Tin Khu Vực 
Bùng nổ vệ tinh quỹ đạo thấp: Lợi ích lớn, hệ lụy không nhỏ
Ngày 3/12/2025, số lượng vệ tinh được phóng lên, bay ở quỹ đạo thấp đang tăng bùng nổ theo cấp số nhân đã mở ra bước tiến vượt bậc cho lĩnh vực viễn thông toàn cầu, đặc biệt trong việc phổ cập Internet băng rộng tới các khu vực vùng sâu, vùng xa. Tuy nhiên, sự mở rộng ồ ạt của các chùm vệ tinh này đồng thời tạo ra mức ô nhiễm ánh sáng trong không gian ở quy mô chưa từng có, đặt ra nguy cơ cản trở hoạt động quan sát của các kính thiên văn vũ trụ.
Một nghiên cứu mới do NASA thực hiện, đánh giá bốn kính thiên văn bao gồm hai thiết bị đang hoạt động và hai dự kiến phóng lên trong thời gian tới cho thấy nguy cơ ảnh quan sát bị “loá sáng” bởi vệ tinh có thể tăng rất mạnh trong thập kỷ tới, lên tới mức 96% ở nhiều hệ thống.
Các kính thiên văn vũ trụ vốn đảm nhiệm vai trò quan sát dải phổ rộng, tránh được nhiễu khí quyển mà các đài quan sát dưới mặt đất gặp phải.
Cụ thể, kính Hubble của Mỹ có khoảng 40% ảnh quan sát có thể bị ảnh hưởng. Trong khi đó, ba kính thiên văn còn lại là SPHEREx của Mỹ, ARRAKIHS của Cơ quan Vũ trụ châu Âu (ESA) và Xuntian của Trung Quốc đều đối mặt với tỷ lệ ảnh bị nhiễm sáng lên tới 96%.
Hubble ít bị tác động hơn do có trường quan sát hẹp, nhưng mức ảnh hưởng vẫn được đánh giá là đáng kể và có thể gây khó khăn cho việc thu nhận tín hiệu vũ trụ yếu.
Theo các chuyên gia, các kính thiên văn vũ trụ vốn đảm nhiệm vai trò quan sát dải phổ rộng, tránh được nhiễu khí quyển mà các đài quan sát dưới mặt đất gặp phải. Tuy nhiên, hiện tượng vệ tinh “cắt ngang” khung hình, tạo ra các vệt sáng che lấp tín hiệu cực yếu từ những thiên hà xa, đang gia tăng rõ rệt.
Nhà thiên văn học Alejandro Borlaff (Trung tâm Nghiên cứu Ames - NASA), tác giả chính của nghiên cứu, nhận định: “Trước đây, ô nhiễm ánh sáng chủ yếu đến từ đô thị. Còn hiện nay, chính các chùm vệ tinh viễn thông mới là mối đe dọa lớn đối với mọi kính thiên văn, kể cả các thiết bị đắt đỏ đặt ở môi trường tưởng chừng trong lành ngoài không gian”.
Nếu năm 2019 mới có khoảng 2.000 vệ tinh LEO hoạt động, thì đến nay con số đã tăng lên 15.000. Các kế hoạch của doanh nghiệp viễn thông thậm chí dự báo có thể đạt tới 560.000 vệ tinh trong thập kỷ tới, mức tăng này được đánh giá là “chưa từng có trong lịch sử hàng không vũ trụ”.
Trong nghiên cứu, NASA mô phỏng quỹ đạo của các hệ thống vệ tinh lớn như Starlink (SpaceX), Guowang (Trung Quốc) hay Kuiper (Amazon), chồng lên quỹ đạo quan sát của các kính thiên văn để đánh giá mức độ giao cắt. Vệ tinh không chỉ phản chiếu ánh sáng Mặt Trời mà còn phản xạ ánh sáng từ Mặt Trăng và Trái Đất, đồng thời phát ra bức xạ hồng ngoại và sóng vô tuyến (những yếu tố có thể gây nhiễu mạnh đối với ảnh quan sát).
Theo nhóm nghiên cứu, giải pháp khả thi hiện nay là duy trì vệ tinh ở quỹ đạo thấp hơn so với kính thiên văn hoặc phát triển thêm các đài quan sát ở quỹ đạo xa như James Webb, Euclid hay Nancy Grace Roman vốn ít bị tác động bởi ô nhiễm ánh sáng. Tuy nhiên, số lượng kính thiên văn đặt ở quỹ đạo xa hiện còn rất hạn chế và chỉ đáp ứng một số mục tiêu nghiên cứu chuyên sâu.
Cạnh tranh không gian và bài toán quản lý quỹ đạo: Việt Nam cần chuẩn bị gì?
Sự bùng nổ vệ tinh quỹ đạo thấp trên toàn cầu đang làm thay đổi sâu sắc cục diện quản trị không gian, kéo theo hàng loạt thách thức mới đối với các quốc gia có chương trình không gian đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Mặc dù chưa sở hữu kính thiên văn vũ trụ, Việt Nam vẫn chịu tác động trực tiếp từ xu thế này, đặc biệt trong quy hoạch phổ tần, giám sát quỹ đạo và bảo đảm an toàn hạ tầng vệ tinh.
Khi số lượng vệ tinh tăng lên quá nhanh, nguy cơ chồng lấn tần số, nhiễu tín hiệu và rủi ro va chạm ngày càng trở nên nghiêm trọng. Điều này tác động không nhỏ tới các chương trình như VNREDSat, kế hoạch phát triển vệ tinh viễn thông mới và các nhiệm vụ quan sát Trái đất. Bài toán đặt ra cho Việt Nam là phải xây dựng năng lực giám sát không gian tốt hơn, hoàn thiện công tác điều phối tần số, đồng thời tăng cường phối hợp quốc tế trong chia sẻ dữ liệu quỹ đạo.
Cùng với đó, ở bối cảnh nhiều tập đoàn lớn đang triển khai quy mô lớn các mạng vệ tinh LEO khiến các tiêu chuẩn quốc tế về độ phản xạ ánh sáng, giới hạn quỹ đạo, quy tắc tránh va chạm hay nghĩa vụ công bố dữ liệu vận hành đang được bàn thảo rộng rãi. Đây là những kinh nghiệm mà Việt Nam cần tham khảo khi xây dựng chiến lược không gian quốc gia, nhằm bảo vệ lợi ích trước những thay đổi nhanh của môi trường vũ trụ và tránh xung đột kỹ thuật trong tương lai.
Tuy nhiên, thách thức cũng đi kèm cơ hội. Việc dư luận quốc tế ngày càng quan tâm tới “bầu trời bị thương mại hóa” mở ra triển vọng để Việt Nam đầu tư bài bản hơn vào thiên văn học, khoa học không gian, công nghệ quỹ đạo thấp và các hệ thống giám sát rác thải vũ trụ. Đây không chỉ là những trụ cột khoa học mới mà còn là nền tảng để hình thành một ngành công nghiệp không gian nội địa có giá trị cao.
Trong những năm tới, Việt Nam có thể đứng trước bài toán giống nhiều quốc gia khác: vừa muốn tận dụng lợi ích kinh tế - viễn thông từ vệ tinh LEO, vừa phải kiểm soát tác động của chúng đến quan sát thiên văn và an toàn quỹ đạo. Việc chuẩn bị sớm về thể chế, hạ tầng kỹ thuật và năng lực chuyên môn sẽ quyết định khả năng chủ động của Việt Nam trong sân chơi không gian đang ngày càng cạnh tranh.
Vệ tinh LEO (Low Earth Orbit): Là vệ tinh hoạt động ở độ cao khoảng 160–2.000 km. Ưu điểm: Truyền tín hiệu nhanh, độ trễ thấp, phù hợp cho Internet băng rộng. Nhược điểm: số lượng phải rất lớn để phủ sóng toàn cầu, dễ gây xung đột tần số và gia tăng rác thải không gian.
Ô nhiễm ánh sáng không gian (Space Light Pollution): Hiện tượng vệ tinh phản xạ ánh sáng mặt trời, mặt trăng hoặc phát xạ hồng ngoại, gây lóa sáng trong ảnh thiên văn, che lấp tín hiệu yếu từ các thiên thể xa.