Bộ Công Thương cùng những nỗ lực đàm phán, mở rộng thị trường xuất khẩu sang Trung Quốc

Kinh tế thương mại khu vực biên giới, cửa khẩu khởi sắc

Hợp tác trong lĩnh vực kinh tế thương mại và đầu tư giữa Việt Nam - Trung Quốc ngày càng đi vào chiều sâu. Trung Quốc liên tục duy trì là đối tác thương mại lớn nhất và thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Việt Nam; trong khi đó, Việt Nam là đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc trong Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và đối tác thương mại lớn thứ 5 của Trung Quốc trên thế giới (sau Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Nga).

Hai nước Trung Quốc và Việt Nam có chung đường biên giới trên bộ, trên biển và đường thủy. Chiều dài biên giới đường bộ lên tới gần 400 km, đi qua địa phận của 7 tỉnh phía Bắc của Việt Nam. Đặc điểm này đã mang lại cho hai nước có lợi thế để phát triển kinh tế, nhất là kinh tế thương mại khu vực biên giới, cửa khẩu.

Đáng chú ý, sau hai chuyến thăm lẫn nhau mang tính lịch sử của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng (tháng 10/2022) và Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (tháng 12/2023), hai Đảng, hai nước đã xác lập định vị mới cho quan hệ song phương, tiếp tục làm sâu sắc và nâng tầm quan hệ Đối tác Hợp tác Chiến lược Toàn diện, xây dựng “Cộng đồng chia sẻ tương lai Việt Nam - Trung Quốc có ý nghĩa chiến lược”, tiếp thêm động lực mạnh mẽ để hai Đảng, hai nước không ngừng củng cố và tăng cường quan hệ láng giềng hữu nghị và hợp tác toàn diện.

Cũng từ những chuyến thăm lịch sử này đã có rất nhiều sự thay đổi trong quan hệ chính trị, ngoại giao giữa hai nước Việt Nam - Trung Quốc. Các hoạt động về kinh tế, thương mại nói chung và hoạt động thương mại biên giới nói riêng sôi động trở lại, nhiều cửa khẩu hoạt động trở lại như trước khi có đại dịch Covid-19.

Đóng góp quan trọng vào thương mại hai chiều Việt Nam - Trung Quốc chính là nhờ kinh tế cửa khẩu. Việt Nam với Trung Quốc có 19 cặp cửa khẩu. Từ đầu năm đến nay, hoạt động xuất nhập khẩu qua các cặp cửa khẩu với Trung Quốc rất sôi động.

Tại Lạng Sơn, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu ở tất cả các loại hình hàng hóa qua địa bàn tỉnh Lạng Sơn lũy kế đến giữa tháng 7 đạt trên 32 tỷ USD. Con số này khẳng định vị trí cửa ngõ đặc biệt quan trọng của các cửa khẩu tỉnh Lạng Sơn trong giao thương biên mậu thời gian qua. Trong đó, Hữu Nghị là cửa khẩu sôi động nhất. Thống kê từ Ban Quản lý cửa khẩu Lạng Sơn cho thấy, trung bình mỗi ngày, cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị thực hiện giải quyết thông quan cho trên 800 phương tiện; trong đó xuất khẩu khoảng trên dưới 200 xe, nhập khẩu khoảng 600 xe. Các mặt hàng xuất nhập khẩu chủ yếu là hoa quả tươi, máy móc công nghiệp, đồ gia dụng tiêu dùng, linh kiện điện tử…

Tương tự, tại Móng Cái (Quảng Ninh), hoạt động giao thương biên mậu, du lịch cũng tiếp tục sôi động, khởi sắc. Kim ngạch xuất nhập khẩu 6 tháng đầu năm trên địa bàn Móng Cái đạt hơn 1,7 tỷ USD, tăng 17,85% so với cùng kỳ. Hoạt động giao thương biên mậu trên địa bàn Móng Cái luôn được đặc biệt quan tâm duy trì ổn định, tạo động lực thu hút đầu tư trong lĩnh vực xuất nhập khẩu.

Bên cạnh đó, một số cửa khẩu đã ứng dụng công nghệ, tần suất thông quan tốt hơn và thúc đẩy thương mại biên giới tốt hơn. Các hoạt động xúc tiến thương mại, kết nối giao thương truyền thống giữa các tỉnh biên giới của Việt Nam với Trung Quốc được khôi phục với nhiều hình thức đa dạng. Kinh tế - xã hội của các địa phương vùng biên cũng có nhiều khởi sắc, đặc biệt là không khí sống hòa thuận giữa các dân tộc của hai đất nước, hai địa phương thân thiện hơn. Một số dự án đầu tư đã được triển khai ở khu vực này, kể cả đầu tư trong nước cũng như đầu tư của nước ngoài tại khu vực.

Nỗ lực xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường

Những năm gần đây, xuất khẩu nông sản của Việt Nam sang Trung Quốc không ngừng được mở rộng. Trung Quốc là một trong những thị trường quan trọng nhất đối với nông, lâm, thủy sản Việt Nam. Các sản phẩm nông nghiệp của Việt Nam từ hoa quả đến thực phẩm chế biến đang tạo ra chỗ đứng trên thị trường Trung Quốc.

Thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng cho thấy, hiện Việt Nam đã có 14 mặt hàng nông sản xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc, gồm: Tổ yến, khoai lang, thanh long, nhãn, chôm chôm, xoài, mít, dưa hấu, chuối, măng cụt, thạch đen, vải, chanh dây và sầu riêng.

Số liệu thống kê từ Vụ Thị trường châu Á - châu Phi (Bộ Công Thương) cho biết, trong năm 2023, kim ngạch xuất nhập khẩu Việt Nam - Trung Quốc đạt 171,9 tỷ USD. Trong 7 tháng năm 2024, kim ngạch xuất nhập khẩu hai nước đạt 112,2 tỷ USD, tăng 25% so với cùng kỳ năm 2023. Trong đó, xuất khẩu của Việt Nam đến Trung Quốc đạt 32,6 tỷ USD, tăng 5% so với cùng kỳ năm 2023; nhập khẩu của Việt Nam từ Trung Quốc đạt 79,6 tỷ USD, tăng 35,6% so với cùng kỳ năm 2023. Nhập siêu của Việt Nam từ Trung Quốc có giá trị 47 tỷ USD, tăng 70% so với cùng kỳ năm 2023.

Trong 7 tháng, Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc các mặt hàng như điện thoại di động, linh kiện, thiết bị điện tử, cao su, nông sản, thủy hải sản... và nhập khẩu từ thị trường Trung Quốc các sản phẩm như máy móc, thiết bị, nguyên liệu sản xuất trong ngành may mặc, giày da, sắt thép, vật tư xây dựng..., cho đến các mặt hàng sinh hoạt hàng ngày.

Từ những số liệu trên có thể thấy, dù không còn là thị trường dễ tính như trước, không phải hàng hóa nào thị trường Trung Quốc cũng chấp nhận, song kim ngạch xuất khẩu hàng hóa Việt Nam sang thị trường Trung Quốc vẫn luôn tăng trưởng tích cực. Hàng hóa Việt Nam và cộng đồng doanh nghiệp trong nước đã từng bước thay đổi, không ngừng nỗ lực nâng cao chất lượng và quy cách sản phẩm, đáp ứng tốt các quy định và phục vụ tốt nhu cầu, thị hiếu của người tiêu dùng Trung Quốc.

Có thể nói, những kết quả này đến từ các giải pháp khắc phục khó khăn, mở cửa thị trường của Chính phủ, các Bộ, Ngành và của cộng đồng doanh nghiệp, nổi bật trong đó là công tác đàm phán mở cửa thị trường. Thời gian qua, Chính phủ, Bộ Công Thương và các bộ, ngành đã nỗ lực đàm phán mở cửa thị trường Trung Quốc cho các loại hàng hoá Việt Nam. Năm 2023, đã 2 lần Thủ tướng có chuyến công tác tại Trung Quốc và lần nào cũng đề xuất Chính phủ Trung Quốc mở cửa cho nông sản Việt Nam với 4 nhóm hàng: Sầu riêng đông lạnh, ớt, dưa hấu, dược liệu... và đến tháng 6/2024, Thủ tướng Chính phủ tiếp tục có chuyến công tác tới Trung Quốc để trao đổi, đàm phán và xác định cơ chế đối thoại mới.

Đặc biệt, Bộ Công Thương với vai trò chủ lực trong việc đàm phán, xúc tiến thương mại mở rộng thị trường cho hàng Việt Nam đã triển khai nhiều giải pháp để đẩy mạnh xúc tiến thương mại vào thị trường này.

Năm 2021, khi mới đảm nhiệm trọng trách Bộ trưởng Bộ Công Thương, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên từng phải đối diện với bài toán khó, làm sao để thúc đẩy xuất khẩu nông sản sang thị trường lớn Trung Quốc đang bị đóng băng bởi đại dịch Covid-19.

Một trong những cuộc làm việc đầu tiên với người đồng cấp Trung Quốc - Bộ trưởng Thương mại Vương Văn Đào chính là cuộc điện đàm đầu tháng 6/2021. Trong điện đàm, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đề nghị Trung Quốc tạo thuận lợi thông quan cho các mặt hàng nông thủy sản của Việt Nam xuất khẩu đi Trung Quốc qua cửa khẩu biên giới Việt - Trung, nhất là những mặt hàng chuẩn bị vào cao điểm thu hoạch như vải, nhãn, xoài... Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đề nghị cơ quan chức năng hai nước tại các cửa khẩu xem xét thực hiện một số biện pháp như rút ngắn thời gian thông quan, mở "luồng xanh", thực hiện "hẹn giờ thông quan từ xa" 24h/24h...

Bộ trưởng Thương mại Trung Quốc Vương Văn Đào cho biết, phía Trung Quốc rất khuyến khích và sẵn sàng tăng cường nhập khẩu các mặt hàng nông thủy sản chất lượng cao của Việt Nam. Ông nhắc lại chuyến thị sát cửa khẩu biên giới Việt – Trung tháng 3/2021, chính ông cũng đã yêu cầu chính quyền địa phương biên giới phía Trung Quốc tạo thuận lợi tối đa cho thông quan hàng hóa Việt Nam. Phía Trung Quốc cũng đã thiết lập 10 khu tập kết trái cây, 4 khu tập kết lương thực tại các cửa khẩu biên giới phía Trung Quốc để hỗ trợ tập kết các mặt hàng nông sản đang trong thời kỳ cao điểm thu hoạch của Việt Nam.

Tiếp đến, năm 2023, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đã liên tiếp có các hoạt động, buổi làm việc, gặp gỡ song phương với các đối tác Trung Quốc. Điển hình, tháng 4/2023, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đã trực tiếp chủ trì Hội nghị giao ban xúc tiến thương mại với hệ thống Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài với chủ đề “Triển vọng xuất khẩu hàng hóa Việt Nam sang thị trường Trung Quốc trong bối cảnh mới”. Tại đây, Bộ trưởng đã chỉ đạo hàng loạt giải pháp để hỗ trợ doanh nghiệp đẩy mạnh phát triển sang thị trường Trung Quốc, góp phần cải thiện tình hình xuất nhập khẩu giữa hai nước.

Tiếp đến, cuối tháng 11/2023, Bộ trưởng Bộ Công Thương Việt Nam và Bộ trưởng Bộ Thương mại Trung Quốc đồng chủ trì Kỳ họp lần thứ 12 Ủy ban hợp tác kinh tế, thương mại Việt Nam - Trung Quốc nhằm tăng cường thúc đẩy hợp tác kinh tế, thương mại và đầu tư giữa hai nước.

Đến tháng 12/2023, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cũng trực tiếp chủ trì Hội nghị Thúc đẩy hợp tác kinh tế thương mại các tỉnh biên giới phía Bắc với Trung Quốc, nhằm đánh giá tình hình triển khai hợp tác kinh tế, thương mại và đầu tư giữa các địa phương của Việt Nam với các địa phương của Trung Quốc có chung đường biên giới. Lãnh đạo Bộ Công Thương nhấn mạnh, các hoạt động tìm kiếm, mở rộng thị trường ở đây không chỉ là mở rộng thị trường mới mà ngay cả những thị trường chúng ta đã đặt chân vào, chúng ta vẫn phải tìm kiếm khách hàng mới và xây dựng chỗ đứng vững chắc tại thị trường đó.

Bước sang năm 2024, bên lề Hội nghị Bộ trưởng WTO lần thứ 13 (MC13) diễn ra tại Abu Dhabi, Tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất (UAE), Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên đã có cuộc gặp gỡ với Bộ trưởng Thương mại Trung Quốc Vương Văn Đào. Tại đây, hai Bộ trưởng cùng khẳng định quan hệ tốt đẹp về kinh tế - thương mại đã được thể hiện trong việc duy trì đường biên mở, tạo thuận lợi cho thương mại và đầu tư giữa hai bên, đặc biệt là đối với hàng nông sản và thủy sản. Nhờ vậy, kim ngạch thương mại giữa hai bên đã có những bước cải thiện tích cực trong bối cảnh chung thương mại toàn cầu còn gặp nhiều khó khăn.

Bên cạnh đó, xác định xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc là xu thế tất yếu, mang lại lợi ích đường dài, Bộ Công Thương đã và đang khuyến cáo, hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đối theo lộ trình rõ ràng. Từ ngày 1/1/2028, tại tất cả các cửa khẩu, lối mở chỉ cho phép làm thủ tục xuất khẩu sang Trung Quốc các mặt hàng đã vào được Trung Quốc qua cửa khẩu quốc tế, cửa khẩu chính. Đảm bảo người dân, các hợp tác xã, địa phương, doanh nghiệp có 5 năm - quãng thời gian vừa đủ để chuyển đổi toàn bộ quy mô sản xuất nhỏ lẻ, manh mún sang sản xuất lớn.

Ngoài ra, trong thời gian qua, Bộ Công Thương cũng đã phối hợp chặt chẽ với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn trong công tác đàm phán với Trung Quốc mở cửa thêm thị trường xuất khẩu cho các mặt hàng rau quả khác của Việt Nam như bưởi da xanh, dừa tươi, bơ, dứa, vú sữa, chanh, dưa lưới... Đề xuất nâng cao hiệu quả và điều tiết tốt tốc độ thông quan hàng hóa xuất nhập khẩu tại khu vực cửa khẩu thuộc biên giới giữa Việt Nam - Trung Quốc, đặc biệt là đối với các mặt hàng nông sản, thủy sản có tính chất thời vụ; chuyển nhanh, chuyển mạnh sang xuất khẩu chính ngạch.

Kết nối doanh nghiệp, địa phương hai nước Việt-Trung để đẩy mạnh dòng chảy hợp tác

Đánh giá về quan hệ hợp tác giữa Việt Nam - Trung Quốc, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên từng nhấn mạnh, trong nhiều năm qua, Trung Quốc là một đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam. Tổng kim ngạch thương mại hai chiều của Việt Nam và Trung Quốc chiếm 1/4 tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam với thế giới. Ở chiều ngược lại, Việt Nam là đối tác thương mại lớn thứ 5 của Trung Quốc với thế giới, đối tác lớn nhất của Trung Quốc trong ASEAN.

Tuy nhiên, theo Bộ trưởng, quan hệ kinh tế, thương mại, nhất là thương mại biên giới giữa hai nước Việt Nam - Trung Quốc còn nhiều hạn chế. “Trao đổi thương mại chưa tương xứng với tiềm năng, chưa khai thác hết năng lực hạ tầng cửa khẩu; xuất khẩu nông - thủy sản chủ yếu vẫn là tiểu ngạch, số lượng, chất lượng, giá cả đều thiếu ổn định...” - Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nêu rõ thực tế.

Để khơi thông dòng chảy hợp tác, đẩy mạnh hợp tác kinh tế, thương mại và đầu tư giữa Việt Nam - Trung Quốc, Tư lệnh ngành Công Thương cho rằng, điều cần làm là phải tăng cường giao lưu, kết nối giữa các doanh nghiệp hai bên. Sự gần gũi về mặt địa lý là một thuận lợi, nhưng sự khác biệt về ngôn ngữ, văn hóa và tập quán kinh doanh là những rào cản đối với doanh nghiệp hai nước trong quá trình xây dựng quan hệ kinh doanh tin cậy và bền vững. Vượt qua được những rào cản này sẽ mang lại thành công cho mỗi doanh nghiệp cũng như sự thành công chung của hai quốc gia trong quan hệ kinh tế - thương mại song phương.

Hiện thực hóa các chủ trương, chỉ đạo, điều hành của người đứng đầu ngành Công Thương, trong 7 tháng năm 2024, các Cục, Vụ chức năng trong Bộ đã tổ chức nhiều hoạt động kết nối giao thương giữa các địa phương hai nước Việt Nam – Trung Quốc, từ đó mở rộng thị trường, thúc đẩy xuất khẩu. Như trong tháng 3/2024, Vụ Thị trường châu Á - châu Phi (Bộ Công Thương) đã lần lượt có các cuộc Tọa đàm với Đoàn công tác Bộ Thương mại Trung Quốc do ông Lý Hưng Kiền - Vụ trưởng Vụ Ngoại thương làm Trưởng đoàn và Đoàn công tác Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây, Trung Quốc do ông Lưu Tường, Phó Giám đốc Sở Thương mại làm Trưởng đoàn. Thông qua 2 cuộc Tọa đàm, các tỉnh, thành phố của Việt Nam như: Bắc Giang, Bắc Ninh, Cao Bằng, Lạng Sơn... nhiều văn bản, thỏa thuận hợp tác đã được đàm phán, ký kết.

Cũng trong tháng 3/2024, Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) tổ chức “Hội nghị Xúc tiến Thương mại, Đầu tư và kết nối giao thương Việt Nam - Trung Quốc (Sơn Đông)” tại thành phố Hà Nội. Thông qua Hội nghị này, doanh nghiệp Việt Nam và tỉnh Sơn Đông (Trung Quốc) có cơ hội trao đổi, kết nối và đẩy mạnh hợp tác nhằm thúc đẩy xuất khẩu chính ngạch các sản phẩm nông sản, thủy sản và các sản phẩm có thế mạnh của Việt Nam sang tỉnh Sơn Đông (Trung Quốc) trong bối cảnh Trung Quốc đã chính thức mở cửa cho phép nhiều loại nông, thủy sản có thế mạnh của Việt Nam được xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc.

Ông Tống Quân Kế - Phó Tỉnh trưởng tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc cũng nhấn mạnh, tỉnh Sơn Đông sẵn sàng khuyến khích doanh nghiệp nhập khẩu các loại thủy sản, nông sản, trái cây nhiệt đới của Việt Nam như sầu riêng, thanh long, chuối. Phó Tỉnh trưởng tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc cũng mong muốn Việt Nam và tỉnh Sơn Đông có thể cùng hợp tác để tận dụng tối đa các cơ hội như RCEP, tăng cường kết nối cơ sở hạ tầng, hệ thống logistics, mở rộng hơn nữa hợp tác đầu tư, đặc biệt trong lĩnh vực công nghiệp số.

Theo Đại sứ Việt Nam tại Trung Quốc Phạm Sao Mai, để phát huy hơn nữa tiềm năng, thế mạnh của quan hệ Việt Nam – Trung Quốc thời gian tới, hai nước cần duy trì sự phối hợp chặt chẽ ở các cấp, các kênh, trong mọi lĩnh vực, tăng cường rà soát, đánh giá tình hình triển khai nhận thức chung mà Lãnh đạo cao nhất hai Đảng đạt được, đẩy mạnh và nâng cao chất lượng hợp tác thực chất trên các lĩnh vực, góp phần cụ thể hóa các thành quả, nội hàm, thực hiện việc đưa quan hệ hai Đảng, hai nước lên tầm cao mới.