản xuất pin cần nâng tỷ lệ nội địa hóa”- ông Hội gợi mở.

Ông Trần Hoài Anh, Phó Cục trưởng Cục Hạ tầng kỹ thuật (Bộ Xây dựng) cho biết, Bộ đang soạn thảo và đề xuất ban hành hai luật gồm luật quy hoạch đô thị và nông thôn và luật phát triển đô thị. Trong đó có các chính sách liên quan đến hạ tầng giao thông đô thị, đặc biệt là các phương tiện điện hóa và sử dụng năng lượng xanh. Cả hai luật này sẽ được trình lên Quốc hội trong năm 2024 và nếu thuận lợi sẽ áp dụng từ đầu năm 2025.

Các đơn vị liên quan cũng đang rà soát, điều chỉnh Quy chuẩn 01, trong đó lồng ghép các chỉ tiêu về việc tỉ lệ trạm sạc xe điện chiếm bao nhiêu phần trăm ở hầm gửi chung cư.

Cùng đó, Quyết định 766/QĐ-BXD cũng yêu cầu các đơn vị rà soát, nghiên cứu tiêu chuẩn kỹ thuật để xây dựng hạ tầng trạm sạc điện, cũng như ban hành định mức xây dựng để áp dụng rộng rãi hơn.