Báo chí phải chấp nhận thách thức để chuyển đổi, phát triển bền vững

Nhà báo Lê Quốc Minh - Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng Biên tập Báo Nhân dân - đã có những chia sẻ với phóng viên Báo Công Thương về sự phát triển của báo chí cách mạng Việt Nam và những khó khăn, thách thức hiện nay.

Sức sống mới của Báo Công Thương

Thưa ông, mùa thu năm 1945 đã mở ra những trang sử mới cho báo chí cách mạng Việt Nam với sự ra đời của nhiều tờ báo. Công Thương cũng tự hào là một trong những tờ báo của bộ kinh tế đa ngành với 78 năm tuổi, ra đời một tháng sau Quốc khánh 2/9. Với cương vị là Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, ông đánh giá như thế nào về vị thế phát triển của các cơ quan báo chí, cũng như những người làm báo hiện nay?

Báo Công Thương là tờ báo ngành ra đời rất sớm, cho thấy lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Bộ khi đó đã rất quan tâm đến vấn đề truyền thông. Những nội dung liên quan đến lĩnh vực công nghiệp, thương mại… là vấn đề được công chúng và lãnh đạo quan tâm, dù ở lúc sơ khai hay khi xã hội phát triển.

Nhà báo Lê Quốc Minh - Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng Biên tập Báo Nhân dân

Trong quá trình phát triển với lịch sử gần Nhà báo Lê Quốc Minh - Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng Biên tập Báo Nhân dân100 năm của nền báo chí cách mạng Việt Nam, lực lượng báo chí càng ngày lớn mạnh, hùng hậu hơn, cách thức tác nghiệp ngày càng hiện đại. Thời điểm hiện tại, báo chí Việt Nam đã từng bước theo kịp sự phát triển của báo chí thế giới. Sự phát triển mạnh mẽ theo xu hướng đa nền tảng, đa phương tiện của báo chí thế giới thời gian vừa qua cũng là xu hướng các cơ quan báo chí Việt Nam nắm bắt phát triển.

Rất nhiều tờ báo của Việt Nam trước đây chỉ là tờ báo in nhưng trong quá trình phát triển, không chỉ trên nền tảng web, mobile, mà thậm chí cả ở nội dung audio, video, rất thành thục, càng giúp cho sự cạnh tranh giữa các cơ quan báo chí mạnh mẽ hơn, quyết liệt hơn. Người hưởng lợi là công chúng, độc giả, khán thính giả.

Báo Công Thương thời gian qua có nhiều thay đổi về cả nội dung, hình thức và chuyển đổi số. Ông đánh giá như thế nào về Báo Công Thương trong dòng chảy báo chí cách mạng hiện nay?

Thời gian qua, chúng tôi nhận thấy sự nỗ lực của tập thể lãnh đạo, biên tập viên, phóng viên Báo Công Thương; sự năng nổ của lãnh đạo Báo qua nhiều thời kỳ. Sự ủng hộ của lãnh đạo Bộ, các sở, ban, ngành liên quan đã giúp cho nội dung của Báo Công Thương được linh hoạt, nhiều chiều, đa dạng và sôi động. Dù là những ấn phẩm truyền thống hay sản phẩm trên các nền tảng digital, đều có sự đổi mới, với sức sống mới trong nội dung của Báo Công Thương.

Chúng tôi cũng rất ấn tượng với sự lớn mạnh của Báo Công Thương điện tử. Chỉ trong thời gian tương đối ngắn, nhưng với sự nỗ lực đổi mới, số lượng người truy cập, theo dõi trên nền tảng online của Báo Công Thương đã tăng lên rất nhiều, giúp tờ báo đã tăng được thứ hạng rất quan trọng trên bảng xếp hạng của internet.

Bên cạnh việc bám sát những vấn đề của ngành Công Thương và tạo được sự khác biệt so với các tờ báo khác từ những thế mạnh riêng. Báo Công Thương cũng đã tham gia vào nhiều hoạt động thông tin tuyên truyền khác theo định hướng của Đảng, Nhà nước, giúp đưa những nội dung chính thống lan tỏa được đến với nhiều đối tượng.

Xin ông cho biết, đâu là cơ hội và thách thức đặt ra đối với các cơ quan báo chí bộ, ngành để thực hiện sứ mệnh của mình?

Trong nghiên cứu về sự phát triển của báo chí hiện đại, hiện nay có hai từ khóa rất quan trọng, đó là "big or niche": Phải rất lớn; hoặc đi theo thị trường ngách. Sẽ rất nguy hiểm nếu các cơ quan báo chí, bộ, ngành không phát huy thế mạnh thị trường ngách mà lại đuổi theo quy mô lớn với các cơ quan báo chí cấp độ quốc gia. Thay vì ôm đồm quá nhiều thông tin về nhiều lĩnh vực, các cơ quan báo chí bộ, ngành nên tập trung phát huy thế mạnh riêng, mà các cơ quan báo chí khác không có được.

Đơn cử, Báo Công Thương với nguồn thông tin đến từ Bộ Công Thương, các vụ, cục, sở liên quan, chắc chắn là thế mạnh so với những cơ quan báo chí khác. Do vậy, đi sâu vào thế mạnh riêng, thị trường ngách chính là cách thức để các cơ quan báo chí, bộ, ngành có thể phát triển bền vững và thậm chí phát triển mạnh.

Điển hình, trên thế giới có những tờ báo rất chuyên biệt về tài chính sẽ giữ được những thế mạnh riêng có và thậm chí tạo nguồn thu rất tốt. Với những cơ quan báo chí, bộ, ngành, theo quan điểm của chúng tôi cũng như xu hướng nghiên cứu của thế giới, phải rất kiên định bám chắc những thế mạnh riêng có.

Google, Facebook "hút" nguồn lực báo chí

Năm 2023 - 2024 được cho là những năm sẽ có nhiều khó khăn đối với các cơ quan báo chí. Xin ông chia sẻ những giải pháp đối với các cơ quan báo chí trước tình hình hiện nay?

Sự đi xuống của báo in trong vài thập kỷ vừa qua là xu hướng đã được báo trước. Những năm gần đây, không chỉ báo in, kể cả phát thanh - truyền hình, điện tử, cũng vấp phải tình trạng đi ngang hoặc thậm chí có những nơi đi xuống. Lý do là nguồn lực quảng cáo dành cho digital nói chung tăng lên, nhưng đối với báo chí đi ngang hoặc thậm chí giảm sút. Một tỷ lệ khá lớn kinh phí quảng cáo digital đã rơi vào túi như ông lớn Google, Facebook… và một số nền tảng lớn khác. Những khó khăn này có thể nhìn trước được. Đặc biệt, khi xảy ra đại dịch Covid-19, những khó khăn này còn tăng lên gấp bội. Không chỉ báo chí Việt Nam mà kể cả báo chí thế giới cũng đang gặp rất nhiều thách thức.

Theo những nghiên cứu, trong năm 2023 và những năm tiếp theo, các cơ quan báo chí còn quá phụ thuộc vào quảng cáo chắc chắn sẽ gặp khó khăn rất nhiều, bởi nguồn thu quảng cáo sẽ không thể tăng lên nếu không muốn nói sẽ bị giảm sút. Thêm nữa, quảng cáo trên digital theo hình thức CPM - dựa vào tỷ lệ người xem rất lớn để bán quảng cáo tự động - cũng đang gặp nhiều thách thức và thậm chí có ý kiến cho rằng, không có phương pháp nào để khắc phục. Do vậy, báo chí cũng khó lòng có thể tiếp tục dựa vào mô hình quảng cáo tự động trên digital.

Quảng cáo báo in đi xuống, quảng cáo digital cũng gặp khó khăn, báo chí dựa vào đâu để phát triển? Các nghiên cứu cho thấy, cơ quan báo chí cần phải đa dạng nguồn thu. Suốt một thời gian dài, nguồn thu từ quảng cáo chiếm tới 85 - 90% nguồn thu của các cơ quan báo chí, nhưng kể từ khoảng năm 2016, lần đầu tiên trên thế giới, nguồn thu từ độc giả đã vượt qua nguồn thu từ quảng cáo. Điều này có nghĩa, các cơ quan báo chí trên thế giới đã bắt đầu chuyển mình để tạo ra những nguồn thu bền vững hơn từ độc giả.

Bên cạnh đó, còn rất nhiều cách tạo nguồn thu mới. Ví dụ, nhiều cơ quan báo chí trên thế giới đã chuyển sang thu từ tổ chức sự kiện, hay làm thương mại điện tử, kinh doanh dữ liệu, thậm chí kinh doanh cả công nghệ. Đơn cử như Washington Post đã có một hệ thống quản trị nội dung do họ tự tạo ra, tốt đến mức độ sau khi sử dụng hiệu quả trong tòa soạn, đã bán cho 400 cơ quan báo chí khác trên toàn thế giới dùng.

Tuy nhiên, tại Việt Nam, tỷ lệ các cơ quan báo chí có thể tạo nguồn thu từ các hoạt động khác quảng cáo không nhiều, đặc biệt là nguồn thu từ độc giả đối với báo chí Việt Nam rất thấp. Đấy là điều mà chúng tôi đã khuyến cáo, nếu không có sự thay đổi, sẽ tiềm ẩn rất nhiều rủi ro. Do vậy, chúng tôi nghĩ rằng, để vượt qua những khó khăn hiện nay, các cơ quan báo chí cần phải chủ động đa dạng hóa nguồn thu và điều quan trọng là cần phải thử nghiệm, chấp nhận thách thức để chuyển đổi.

Do cơ chế thị trường hiện nay, có nơi làm hình ảnh của đội ngũ những người làm báo bị giảm sút. Xin ông đưa ra những giải pháp để nâng cao vị thế của những người làm báo?

Có thể nói, báo chí là một loại hình rất đặc thù và uy tín của tờ báo, cũng như uy tín của từng nhà báo mới tổng hòa để tạo nên niềm tin của độc giả, khán thính giả.

Tuy nhiên, do sự phát triển của xã hội, sự cạnh tranh với internet, mạng xã hội, không ít cơ quan báo chí đã vội vã đăng tải những thông tin không chính xác. Do những khó khăn trong hoạt động tác nghiệp, một bộ phận nhà báo đã có những hành vi sai trái, thậm chí là vi phạm pháp luật và làm mất niềm tin của độc giả. Một số tờ báo hoạt động sai lệch có hệ thống đã bị rút giấy phép phải đóng cửa, hoặc tạm ngừng hoạt động cũng gây nên tâm lý không tốt đối với nền báo chí nước nhà. Nhưng không thể lấy khó khăn về tài chính, cơ chế để biện minh cho những sai trái của các cơ quan báo chí hay cá nhân, nhà báo.

Đạo đức nghề nghiệp ở tất cả các ngành nghề đều quan trọng, nhưng riêng trong lĩnh vực báo chí, còn quan trọng hơn rất nhiều. Nếu không ý thức được vấn đề này, không tâm niệm được những nguyên tắc bất di, bất dịch của đạo đức nghề nghiệp, không thể xứng đáng cầm ngòi bút để đưa những thông tin đến với đông đảo công chúng.

Chúng tôi tin rằng, khi kiên quyết giữ vững đạo đức nghề nghiệp, phát huy việc xây dựng môi trường văn hóa, phụng sự bạn đọc, sẽ giảm được những sai sót của cá nhân để giành lại những niềm tin của độc giả, khán thính giả và thực hiện được đúng sứ mệnh của báo chí cách mạng Việt Nam, tuyên truyền chính sách của Đảng, Nhà nước, phản ánh nguyện vọng của nhân dân và thực sự là những "cầu nối" giữa Đảng, Nhà nước, nhân dân.

Xin trân trọng cảm ơn ông!