Bảo vệ người tiêu dùng: Nhận diện thách thức trong lĩnh vực bán lẻ

Bán lẻ trở thành một trong những trụ cột quan trọng của nền kinh tế

Theo Uỷ ban Cạnh tranh Quốc gia, trong những năm gần đây, ngành bán lẻ Việt Nam đã có sự tăng trưởng nhanh, trở thành một trong những trụ cột quan trọng của nền kinh tế, đóng góp khoảng hơn một nửa GDP và duy trì tốc độ tăng trưởng cao nhất khu vực. Sự phát triển mạnh mẽ này bắt nguồn từ cơ cấu dân số trẻ, thu nhập ngày càng tăng, quá trình đô thị hóa nhanh cùng sự lan tỏa của công nghệ và thương mại điện tử.

Nếu năm 2022 quy mô thị trường bán lẻ đạt khoảng 220 tỷ USD, thì đến 2025 ước đạt 300 tỷ USD và có thể vượt 1.000 tỷ USD vào năm 2033. Điều đó phản ánh sức bật ấn tượng của tiêu dùng nội địa Việt Nam. Không chỉ quy mô mở rộng, cấu trúc thị trường cũng thay đổi sâu sắc, khi các mô hình bán lẻ hiện đại, từ chuỗi siêu thị, cửa hàng tiện lợi đến các nền tảng thương mại điện tử đang dần thay thế phương thức truyền thống, thúc đẩy sự chuyên nghiệp hóa trong quản trị và cạnh tranh.

Đặc biệt, bán lẻ đang trở thành “lá chắn” cho nền kinh tế khi kích thích tiêu dùng nội địa, một trong ba trụ cột tăng trưởng bên cạnh xuất khẩu và đầu tư. Năm 2024, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng đã cán mốc 6.391 nghìn tỷ đồng, tăng 9% so với năm trước, cao hơn cả mức tăng GDP (6,42%). Chỉ riêng 10 tháng năm 2025, lĩnh vực này ước đạt 5.772,9 nghìn tỷ đồng tăng 9,3% so với cùng kỳ năm trước. Đây là minh chứng rõ ràng rằng bán lẻ không chỉ tăng trưởng đều đặn mà còn góp phần giữ ổn định kinh tế vĩ mô, nhất là trong bối cảnh thế giới biến động và hậu quả Covid-19 vẫn còn in đậm.

Là khâu “nút thắt vàng” giữa sản xuất và tiêu dùng, ngành bán lẻ đã giúp tối ưu hóa chuỗi cung ứng toàn cầu, mở đầu ra ổn định cho nông sản, hàng tiêu dùng, từ đó gia tăng giá trị sản xuất trong nước. Sự trỗi dậy của hệ thống siêu thị, trung tâm thương mại, chuỗi bán lẻ hiện đại không chỉ cải thiện trải nghiệm tiêu dùng mà còn tạo nền tảng để nền kinh tế chuyển dịch từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ.

Những thách thức trong công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng

Tuy nhiên, sự tăng trưởng nhanh ngành bán lẻ Việt Nam cũng kéo theo thách thức về niềm tin thị trường và bảo vệ người tiêu dùng. Trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng am hiểu, thận trọng và đề cao quyền lợi của mình, các yêu cầu về minh bạch thông tin, bảo đảm an toàn dữ liệu và trách nhiệm của doanh nghiệp trong mọi giao dịch trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Sự tăng trưởng nhanh và cạnh tranh gay gắt của thị trường bán lẻ kéo theo nhiều nguy cơ mới đối với quyền lợi người tiêu dùng.

Trước tiên, đó là sự gia tăng rủi ro về chất lượng và nguồn gốc hàng hóa. Chuỗi cung ứng của ngành bán lẻ ngày càng mở rộng, đặc biệt trong mô hình đa kênh (omni-channel), khiến việc kiểm soát chất lượng và truy xuất nguồn gốc sản phẩm trở nên phức tạp hơn. Tình trạng gian lận thương mại, hàng giả, hàng nhái len lỏi vào hệ thống phân phối vẫn diễn biến khó lường, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền được an toàn và quyền được thông tin chính xác của người tiêu dùng.

Thách thức tiếp theo chính là việc thông tin thiếu minh bạch và hành vi quảng cáo gây nhầm lẫn. Trong môi trường kinh doanh chịu sức ép cạnh tranh lớn, để lôi kéo khách hàng một số nhà bán có thể cố tình đưa ra thông tin sai lệch hoặc không đầy đủ về tính năng, xuất xứ, giá cả hàng hóa. Các hình thức “giảm giá ảo”, khuyến mại mập mờ điều kiện áp dụng… vẫn còn xuất hiện, tiềm ẩn nguy cơ xâm phạm quyền được lựa chọn công bằng của người tiêu dùng.

Đặc thù của lĩnh vực bán lẻ là có nhiều điểm bán và nhiều chủ thể tham gia phân phối. Khi xảy ra tranh chấp, người tiêu dùng thường gặp khó khăn trong việc liên hệ đúng đầu mối có thẩm quyền xử lý; thậm chí bị “đẩy trách nhiệm” giữa nhà bán lẻ, nhà cung cấp và trung gian thương mại. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả bảo đảm quyền được lắng nghe và được bồi thường thỏa đáng của người tiêu dùng.

Hoạt động bán lẻ hiện đại ngày càng phụ thuộc vào thu thập, phân tích dữ liệu người tiêu dùng để cá nhân hóa giao dịch. Tuy nhiên, một số doanh nghiệp chưa thiết lập đầy đủ cơ chế bảo mật, khiến rủi ro lộ lọt thông tin cá nhân gia tăng, tác động nghiêm trọng tới quyền riêng tư và an toàn của người tiêu dùng.

Dù hệ thống pháp luật bảo vệ người tiêu dùng đã được hoàn thiện, nhưng mức độ tuân thủ không đồng đều giữa các nhóm doanh nghiệp, đặc biệt khu vực bán lẻ quy mô nhỏ. Việc ý thức pháp luật chưa đầy đủ cùng năng lực quản trị còn hạn chế khiến nhiều quy định tốt chưa được thực thi nhất quán trên toàn hệ thống.

Trước những yêu cầu mới nảy sinh trong hoạt động bán lẻ, hệ thống pháp luật cần tiếp tục củng cố vai trò định hướng và điều chỉnh, bảo đảm môi trường kinh doanh minh bạch và quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng được thực thi đầy đủ trên thực tế.